MEMLÜKLER DÖNEMİ ANONİM HALK EDEBİYATI (Halk Dilinde Şöhret Bulan Haberleri Derleyen Eserlerde)

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 2, 519 - 541, 31.07.2021

İbrahim Sağlam

Öz

Moğol saldırıları ve Haçlı seferleri sonrası Bağdat, Endülüs gibi ilim merkezleri istila edilmeye başlanmıştı. Bu dönemde kurulan Memlük Devleti, ülkelerini terk etmek zorunda kalan birçok âlime ev sahipliği yaptı. Kısa zamanda Kâhire ve Şam şehirleri önemli ilim merkezleri haline dönüştü. İlim ve kültür hayatındaki canlılık her alanda olduğu gibi dil ve edebiyat sahasında da kendisini hissettirmişti. İlim, irfan meclislerinde ve halk arasında bir kısmı Hz. Peygamber’e ait hadisler, bir kısmı ise toplumda sevilen kişilere ait kelâm-ı kibar türü sözler dolşamaktaydı. Bu sözler arasında anonim halk edebiyatına ait bazı darb-ı mesel, şiir, ahbâr, kıssa ve deyişler de bulunmaktaydı. Takıyyüddîn Ahmed İbn Teymiyye (öl. 728/1328), Bedrüddîn Muhammed ez-Zerkeşî (öl. 783/1381), Şemsüddîn es-Sehâvî (öl. 902/1497), ve Celâlüddîn es-Süyûtî (öl. 911/1505) gibi âlimler halkın arasında dolaşan ve mahiyeti bilinmeyen bu sözlerin gerçeklik durumunu hadis usulü kriterlerine göre ortaya koymak üzere eserler kaleme almışlardır. Her ne kadar ilgili kitaplar hadis ilmi sahasında yazılsa da ele aldığı konuların bir kısmı Arap dili ve edebiyatı ile doğrudan ilgilidir. Bu çalışmada söz konusu eserlerde geçen ve halk dilinde dolaşan; darb-ı mesel, şiir, ahbâr, kıssa ve deyişler ele alınmıştır. Bu şekilde Memlükler dönemi anonim halk edebiyatına dair örneklerden bir kesit sunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anonim Halk, Edebiyat, Memlük, Hadis Edebiyatı

Kaynakça

• Aclûnî, Muhammed b. Abdilhâdî. Keşfü’l-ḫafâʾ ve müzîlü’l-ilbâs. Beyrût: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Ali el-Kārî. Sultân Muhammed. el-Esrârü’l-merfûʿa fi’l-aḫbâri’l-mevżûʿa. Beyrût: Dâru’l-emane, 1971.
• Âsım Efendi. el-Okyânûsü’l-basît fî tercemeti’l-Kāmûsi’l-muhît. İstanbul: Cemal Efendi Matbaası, ts..
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh. Cemheretü’l-ems̱âl. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1408.
• Beyhakī, Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Şuʿabü’l-îmân. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1990.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000.
• … el-Edebü’l-müfred. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmi, 1989.
• Bulut, Ahmet. Arap Dil ve Edebiyatı’nda Emsâl. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1984.
• Cürcânî, Abdullāh b. Adî b. Abdillâh. el-Kâmil fî ḍuʿafâʾi’r-ricâl. Beyrût: Dâru’l-fiker, 1988.
• Çetin, Nihat M., “Ahbâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/486-489. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Deliser, Bilal. “Bedreddin ez-Zerkeşî Hayatı Eserleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Toplum Bilimleri Dergisi, 5 (Ocak 2015), 162-171.
• Deylemî, Şehredâr b. Şîrûye b. Şehredâr. Firdevsü’l-aḫbâr bi-meʾs̱ûri’l-ḫiṭâb. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Dineverî, Ahmed b. Mervân. Kitâbü’l-Mücâlese ve cevâhiri’l-ʿilm. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1998.
• Durmuş, İsmail. “Mesel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/293-297. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• …“Şiir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/144-154. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• …“Temsil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/434-435. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Fârâbî, İshâk b. İbrâhîm, Dîvânü’l-edeb. Mısır: Matbaatü’l-Emane, 1976.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kūb. el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1995.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: TDV yayınları, 2000.
• Hakîm et-Tirmizî, Muhammed b. Alî b. Hasen. el-Ems̱âl mine’l-kitâb ve’s-sünne. Beyrût: Dâru İbn. Zeydun, 1985.
• Hâkim, en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥîḥayn. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts..
• Heysemî, Nûruddin Alî b. Ebî Bekr. Mecmaʿu’z-zevâʾid. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1994.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed el-Muṣannef fi’l-eḥâdîs̱ ve’l-âs̱âr. Beyrût: Dâru Kutuba, 2006.
• İbn Ebü’d-Dünyâ, Abdullah b. Muhammed. eṣ-Ṣamt ve âdâbü’l-lisân. Beyrût: Dâru’l-Kitabi’l-Aabiyye, 1410.
• İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 1999.
• İbn Hayyan, Abdullah b. Muhammed b. Cafer. Kitâbu’l-ems̱âl fi’l-hadîsi şerif. Bombay: ed-Dâru’s-Selefiyye, 1987.
• İbn Hibban, Muhammed b. Ahmed el-Büstî. el-Müsnedü’ṣ-ṣaḥîḥ. Beyrût: Müessetü’r-risale, 1993.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1411.
• İbn İshak, Muhammed el-Fâkihî. Aḫbâru Mekke. Lübnan: Dâru’l-Hıdır, 1994.
• İbn Mukaffa‘, Ebû Muhammed Abdullah. el-Edebü’ṣ-ṣaġīr. Beyrût: Dâru Sadır, ts..
• İbn Sellâm, Ebû Ubeyd el-Kāsım. Kitabu’l-ems̱âl. Dimaşk, Dâru’l-Me’mun, li’t-Türâs, 1400.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Eḥâdîs̱ü’l-ḳuṣṣâṣ. Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1985.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemaleddîn Abdurrahman. Telbîsu’l-İblîs. Beyrût: Dâru’l-Kalem, 1993.
• … Kitâbü’l-Ḳuṣṣâṣ ve’l-müẕekkirîn. Lübnan: el-Mektebetü’l-İslâm, 1988.
• … Kitâbü’l-mevżûʿât. Medine: Mektebetü’s-Selef, 1966.
• İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk Ebû Nuaym. Ḥilyetü’l-evliyâʾ ve ṭabaḳātü’l-asfiyâʾ. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1409.
• İsfahânî, Ebü’l-Ferec Alî b. el-Hüseyn, el-Eġānî. Beyrût: Dâru’l-fiker, ts..
• İşbilî, Ebû Bekir Muhammed İbn Hayr, Fehrese. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419.
• Kandemir, Yaşar. “Mesel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/297-299. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Koca, Ferhat. “İbn Teymiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/391-405. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Kuzâ’î, Muhammed b. Selâme b. Ca‘fer. Şihâbü’l-aḫbâr. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1407.
• Meydânî, Ahmed b. Muhammed. Mecmaʿu’l-ems̱âl. Beyrût: Dâru’l-Mʿarife, ts..
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Özbalıkçı, M. Raşit. “İbn Hişam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/74-77. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Özkan, Halit. Memlüklerin Son Asrında Hadis. İstanbul: Klasik yayınları, 2012.
• Râmhürmüzî, el-Hasen b. Abdurrahmân. Ems̱âlü’l-ḥadîs̱. Beyrût: Müessetu’l-Kutubi’s-Sekâfiyye, 1988.
• Sehâvî, Şemseddin Muhammed. el-Maḳāṣıdü’l-ḥasene fî beyâni kes̱îrin mine’l-eḥâdîs̱i’l-müştehire ʿale’l-elsine. Beyrût: Dâru’l-Kütübu’l-İlmiyye, 2002.
• Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân. el-Havî li’l-Fetâvî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İmiyye, 1973.
• Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân. ed-Dürerü’l-müntes̱ire fi’l-eḥâdîs̱i’l-müştehire. Riyad: ‘İmadetü Şuuni’l-Mektebe, 1979.
• … el-İzdihâr fi mâ akadehu eş-şuʿarâʾ min’l-ehâdîsi ve’l-âsâri. Beyrût: Mektebetü’l-İslâm, 1991.
• … Tedrîbü’r-râvî fî şerḥi Taḳrîbi’n-Nevevî. Beyrût: Mektebetu’l-kevser, 1994.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed, el-Bedrü’ṭ-ṭâliʿ bi-meḥâsini men baʿde’l-ḳarni’s-sâbiʿ. Kâhire: b.y., 1348.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu‘cemu‘l-kebîr. Musul: Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1983.
• … el-Mu‘cemu’l-evsat. Kâhire: Dâru’l-Harameyn, 1994.
• … el-Mu’cemü’s-Sağîr. Beyrût, Dâru Ammâr, 1985.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Yeşil, Mahmut. Va’z Edebiyatında Hadisler. Ankara: TDV yayınları, 2001.
• Yiğit, İsmail. “Memlükler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/90-97. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Zebîdî , Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. Kuveyt: Matbaatü Hükümeti Kuveyt, 1965.
• Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed. Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ts..
• Zemahşerî, Mahmud b. Ömer. el-Mustaksa fi’l-ems̱âli’l-erab. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Bahâdır. el-Leʾâli’l-mens̱ûre fi’l-eḥâdîs̱i’l-meşhûre el-maʿrûf bi’t-Teẕkire fi’l-eḥâdîs̱i’l-müştehire, thk. Mustafa Abdülkādir ʿAtâ. Beyrût: Dâru’l-Kütübu’l-İlmiyye, 1986.
• Ziriklî, Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd. el-Aʿlâm. Beyrût: Dâru’l-İlmi’l-Melâyîn, 2002.