SOVYET DEVRİ TÜRKMEN DİLCİSİ VE YAZARI HIDIR DERYAYEV

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 2, 671 - 680, 27.07.2020

Yakup Sarıkaya

Öz

Hıdır Deryayev (1905-1988), 20. yüzyılın ilk yarısında, Türkmen dili, özellikle de Türkmen edebî dili üzerinde görüş bildirmiş bir Türkmen yazarıdır. Türkmen halkının zihnine “Ikbal” adlı romanı ile yerleşen Hıdır Deryayev’in Türkmen dili üzerine yaptığı çalışmaların, özellikle Türkmen edebî dili hakkındaki “Türkmen Köne Edebî Dili” adlı makalesinin ayrı bir değeri vardır. XX. yüzyılın baskıcı otuzlu Türkmen edebî dili hakkında düşüncelerini açıklayan Deryayev, 1917 İhtilali’nden önce de Türkmen edebî dilinin var olduğunu söylemektedir. Bu düşüncesinden dolayı dönemin siyasi ideolojisinin dilinden konuşan yazarlar tarafından milliyetçi olmakla eleştirilen Deryayev, görüşünden döndüğünü ifade etse de, 1937 yılında, 19 yıl geçireceği Sibirya hapishanelerine gönderilmiştir. Deryayev, dilci olmasının yanında edebiyatçıdır. Dille ilgili makale ve kitaplarının dışında manzumeleri, roman ve piyesleri de bulunmaktadır. Sovyet Devri Türkmen edebiyatının önemli romancılarından biri kabul edilmektedir. Bu makalede onun hayatı, dilciliği, edebi kişiliği ile eserleri ele alınıp incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Dili ve Edebiyatı, Türkmen Türkçesi, Türkmen Edebiyatı, Hıdır Deryayev, Roman

Kaynakça

• Aşirov, T. (2019). Sovyet Türkmenistan’ında Edebî Dil Araştırmaları: Hıdır Deryayev Örneği. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi. 4 (1), 121-131.
• Cumayev, K. ve Işangulıyev, E.(Red.) (1981). Türkmen Edebiyatınıñ Tarıhı, 5. Cilt. Aşgabat: Ilım Neşiryatı.
• Deryayev, H. (1932). Türkmen Köne Edebi Dili. Komünistler Maarifi Jurnalı. Aşgabat, (19-20), 44-49.
• Deryayev, H. (1981). Eserler yıgındısı birinci tom Ikbal. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.
• Deryayev, H. (1983a). Eserler yıgındısı ikinci tom Ikbal. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.
• Deryayev, H. (1983b). Eserler yıgındısı üçünci tom Ikbal. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.
• Deryayev, H. (1985). Eserler yıgındısı dördünci tom Ikbal. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.
• Durdıyev, K. ve Kara, M. (1993). Yirminci Yüzyıl Türkmen Edebiyatı. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 3(Mayıs), 3-9.
• Gökçimen, A. (2008). Hıdır Deryayev’in Harasat Romanında Sosyalist Gerçekçi Açıdan Eski-Yeni Çatışması. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 3/2 Spring, 370-381.
• Gökçimen, A. (2013). Sosyalist Dönem Türkmen Romanında Başkahramanın Bağımsızlıkla Sonuçlanan Yolculuğu, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 2/1, 181-198.
• Gökçimen, A. (2015). Ekim Devrimi Temalı Türkmen Romanlarında Rus Tipler, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 54, 451-466.
• Gürgenli (Güli), A. (1993), 37-iñ Odu, 1937-nci yılda Terrorçılık Siyasatına Gurban Bolan Türkmenler Hakında, İsveç.
• Geldiyev, G., Allakov, J. ve Şamıradov, B. (1998), Türkmen Edebiyatı 9, Aşgabat: Magarıf Neşiryatı.
• Hıdır Deryayev. http://gollanma.com/hydyr-deryayew.html/ Erişim Tarihi: 14.04.2020
• Kara, M. (1998). Türkmen Türkleri Edebiyatı, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 159-178.
• Kara, M. (2002). "Hazar Ötesi Türkmenleri ve Türkmenistan", Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 14(Güz), 235-252.
• Kazımoğlu (Tağızade), S. (1995). Türk Toplulukları Edebiyatı I. Ankara: Ecdâd Yayınları.
• Muhıyev, H. ve Kürenov, S. (1988). Türkmen Dilçileri. Aşgabat: Magarıf.
• Saray, M. (1993). Türkmen Tarihi. İstanbul: Nesil Matbaacılık.
• Söyegov, M. (1998). Türkmen Edebiyatında Ceditçilik Dönemi Hakkında Bazı Tesbitler ve Yeni Malûmatlar, Bilig. Güz(7), 112-120.
• Söyegov, M. (2000). Sovyetler Devrinde Mazlum Bir Türkmen Aydını Abdulhakim Kulmuhammetov, Bilig. Bahar(13), 93-116.
• Tañrıberdiyev, H. (1966). Berdi Kerbabayev – Söz Ussadı, Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.