TOPLUM BİREY VE DİN BAĞLAMINDA TÜKETİM DAVRANIŞLARI: İNSAN YÜCELİĞİNİ GERÇEKLEŞTİRME DERNEĞİ ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 1, 171 - 205, 29.01.2021

Soysal Burak Atakan , Abdülkadir Zorlu

Öz

Tüketim davranışlarını etkileyen en önemli unsurlardan biri din/kültürdür. Dinler tüketim kültürü açısından helal-haram ve makul makul olmayan gibi aleyhte sınırlar çizerler. Araştırmanın temel amacı orta ve alt sınıf katmanlarında kendini dindar olarak niteleyen kişilerde bir tüketim melekesinin ne düzeyde ortaya çıktığını ve yaşam tarzlarında modern tüketim kültürünü ne ölçüde taşıdıklarını tespit etmektir. Bu amaçla nitel yöntem temelinde saha araştırması bağlamında toplam 23 kişi ile yarı yapılandırılmış mülakat ve katılımlı gözlem yapılmıştır.
Bu bağlamda nitel araştırmanın neticesinde grupla ilgili olarak üç bulgu tespit edilmiştir. Birincisi araştırmanın katılımcıları, orta düzeyde bir tüketim melekesi geliştirmişlerdir. İkincisi katılımcılar “endişeli tüketiciler”dir. Endişelerinin kaygılarının üç kaynağı vardır. Birincisi tüketim değerlerin dini değerleri aşındırma endişesi, yanı modern refah değerlerini ile dini değerler arasındaki örtüşmeme halidir. İkincisi gündelik hayatın refah değerlerini yaşayamamanın ve “anı yaşamanın” bağlamında gelir gider dengesi tutturma kaygısı ve üçüncüsü ise gelecek kaygısıdır. Üçüncü ise, gelecek kaygısın çözümü olarak fon sistemini uygulanmasıdır. Bu bağlamda tasarruf söyleminin ve fon sisteminin zorunlu ihtiyaçlardan dinî, sosyal ve grup harcamalar için para biriktirmeye dönük bir tüketim söylemi ve uygulaması olduğu söylenebilir.
Sonuç olarak materyalist ve hedonist hazlar üzerine kurulmuş modern tüketimin imgelerine karşıt olarak din, tüketim davranışları üzerinde etkisini belirli düzeyde koruyabilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tüketici Davranışları, Endişeli Tüketiciler, meleke, Dini Tüketim Kültürü

Teşekkür

Katkılarından dolayı Hocam Abdulkadir Zorlu'ya ve İnsan Yüceliğini Gerçekleştirme Derneği üylerine teşekkür ederim.

Kaynakça

• Akçaoğlu, A. (2019). Zarif ve Dinen Makbul: Muhafazakar Üst ve Orta Sınıf Habitusu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Algül, H. H. ve Öztürk, Ö. (2016). Dini Çoğulculuk ve Kamusal Alanda Dindar Tüketim Kültürü. Moment Dergi, Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Kültürel Çalışmalar Dergisi, 3(1), 190-206.
• Baudrillard, J. (2008). Tüketim Toplumu: Söylenceleri Yapıları. (Çev: F. K. Hazal Deliceçaylı) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Berg, B. L., ve Lune, H. (2015). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. (Çev: H. Aydın) Konya: Eğitim Kitabevi.
• Berger, P. L. (1993). Dinin Sosyal Gerçekliği. (Çev: A. Çoşkun) İstanbul: İnsan Yayınları.
• Bourdieu, P. (1995). Pratik Nedenler: Eylem Kuramı Üzerine. ( Çev: H. Tufan) İstanbul: Kesit Yayıncılık.
• Bourdieu, P. (2015). Ayrım: Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi. (Çev: G. B. Derya Fırat) Ankara: Heretik Yayınları.
• Bourdieu, P. ve Wacquant, L. (2003). Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar. (Çev: N. Ökten) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak , E., Akgün, Ö. E., Karadeniz , Ş., ve Demirel , F. (2010). Bilimsel Araştıma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Çağrıcı, M. (2000). İslam Ansiklopedisi. (Cilt. 22, ss. 289-290). Erişim adresi: https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/22/C22007390.pdf. (29.09.2020). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çapçıoğlu, İ. (2008). Küreselleşme, Kültür ve Din. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, 153-183.
• Dawson, C. (2014). Kültür ve Din İlişkisi. M. A. Kirman, & A. Özbolat içinde, Kültür ve Din (M. A. Kirman, Çev., s. 3-14). Adana: Karahan Kitabevi.
• Demirezen, İ. (2010). Tüketim Toplumunun Oluşumu ve Din ile Etkileşimi. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10(3), 97-109.
• Douglas, M. ve Isherwood, B. (1999). Tüketimin Antropolojisi. ( Çev: E. A. Aytekin) Ankara: Dost Kitabevi.
• Durkheim, E. (2002). İntihar. (Çev: Ö. Ozankaya). İstanbul: Cem Yayınları.
• Durkheim, E. (2005). Dini Hayatın İlkel Biçimleri. İstanbul: Ataç Yayınları.
• Duru, A. (1976). Örgünöz Beşli Dizgeler. İstanbul: Özden Basın Yayınları.
• Duru, A. (1978). Dünyayı Hayvanlar İdare Ediyor. İstanbul: Özden Basın Yayınları.
• Duru, A. (1979a). Örgünöz Devlet Düzeni. Erzincan: Özden Basın Yayınları.
• Duru, A. (1979b). Ekonomi Örgünöz. İstanbul: Özden Basın Yayınları.
• Duru, A. (1994). Niye Kurşunluyoruz. İstanbul: Özden Basın Yayınları.
• Duru, A. (1996). Sağlamolim. İstanbul: Özden Basın Yayınları.
• Duru, A. (1998). Hasta Toplum Güçlü Millet. İstanbul: Özden Basın Yayınları.
• Duru, A. (2002). Sohbetler. İstanbul: Özden Basın Yayınları.
• Duru, A. (2003). Sıfır'dan Otuzbeş'e. İstanbul: Özden Basın Yayınları.
• Duru, A. (2004a). İyi Sorun Sağlam Cevap Alın 2. İstanbul: Özden Basın Yayınları.
• Duru, A. (2004b). Herkes Kendi Yerine. İstanbul: Özden Basın Yayınları.
• Duru, A. (2004c). Örgünöz'de İş İçinde Eğitim. İstanbul: Özden Basın Yayınları.
• Duru, A. (2006). İyi Sorun Sağlam Cevap Alın 4. İstanbul: Özden Basın Yayınları.
• Duru, A. (2013). Anını Yaşa Kendini Yaşa. İstanbul: Özden Gazetesi Yayınları.
• Duru, A. (2014). Anlayan Anlar Anlamayan Ağlar. İstanbul: Özden Gazetesi Yayınları.
• Featherstone, M. (1996). Postmodernizm ve Tüketim Kültürü. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• İbn Haldun. (1997). Mukaddime I (Cilt 1). (Haz: Z. K. Ugan) İstanbul: Milli Eğitim Yayınları.
• İbn Haldun. (1996a). Mukaddime II (Cilt 2). (Haz: Z. K. Ugan) İstanbul: Milli Eğitim Yayınları.
• İbn Haldun. (1996b). Mukaddime III (Cilt 3). (Haz: Z. K. Ugan) İstanbul: Milli Eğitim Yayınları.
• İbn Haldun. (2017/2018). Mukaddime. (Haz: S. Uludağ) İstanbul: Dergah Yayınları.
• İygder. (2010a). Güçlenme Yolu. İnsan Yüceliğini Gerçekleştirme Derneği.
• İygder. (2010b). Güçlü Olmak İçin Seçilecek Yol ve Ölçüler. İnsan Yüceliğini Gerçekleştirme Derneği.
• İygder. (2010c). Hedef Gerçek İnsan . Kırıkkale: İnsan Yüceliğini Gerçekleştirme Derneği.
• İygder. (2010d). İnsan Hayatının Temeli: Güven. Kırıkkale: İnsan Yüceliğini Gerçekleştirme Derneği.
• İygder. (2016, Ocak). Ailede Ekonomi. Ocak Ayı Ortak Eğitim Planı. İnsan Yüceliğini Gerçekleştirme Derneği.
• İygder. (2019). İnanç ve Takdir. İnsan Yüceliğini Gerçekleştirme Derneği.
• Jung, C. G. (1995). Din ve Psikolji. (C. Şişman, Çev.) İstanbul: İnsan Yayınları.
• Keleş, F. D. (2015). Orta Sınıfın Tüketim Eğilimi, Beğeni ve Alışkanlıklarının Bourdieu Perspektifinden İncelenmesi: Orta Sınıf üzerine 2014 Yılında İstanbul’da Yapılan Niteliksel Bir Çalışma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul
• Köroğlu, C. Z. (2012). Tüketim Kültürü ve Din.(Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gümüşhane Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Gümüşhane
• Mauss, M. (2005). Sosyoloji ve Antropoloji. (Ö. Doğan, Çev.) Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Mevlana, Mesnevî III. (Haz. A. Karaisamailoğlu). Konya: Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Nasr, S. H. (1988). İslam’da Düşünce ve Hayat. İstanbul: İnsan Yayınları
• Odabaşı, Y. (2013). Tüketim Kültürü: Yetinen Toplumdan Tüketen Topluma. İstanbul : Sistem Yayıncılık.
• Odabaşı, Y., ve Barış, G. (2003). Tüketici Davranışı. İstanbul: Mediacat Kitabevi.
• Oruç, C. (2010). İbn-i Haldun Mukaddime'sinde Öğrenme. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (29), 129-142.
• Özbolat, A. (2015). Kapitalizme Eklemleme: Dindar Orta Sınıfın Tüketim Kültürü. Adana: Karahan Kitapevi.
• Özden Gazetesi. (2020). Örgünöz. https:// http://ozdengazetesi.com.tr/orgunoz/ Erişim tarihi. 30.09.2020.
• Özet, İ. (2018). Kentli Muhafazakârlarda Habitus Dönüşümü: Fatih Ve Başakşehir Örneği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Isparta.
• Pişkin, M. (2016). Tüketim Toplumu’nda Din ve Dini Değerler: Lüks Hac ve Umre Örnek Olayı. İnsan ve Toplum Dergisi, 6(2), 131-154.
• Pişkin, M. (2014). Tüketim Toplumu ve Din İlişkisi Türkiye ve İslam Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı.
• Poloma, M.M. (2012). Çağdaş Sosyoloji Kuramları, (Çev. H. Erbaş), Palme Yayıncılık, Ankara).
• Slater , D. (2012) İhtiyaçlar/İstekler, Temel Sosyolojik Dikotomiler. (Çev: İ. Çapçıoğlu). Ankara: Birleşik Yayınları.
• Sombart, W. (2013). Aşk, Lüks ve Kapitalizm. ( Çev: N. Aça) Ankara: Pharmakon Yayınları.
• Swartz, D. (2015). Kültür ve İktidar: Pierre Bourdieu'nun Sosyolojisi. (Çev: E. Gen) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Torlak, Ö. (2000). Tüketim: Bireysel Eylemin Toplumsal Dönüşümü. İstanbul: İnkilap Yayınları.
• Ülgener , S. F. (1991). İktisadi Çözülmenin Ahlak ve Zihniyet Dünyası. İstanbul: Der Yayınları.
• Ülgener, S. F. (2006). Zihniyet ve Din İslam, Tasavvuf ve Çözülme Devri İktisat Ahlakı. İstanbul: Der Yayınları.
• Ülgener, F. S. (2015). Zihniyet ve Din: İslam, Tsavvuf ve Çözülme Devri İktisat Ahlakı. İstanbul: Derin Yayınları.
• Weber, M. (1999). Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu. (Z. Gürata, Çev.) Ankara: Ayraç Yayınları.
• Weber, M. (1985). Sosyoloji Yazıları. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Weber, M. (2004). Sosyoloji Yazıları. (Çev: T. Parla) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Weber, M. (2014). Protestan Ahlakı Ve Kapitalizm Ruhu. Ankara: Tutku Yayınları.
• Yıldırım, A., ve Şimşek , H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Zorlu, A. (2003). “Batılı Bir Yaşam Tarzı Olarak Tüketim: Türkiye’de Tüketim Ürünlerinin ve Kültürün Tarihi Gelişimi. Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmaları Dergisi, 1-28.
• Zorlu, A. (2006). Modern Tüketimin Tarihinden Tüketim Araştırmalarına: Tüketim Sosyolojisi. Ankara: Glocal Yayınları.
• Zorlu, A. (2015). “Max Weber’in İslam Sosyolojisi: Anlamdan Yorumlanan Bir Din Olarak İslâm”, Sosyal Teoride Din. (Edit. C. Özyurt, İ.Mazman). Ankara: Hece Yayınları.
• Zorlu, A. (2016). Üretim ve Tüketim Teorileri. Ankara: Altınordu Yayınları.