Kök Değerler Bakımından Türk Atasözleri

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 495 - 518, 31.07.2021

Ömer Kemiksiz

Öz

Söz varlığı içinde yer alan atasözleri, toplumun kültürünü gelecek kuşaklara aktardığı gibi değerler eğitiminde de önemli bir yere sahiptir. Bu araştırmanın amacı Türkçedeki atasözlerinde yer alan kök değerleri tespit etmektir. Nitel araştırma yönteminde doküman incelemesiyle gerçekleştirilen çalışmanın örneklemi Türk Dil Kurumu tarafından 2011 yılında yayımlanan Türkçe Sözlük’ün 11. baskısıdır. Sözlükteki atasözleri, öğretim programlarında kök değerler şeklinde ifade edilen “adalet, dostluk, dürüstlük, öz denetim, sabır, saygı sevgi, sorumluluk, vatanseverlik ve yardımseverlik” değerlerine göre içerik analizi ile incelenmiş, ulaşılan bulgular tablo ve grafikler hâlinde sunulmuştur. Araştırma sonucunda Türkçe Sözlük’teki 374 atasözünün kök değerlerle ilgili olduğu tespit edilmiştir. Bu atasözlerinden 57’si (%15,24) öz denetim, 47’si (%12,57) sevgi, 47’si (%12,57) vatanseverlik, 45’i (%12,03) sabır, 42’si (%11,23) saygı, 35’i (%9,36) yardımseverlik, 31’i (%8,29) dostluk, 29’u sorumluluk (%7,75), 21’i dürüstlük (%5,61) ve 20 tanesi (%5,35) adalet kök değeriyle ilgilidir. Her bir kök değere ait atasözleri bulgular bölümünde tablolarla sunulmuş, tabloların altında ilgili kök değeri ve kök değere yönelik tutum ve davranışları örneklendiren atasözleri anlamlarıyla birlikte verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Değerler eğitimi, Kök değerler, Atasözleri, Öğretim programları

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve deyimler sözlüğü-1: Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Alkaya, E. (2006). Dil ve söz bağlamında Kırım Karay Türklerinin atasözleri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 89-99.
• Alkayış, M. F. (2009). Dinî içerikli atasözleri üzerine. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 8(27), 287-292.
• Arıcı, A. F. (2018). Çocuk edebiyatı ve kültürü. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Aşılıoğlu, B. (2009). Türkçe öğretimi ve eğitim değerleri açısından Türk atasözleri üzerine bir inceleme. Çağdaş Eğitim Dergisi, 34(362), 29-36.
• Aydın, S. (2013). Kültürel bir miras olarak atasözlerinin kullanımı üzerine Türkçe öğretmenlerinin görüşleri. Folklor Edebiyat Dergisi, 75, 173-192.
• Bağcı, H. (2010). İlköğretim 5. Sınıf Öğrencilerinin Atasözleri ve Deyimleri Algılama Düzeyi. Türklük Bilimi Araştırmaları, 27, 91-110.
• Bahçe, A. (2010). Hayat bilgisi öğretiminde değerlerin kazandırılma düzeylerinin öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Baş, B. (2002). Türkçe temel dil becerilerinin öğretiminde atasözlerinin kullanımı. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12, 60-68.
• Baş, T. ve Akturan, U. (2017). Sosyal bilimlerde bilgisayar destekli nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Başçı-Namlı, Z. (2017). Sınıf öğretmenlerinin perspektifinden değerler eğitiminin incelenmesi: Erzurum örneği. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(1), 343-367.
• Bulut, S. (2011). Atasözlerinin değerler eğitimindeki yeri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Çelikkaya, T. ve Esen, Z. (2017). Değerler eğitiminde atasözü, deyim ve özdeyişlerin sosyal bilgiler programındaki yeri. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(9), 35-56.
• Çevik, M. (2006). Basın dilinde atasözleri ve deyimler (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çiçek, S. (2019). Türkçe öğretmen adaylarının atasözleriyle değerler eğitimi arasındaki ilişkiyi algılama düzeyleri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale.
• Duruhan, K. ve İlhan, B. (2004). Eğitim öğretimle ilgili bazı atasözü ve deyimlerimizin öğrenme-öğretme süreci bakımından irdelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 164, 119-125. https://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/164/duruhan.htm Erişim Tarihi: 01.06.2020
• Erginer, G. (2010). Atasözlerinde sosyal hayat (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mustafa Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hatay.
• Gerekten, H. ve Gülmez, M. (2019). 5. sınıf Türkçe ders kitabındaki atasözlerinin değerler eğitimi açısından incelenmesi. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 7(4), 182-194.
• Girmen, P. (2013). Türkçe eğitiminde atasözleri ve değer eğitimi. Değerler Eğitimi Dergisi, 11(25), 117-142.
• Gürdoğan-Bayır, Ö., Çengelci-Köse, T. ve Deveci, H. (2016). Sınıf öğretmeni adaylarına göre ilkokullarda değer eğitimi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 317-339.
• Güzel, A. ve Karadağ, Ö. (2013). Kelime sıklığı açısından Türk atasözleri üzerine bir değerlendirme. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(1), 274-280.
• İbret, B. Ü., Karasu-Avcı, E., Karabıyık, Ş., Güleş, M. ve Demirci, M. (2017). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşlerine göre değerlerin öğretiminde edebî ürünlerin kullanımı. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(9), 104-124.
• Kalaça, H. (2013). Türk Atasözleriyle Değerler Eğitimi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Karaca, F. (2000). Savunma mekanizmalarına atıfta bulunan atasözleri ışığında dinî ve kültürel psikolojiyle ilgili bazı tespitler. İslamî Araştırmalar Dergisi, 13(1), 119-125.
• Kolaç, E. ve Karadağ, R. (2012). Türkçe öğretmeni adaylarının "değer" kavramına yükledikleri anlamlar ve değer sıralamaları. İlköğretim Online, 11(3), 762-777.
• Korkmaz, H. (2007). Divanü Lûgat-it-Türk’teki atasözlerinin anlambilimsel açıdan incelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• MEB (2017). Müfredatta yenileme ve değişiklik çalışmalarımız üzerine. https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_07/18160003_basin_aciklamasi-program.pdf/ Erişim Tarihi: 26.06.2020
• Mindivanlı, E., Küçük, B. ve Aktaş, E. (2012). Sosyal bilgiler dersinde değerlerin aktarımında atasözleri ve deyimlerin kullanımı. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 1(3), 93-101.
• Mindivanlı-Akdoğan, E., Boztaş, M. ve Koç, Y. (2014). T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersinde yer alan bazı değerlerin atasözleri, deyimler ve görsel ögeler ile öğretimi. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, 159-176.
• Öksüz, H. İ. (2018). Değerler eğitiminde kamu kurumları mı özel öğretim kurumları mı? Hasan Âli Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 97-120.
• Önel, G. (2008). İlköğretim 6, 7, 8. sınıf öğrencilerinin atasözlerini algılama düzeyleri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Özdemir, S. ve Sezgin, F. (2011). Öğretmen adaylarının bireysel ve örgütsel değerler ile öğrencilerde görmek istedikleri değerlere ilişkin önem sırası algıları. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 1-21.
• Özden, M. ve Saban, A. (2019). Nitel araştırmalarda paradigma ve teorik temeller. İçinde A. Saban ve A. Ersoy (Edt.), Eğitimde nitel araştırma desenleri (ss.1-30). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Sönmez, Ö. F. (2014). Atasözlerinin Sosyal Bilgiler Programındaki değerler açısından incelenmesi. Journal of World of Turks, 6(2), 101-115.
• Tekşan, K. ve Yiğit, M. S. (2012). Türkçe öğretmeni adaylarının atasözleri kullanımına ilişkin tutum ve görüşleri. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(2), 311-329.
• Tepeli, Y. ve Arıcı, A. F. (2012). Lise öğrencilerinin atasözlerini kavrama düzeyleri üzerine nitel bir araştırma. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2(2), 223-236.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkeli-Sanlı, Y. (2011). Edebiyat; toplumsal hafızanın, geleneğin kaybında, inşasında ne kadar etkilidir?. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2), 151-164.
• Ulu-Kalın, Ö. (2017). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının değer hiyerarşisi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(38), 29-44.
• Ünal, F. (2011). Öğretmenlerin öğrencilerine kazandırmak istedikleri değerlere yönelik bir inceleme. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori ve Uygulama, 2(4), 3-24.
• Ünlü, İ. ve Kaşkaya, A. (2018). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin değer eğitimine ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(4), 2656-2679.
• Yaman, H., Taflan, S. ve Çolak, S. (2009). İlköğretim ikinci kademe Türkçe ders kitaplarında yer alan değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 7(18), 107-120.
• Yazar, T. (2012). Öğretmen adaylarının değerler hakkındaki görüşleri. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 2(1), 61-68.
• Yılar, Ö. (2015). Halk bilimi ve eğitim. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, T. (2018). Tarih öğretmen adaylarının programdaki değerlere ilişkin değer hiyerarşileri, gerekçeleri ve önerileri. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 8(14), 296-320.