İSLAM MEDENİYET DAİRESİ İÇERİSİNDE SİKKELER, KULLANIMLARI VE GELİŞİM SEYİRLERİ

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 3, 83 - 112, 30.12.2019

Mustafa Kalkan

Öz

İslam dünyası, eski dünyanın
kültürel tesir alanlarına yakın, iklim şartlarına ve maişet biçimine dayalı
olan özellikleriyle de arada çöllerin aşılması imkansız surlar ördüğü uzak bir
coğrafyadır. Zengin eski dünya, İslam coğrafyasında asırlar süren askeri
üstünlüğünü ekonomik sömürge alanları oluşturarak devam ettirmiştir. İslam
dininin ortaya çıkışıyla birlikte kendilerine ait mali sistemlerini
yapılandırmaya başlayan Araplar, asırlardır sermaye paylaşımını ellerinde tutan
yönetici azınlıkların ellerinden sermayeyi alarak tabana yaymaya
başlamışlardır. İslam Devleti kurmanın şartlarının askeri gücün yanı sıra
sağlam bir mali düzene dayandığını erken dönemlerden itibaren öğrendikleri için
hemen buna yönelik çalışmalara yönelmişlerdir. Hazinenin (beytü’l mal)
yapılandırılması ile vergi sistemi oturtulmuş, ticaretten gelir elde edilmiş,
araziler devlet adına ekilmiş, yeraltı ve yerüstü kaynakları maliyeye dahil
edilmiştir.

Düzenin kısa sürede oturtulmasıyla
asırlardır kullanılan Roma ve Pers paraları terkedilmiş, İslam Devleti bağımsız
olmanın gereğini yerine getirerek, yeni sikkeleri darpettirmiştir. Kısa sürede
benimsenen ayar ve ağırlık politikaları ile Arapların dinar, dirhem ve felsleri
bütün Ortadoğu’da aranan ve ticari değişimde kullanılan sikkeler haline
gelmiştir. Devlet garantisi altında olan ticaretin sahip olduğu güven ortamı
tesis edilince de dünya sermayesi, kültür ve huzur mekanlarına dönüşen Arap
Yarımadası’ndaki şehirlere doğru akmaya başlamıştır. Huzur ve güven ticareti,
az vergi tüccarı, zenginleşen halk kültürü ve eğitimi aramaya başlayınca İslam
medeniyeti, Arabistan çöllerinde yeşermeye yüz tutacaktır. Araştırmamızda büyüyen
ekonomiyi canlandıran sikkelere ve bunların İslam coğrafyasındaki gelişim
seyrine değinerek, farklı bölgelerde bulunan yeni tür ve tipler hakkında çeşitli
tespitlerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İslam medeniyeti, Nümizmatik, Emeviler, Abbasiler, Tolunoğulları

Kaynakça

• Artuk, İ., C. Artuk. (1971). İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslami Sikkeler Kataloğu, C.I, İstanbul:Milli Eğitim Basımevi,Bates, Michiel L., (2009), “The Coin of Syria Under the Umayyads, 692-750 AD”, The IV th. İnternational Conference on Bilad al-Sham, The American Numismatic Society, 10 June 2009, NewYork, pp.195-228.Clot, Andre. (2007). Harun Reşid ve Abbasiler Dönemi, Çev.:N. Demişrtaş, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları.Çağatay, N. (1957). İslamdan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, Ankara:Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.Damalı, Atom. (2001). 150 Devlet 150 Sultan, İslam Sikkeleri, İstanbul:Nilüfer Damalı Eğitim Kültür ve Çevre Vakfı Yayınları.Davidoviç, E. A. (1979). Kladı Drevnih i Srednevekovıh Manet Tadjikistana, Moskva:Akademiya Nauk.Encyclopedia Iranica, “Coins and Coinage”, Ed.Ehsan Yarshater, Vol. VI, Bibliotheca Persica, New York, 2002, pp.14-41. Hınz, Walther. (1990), İslam’da Ölçü Sistemleri, Çev.A. Sevim, İstanbul:Marmara Üniversitesi Yayınları.İbnü’l Esir. (1308). İbnü’l Esir, el Kamil fi’t Tarih, Bulak.İsmail Galib. (1312). Meskûkât-ı Kadimei İslamiye Kataloğu, Sasaniyan ve Bizantin Tarzında Sikkeler, Halife-i Emeviye ve Abbasiye Meskûkât-ı Feruh Abbasiyeden Beni Tulun, Beni İhşid, el Saman, Beni Hamdan, el Buveyye, Beni Mervan Meskûkâtı, Kostantiniye:Mihran Matbaası.Koçnev, B. D. (1995), "Svod Nadpisey na Karahanidskih Monetah: Antroponimı i Titulatura, Çast 1", VİİSİD, Vıp. IV, M. s. 201-276.Moskva:RassiyskayaAkademiya Nauk İnstitüt Vastokovediya.Koçnev, B. D. (1997), "Svod Nadpisey na Karahanidskih Monetah: Antroponimı i Titulatura, Çast 2", VİİSİD, Vıp. V, M. s. 245-314. Moskva:RassiyskayaAkademiya Nauk İnstitüt Vastokovediya.Koçnev, B. D. (2004), "Svod Nadpisey na Karahanidskih Monetah: Antroponimı i Titulatura, Çast 3", VİİSİD, Vıp. VI, M. ss. 261-291. Moskva:RassiyskayaAkademiya Nauk İnstitüt Vastokovediya.Lewis B. (1996). İslam Dünyasında Yahudiler, Çev.:B. S. Şener, Ankara:İmge Yayınları,Nastich, Vladimir N., (2012). Early Islamic Copper Coinage of Transoxiana a Genereic Survey Focused on Newly Discovered Coşn Types, Callegher, Bruno D’Ottone, Arianna, Ed.3, Simone Assemani Symposium on Islamic Coins, Numismatica antica a Medieval, Studi 3rd, Trieste, pp,144-190.Rotter, Gernot. (1974). “The Umayyad Fulus of Mosul”, pp.165-197, plate XXV, The American Numismatic Society Musuem Notes (ANSMN), 19, New York, pp,185-188.Sivrioğlu Ulaş Töre. (2018). İslam sanatında Antik Figürler, İstanbul:Areoloji ve Sanat Yayınları.Stern S. (1960). “The Coins of Thamal of Other of Tarsus”, Journal of the American Oriental Society, pp. 217-255.Üçok, Bahriye. (1968). İslam Tarihi. Emeviler-Abbasiler, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.http://db.stevealbum.com/php/lot_auc.php?site=2&sale=24&lot=203&lang=1http://www.icollector.com/UMAYYAD-Salm-b-al-Musayyib-governor-AE-fals-1-82g-Istakhr-ND-VF_ i298 24 444https://islamansiklopedisi.org.tr/avasimhttps://www.biddr.ch/auctions/stevealbum/browse?a=424&l=413769&fbclid=IwAR3wk9mDKa2N6ocS7mU_WOa6IjWLRTKxSGbrX-kl-LL_c5KoDR5pZnODPyQhttps://www.coinarchives.com/w/lotviewer.php?LotID=3692240&AucID=3792&Lot=1174&Val=2a2afe92a7a42d99f7994208a904bf2b https://www.coinarchives.com/w/lotviewer.php?LotID=3947493&AucID=4059&Lot=1830&Val=cfcf51690b7af2dd3121674fbd2ebf45https://www.ma-shops.com/poinsignon/item.php?id=63870https://www.numisbids.com/n.php?p=lot&sid=2325&lot=290https://www.sixbid.com/browse.html?auction=497&category=11093&lot=514884https://www.sixbid.com/en/morton-and-eden/1236/spain-north-africa-and-syria/1137072/uncertain-dynasty-anti-hamdanid-rebellion-dirham antakiya?term&orderCol=lot_number&orderDirection=asc& price From & displayMode=large&auctionSessions=https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=131428https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=124783https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=211541https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=149084https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=225936https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=130933https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=74777https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=64689https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=50585https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=143695https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=225322https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=9789https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=77532https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=213057https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=194118https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=106094https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=172529https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=60529https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=226853https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=131396https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=136250https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=209359https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=95964https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=133378https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=107878https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=178116https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=117294https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=117295https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=139294https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=174293https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=152514https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=157743https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=134787https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=39601https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=129582https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=105602https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=141146https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=102400https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=146685https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=199340https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=216209https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=190384https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=94478https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=101314https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=173742https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=129582https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=134791https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=62139https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=41456https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=132663https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=42486https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=25149https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=145571https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=14008https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=29392https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=77470https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=47013https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=103383https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=55813https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=123046https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=17961https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=45188https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=14295