Tanzimatı Meşrulaştırma Aracı Olarak Osmanlı’da İslam Bilim Tarihi Çalışmaları

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 3, 169 - 182, 30.12.2019

Mert Can Erdoğan

Öz

Osmanlı Devleti kurulduğu günden itibaren daimî bir dönüşüm ve yenilenme sürecinde olsa da XIX. Yüzyıl Dünyasının zorunlu kıldığı yenilikler devletin geleneksel ıslahat mekanizmalarını aşıyordu. Tanzimat bürokratları ve son dönem Osmanlı düşünürleri önerdikleri yeni kurum ve fikirlerin, Osmanlı tarihi için bir ilk olduğunun farkındaydılar. Bu yüzden de projelerini savunurken Osmanlı tarihinden dayanak bulamamaktaydılar. Fakat Osmanlı düşünce hayatı için devrimsel sayılabilecek bu fikirleri ortaya koyarken amaçları topyekûn bir farklılaşmayı yahut batılılaşmayı savunmak değildi. Bu amaçla yapılan reformları yine kendi geleneklerinden, İslam tarihinden, dayanaklarla savunmayı tercih etmişlerdi. Bu durum Osmanlı bürokrat ve yazarlarını İslam tarihi çalışmalarına yönlendirmekteydi. Bu süreçte Tanzimat reformlarını savunmak isteyen Osmanlılar İslam alimlerinin bilimsel dünyaya yaptıkları katkının altını çizmeye başladılar. Dolayısıyla İslam tarihi, Tanzimat reformları için tarihsel bir dayanak noktası haline gelmişti. İslam bilim tarihi ise Tanzimat’ın eğitim ve bilim politikasının ihtiyaç duyduğu meşru geleneği ifade ediyor ve Osmanlı bürokrat ve yazarlarının oldukça ilgisini çekiyordu. Bu bağlamda ilgili çalışmada Tanzimat döneminden itibaren Osmanlıların İslam bilim tarihine yönelik ilgililerinin tarihsel bağlamı ele alınacak ve Osmanlıların İslam’ın ilk devirlerini kendi gündemleri için bir tür dayanak olarak gördüklerini savunulacaktır

Anahtar Kelimeler

İslam Bilim Tarihi, , Osmanlı Tarih Yazımı, Tanzimat

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa. (1309). Tarih-i Cevded: Tertib-i Cedid (Cilt 1). Dersaadet: Matbaa-i Osmaniyye.
• Akyiğitzade Musa . (1314). İlm-i Servet Azadegi-i Ticaret ve Usul-i Himaye. İstanbul: Karabat Matbaası.
• Akyiğitzade Musa. (1315). Avrupa Medeniyetinin Esasına Bir Nazar. İstanbul: Cemal Efendi Matbaası.
• Cemaleddin Afgani. (1286, Zilkade 20). Darülfünunun küşadında hazır bulunmuş olan Afgani Cemaleddin Efendi’nin İrad Olunan Nutku. Takvim-i Vekayi(1193), 1-3.
• İhsanoğlu, E. (1990). Darülfünun Tarihçesine Giriş: İlk İki Teşebbüs. Belleten, 54(210), 699-738.
• Kara, İ. (2012). Din ile Modernleşme Arasında Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Mehmed Esad Safved Paşa. (1286, Zilkade 22). Maarif-i Umumiye Nazırı Devletlü Paşa Hazretleri Tarafından İrad Olunan Nutuk. Takvim-i Vekayi(1192), 1-3.
• Mehmet Emin Şerif. (1285). Sanayi ve Ziraattan Kangısının Hakkımızda Hayırlı Olduğuna Dair. Tercüman-ı Ahval(69), 2-3.
• Okumuş, E. (2009). Osmanlı'nın Gözüyle İbn Haldun. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Sadık Rıfat Paşa. (1293). Müntehebat-ı Asar (Cilt 8). İstanbul: Ali Bey Matbaası.
• Şemseddin Sami. (1296). Medeniyet-i İslamiyye. İstanbul: Mihran Matbaası.
• Somel, S. A. (2012). Kırım Savaşı, Islahat Fermanı ve Osmanlı Eğitim Düzeninde Dönüşümler. H. İnalcık, & M. Seyitdanlıoğlu içinde, Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (s. 685-708). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.