EMEVÎLER DÖNEMİNDE BEŞERÎ BİLİMLER

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 3, 49 - 60, 30.12.2019

Fatih Erkoçoğlu

Öz

41 (661) yılında Muâviye b. Ebû Süfyân tarafından
kurulan Emevî hanedanı takriben bir asır sonra, son halife Mervân b.
Muhammed'in öldürülmesiyle tarihe karışarak, yerini aynı yılda kurulan Abbâsî
hanedanına bırakmıştır. Bu dönemi "fetihler çağı" olarak iki kelime
ile ifade etmemiz mümkündür. Gerçi sadece fetihler değil, İslâm dünyasını
ilgilendiren pek çok önemli olay yine bu dönemde vuku bulmuş olup, sonuçları
itibariyle de bu olaylar hala günümüzü etkilemeye devam etmektedir. Biz burada
Emevîler döneminin siyasi olaylarından ziyade bu hanedan döneminde ortaya çıkan
bazı bilimsel gelişmeleri, ilk dönem İslam tarihi kaynaklarında yer alan
malumat ışığında ele almak istiyoruz. Burada ilk olarak Müslümanların
fethettikleri İskenderiye ve Cündişâpur gibi şehirlerden yer yer bahsedilecek,
daha sonra da bilhassa bu dönemde tıp ve kimya ile ilgili gelişmeler ve yapılan
çeviriler üzerinde durulacak, bu ilmi gelişmelerde aktif rol üstlenen Emevî
prensi Hâlid b. Yezîd'in hayat hikayesine de bir miktar yer verilecektir.  

Anahtar Kelimeler

Emevîler, kimya, tıp

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, (1992). Müsned, I-VI, (Haz: Bedrettin Çetiner). İstanbul.Abbott, Nabia (1957). Studies in Arabic Literary Papyri, Historical Texts, Chicago.Aycan, İrfan (2000). Emevîler Dönemi Kültür Hayatında Bazı Beşerî İlimlerin Tarihsel Gelişimi, Dini Araştırmalar, II-6, 213-221.Aycan, İrfan ve Sarıçam, İbrahim (1993). Emevîler, Ankara.Aykaç, Mehmet (1997), Abbâsî Devleti’nin İlk Dönemi, İdârî Teşkilatında Dîvânlar (132-232/750-847), Ankara.Barthold, V. V. (1963). Caliph and Sultan, The Islamic Quarterly, VII-1, 2, s. 117-135. el-Belâzurî, Ahmet b. İsa b. Ca’fer (1996). Kitâbu Cümeli min Ensâbi’l-Eşrâf, (Thk: Süheyl Zekkâr-Riyâd Ziriklî). Beyrut.De Lacy O’leary (1971). İslâm Düşüncesi ve Tarihteki Yeri, (Çev: Hüseyin Yurdaydın-Yaşar Kutluay), Ankara.Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi (Trz). (Yayınlayanlar: Kenan Seyithanoğlu-Ahmet Rüştü Çelebi-Ahmet Hurşitoğlu-Vehbi Vakkasoğlu), İstanbul.Erkoçoğlu, Fatih (2011). Emevî Devleti'nin Dönüm Noktası Abdülmelik bin Mervân, Ankara. Erünsal, İsmail E. (2003). “Kütüphâne”, DİA, Ankara 2003, XXVII, s. 11-32.Eymen Fuâd es-Seyyid. "İskenderiye", DİA, İstanbul. Fayda, Mustafa (1992). “Câbiye”, DİA, İstanbul.Fazıl Halil İbrahim (2001). Emevîler Dönemi Tercüme Faaliyetleri ve İlmî Gelişmelerin Öncü Hareketleri. (Çev: Ahmet Aslan), Harran ÜİFD, Şanlıurfa, VII, 169-175. Fisher, Sydney Nettleton (1959). The Middle East, A History, Londra.Gutas, Dimitri (2003). Yunanca Düşünce Arapça Kültür, (Çev. Lütfü Şimşek), İstanbul.Hadislerle İslam (2014). Ankara. Halebî, Sıbt b. el-‘Acemî (1997). Künûzu’z-Zeheb fî Tarihi Haleb, (Thk: Şevkî Şa’s-Fâlih el-Bekkûr), Haleb. Halil Davud ez-Zûr (1971). el-Hayâtu’l-İlmiyye fî’ş-Şâm, Beyrut. Hassân ‘Ali Hallâk (1086). Ta’r’ibu’n-Nukûdi ve’d-Devâvîni’l-‘Arabiyye fî’l-‘Asri’l-Umevî, Beyrut. Hawting, G. R. (2000). The First Dynasty of Islam, The Umayyad Caliphate AD 661-750, Londra 2000.İbn ‘Asâkir, Ebû’l-Kâsım Ali b. el-Hasen b. Hibetullah b. Abdullah eş-Şâfiî (1996). Tarihu Medîneti Dımaşk, (Thk: Muhibbiddin Ebû Said Ömer b. el-‘Umerî), Beyrut. İbn Cülcül, Ebû Dâvud Süleyman b. Hasan b. el-Endelûsî (1955). Tabakâtu’l-Etibbâ ve’l-Hukemâ, (Thk: Fuad Seyyid), Kahire.İbn Ebû Usaybi’a, Muvaffakuddîn Ebû’l-‘Abbâs Ahmed b. el-Kâsım b. Halife b. Yûnus es-Sa’dî el-Hazrecî (trz). ‘Uyûnu’l-Ahbâr fî Tabakâti’l-Etibbâ, thk. Nizâr Rızâ, Beyrut trz.İbnü’n-Nedîm (1997). el-Fihrist, (Tlk: İbrahim Ramazan), Beyrıt: Dâru’l-Marife. İhsanoğlu, Ekmeleddin (1999). Suriye’de Modern Osmânlı Sağlık Müesseseleri, Hastaneler ve Şam Tıp Fakültesi, Ankara.el-Kıftî, Ali b. Yûsuf (1999). Kitâbu Ahbâri’l-‘Ulemâ bi-Ahbâri’l-Hukemâ, (Ed: Fuad Sezgin), Frankfurt.Köşe, Abdullah (1997). "Hâris b. Kelede", DİA, İstanbul.Lapidus, İra M. (2002), İslâm Toplumları Tarihi, (Hz. Muhammed’den 19. Yüzyıla), (Çev: Yasin Aktay), İstanbul.Mayerhof, Max (1935). İslam Medeniyeti Tarihinde Fen ve Tıp, (Trc: Ömer Rıza Doğrul), İstanbul. Mehmed Mansur (1995). İskenderiye Kütüphanesini Müslümanlar mı Yaktı?, Ankara. Muhammed Abdülkadir Hıreysât (1997). "Hâlid b. Yezîd", DİA, İstanbul. Ömer Ferruh (1965). “el-’İlmu fî’l-’Asri’l-Ümevî”, Mecelletü’l-Mecma’i’l-’İlmî’l-’Arabî, Dımaşk. XL-1, 145-152. Pormann, Peter E. (2012), "Tıb", DİA, İstanbul. es-Sehâvî, Şemsuddîn Muhammed b. Abdurrahman (1983). el-İ’lân bi’t-Tevbîh li-men Zemme’t-Tevârîh, Beyrut. et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr (1997). Tarîhu’t-Taberî (Tarîhu’l-Umem ve’l-Mülûk ), Beyrût. Tekineş, Ayhan (2012). "Tıbb-ı Nebevî", DİA, İstanbul. Terzioğlu, Arslan (1992a). “Bîmâristan”, DİA, İstanbul. Terzioğlu, Arslan (1992b). Selçuklu Hastanelerinde Tıp Eğitimi ile Deontoloji ve Avrupa’ya Tesirleri, Tarih ve Toplum, XVIII, Sayı 107, s. 291. Toynbee, Arnold (1978). Tarih Bilinci, Bateş Yayınları, İstanbul. Uslu, Recep (1993). "Cündişâpur", DİA, İstanbul. Vryonis, Speros (1999). Bir Dünya Uygarlığı: Bizans, Cogito, Sayı: 17, s. 37-48. el-Yâ’kûbî (1993). Târîhu’l-Ya’kûbî, (Thk: Abdu’l-Emîr Mühennâ), Beyrût. Yakut el-Hamevî, Şihabuddin Ebî Abdullah b. Abdillah (Trz). Mu'cemu'l-Buldân, (Thk: Ferid Abdülaziz el-Cündî), Beyrut. ez-Zehebî, Şemsuddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî (2004). Siyeru A'lâmi'n-Nubelâ, Beyrut.