BASININ DEMOKRAT PARTİ’NİN İKTİDARA GELİŞİNDE VE İKTİDARININ SON DÖNEMLERİNDE TAKINDIĞI FARKLI TUTUM

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 1, 49 - 76, 31.01.2022

Hilmi Bengi

Öz

Meşrutiyet tecrübesine rağmen Türkiye Cumhuriyeti’nde çok partili sistemin uygulanması zaman almıştır. Türkiye, demokratik yönetimlerin zaferi ile sonuçlanan İkinci Dünya Savaşından sonra dış dayatmaların da etkisiyle çok partili hayata geçmek zorunda kalmıştır. Bu süreçte bazı gazeteciler, çok partili hayata geçişte aktif rol üstlenmiş, bu yönde bir kamuoyu oluşması için yoğun çaba sarf etmiştir. Bu süreçte farklı siyasi eğilimlerine rağmen gazetecilik eğitimlerini ABD’de yapmış olan Ahmet Emin Yalman ve Zekeriya Sertel sadece yazıları ile destek vermekle yetinmemiş, Demokrat Parti’nin kurucularına gazetelerinin sayfalarını açmışlar, hatta partinin kuruluş çalışmalarına fiilen katılmışlardır. Türk basının çok partili hayata geçişe verdiği destek, DP’nin 1950 yılında iktidar olmasından sonra basın mevzuatında yapılan iyileştirmelerle gelişerek sürmüş, adeta CHP’nin yayın organı Ulus dışındaki tüm basın DP’den yana tavır almıştır. Ancak bu destek uzun sürmemiş, DP’nin mevzuatta yapılan düzenlemelerle basına getirdiği kısıtlamalar, bu arada kağıt sıkıntısı ve ilan dağıtım sistemine verilen tepkiler yüzünden 1954 yılından itibaren basın yavaş yavaş DP’den desteğini çekmeye başlamış, hatta muhalefete geçmiştir. Son dönemlerinde DP’ye en ağır eleştiriler yapan gazetecilerin başında, kuruluşunda aktif rol üstlenen Ahmet Emin Yalman gelmektedir.
Dönem basını taranarak ve ilgili akademik yayınlar gözden geçirilerek hazırlanan bu makalede, çok partili hayata geçiş sürecinde ve kuruluşunda destekçi bir tavır takınan basının, DP’nin bir ihtilalle iktidardan uzaklaştırılması ile sonuçlanan son dönemlerinde tam tersi bir tutum takınması, özellikle Ahmet Emin Yalman’ın keskin “u dönüşü” üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Demokratikleşme ve Basın, DP İktidarı ve Basın, DP Basın İlişkilerinde İki Farklı Dönem, DP-Basın İlişkilerinin Bozulması, Demokrat Parti ve Ahmet Emin Yalman

Kaynakça

• Ahmad, F. (1992). Demokrasi sürecinde Türkiye. İstanbul: Hil Yayınları.
• Akandere, O. (2020). Kuruluş sürecinde Demokrat Parti’ye yöneltilen muvazaa ithamı ve konunun siyasi çevrelerde ve gazetelerde ile alınışı. Bellek Uluslararası Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 2(1), s. 63-76.
• Alemdar, K. (2009a). Demokrat Parti döneminde resmi ve özel ilanlar. Türkiye’de kitle iletişimi, Ankara: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, s. 170-172.
• Alemdar, K. (2009b). Demokrat Parti ve basın, Türkiye’de kitle iletişimi. Ankara: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, s. 158-160.
• Arcayürek, C. (1983). Demokrasinin ilk yılları 1949-1951. Ankara: Bilgi Yayınevi,
• Armaoğlu, F, (1996). Amerikan Belgelerinde 27 Mayıs Olayı. Belleten, LX (227), s. 203-226.
• Asker, A. (2009) Gazeteci Milletvekilleri (1920-1980). Türkiye’de kitle iletişimi, Ankara: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, s. 125-147.
• Başar, A. H. (1963). Demokrat Parti Nasıl Kuruldu. Barış Dünyası, 11, s. 57-61.
• Bayar, C. (1986). Başvekilim Adnan Menderes. İstanbul: Tercüman Aile ve Kültür Kitaplığı Yayınları.
• Bengi, H. (2000). Gazeteci, siyasetçi ve fikir adamı olarak Hüseyin Cahit Yalçın. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Burçak, R. S. (1998). On yılın anıları (1950-1960). Ankara: Turhan Kitabevi.
• Büyüktolu R. (2021). Milletvekili genel seçimlerinde DP’nin seçim propagandaları (1956-1957). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi [BCA]. (1946). 7 Şubat. 110-10-19.
• Demirkent, N. (1995), Medya medya. İstanbul: Dünya Yayınları.
• Er, T. (2003). Türkiye’de basın yayın ve tanıtma. Ankara: Ümit Yayıncılık.
• İnuğur, N. (1978). Basın ve yayın tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Kabacalı, A. (1994), Türk basınında demokrasi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını.
• Karakoyunlu, Y. (2004). Yorgun Mayıs Kısrakları. İstanbul: Doğan Kitap.
• Sarol, M. (1983). Bilinmeyen Menderes. İstanbul: Kervan Yayınları.
• Sertel, Z. (1968). Hatırladıklarım (1905-1950). İstanbul: Yaylacık Matbaası.
• Timur, T. (1991). Türkiye’de çok partili hayata geçiş. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yalçın, H. C. (1976). Siyasal anılar. Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yalman, A. E. (1997). Yakın tarihte gördüklerim geçirdiklerim. 2.baskı, İstanbul: Pera Yayınları.
• Yalman, A. E. (2018). (Çev. Birgen Keşoğlu), Modern Türkiye’nin gelişim sürecinde basın 1831- 1913. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yıldız, N. (1996). Demokrat Parti iktidarı (1950-1960) ve basın. SBF Dergisi (Yıllık), 51 (1). 481-505.
• Yılmaz, M., Doğaner, Y. (2006). Demokrat Parti döneminde bakanlar kurulu kararı ile yasaklanan yayınlar. Kebîkeç, 22, 151-204.