الاختلاف النّحويّ وأثره في توجيه المعنى بين روايتَيْ حفص وشعبة عن عاصم، جمعًا ودراسة، وتوجيهًا Derleme, İnceleme ve Anlam Yönelimi Açısından Hafs ve Şu'be'nin Âsım'dan Rivâyetleri Arasındaki Nahiv (Sentaks) Farklılığı ve Bunun Anlamı Yönlendirmeye Olan Etkisi

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 1, 335 - 351, 31.01.2023

Hüseyin Yusuf

Öz

هذا البحث قائم على دراسة الاختلافات في روايتَيْ شعبة وحفص من النّاحية النّحويّة، ففيه تمّ رصد الاختلافات الإعرابيّة بين الرّوايتين في القرآن الكريم كلّه، ومن ثَمّ قورنت الرّوايتان، وتمّ توجيههما نحويًّا مع بيان أثر هذا الاختلاف الإعرابيّ في اختلاف المعنى، ووقفت الدّراسة عند ما يحتمله اللّفظ من أوجه إعرابيّة ممّا تمّ ذكره في بطون أمّات كتب اللّغة والتّفسير وغيرها، ثمّ دراستها والوقوف عندها، وإمعان النّظر وتسريحه فيها؛ لترجيح كِفّة وجه على غيره، كلّ ذلك وَفْقَ قواعد النّحو وأصوله، وأولويّاته في التّرجيح، فهناك وجه يفوق غيره من حيث القوّة؛ لاعتماده على أقوى المذهبين، وأثبت المسلكين، ثمّ كانت للباحث آراؤه الّتي يذيّل بها كلّ مسألة معضَّدة بالأدلّة وقواعد الاستدلال، وقد قسّمت الدّراسة إلى مبحثين: الأوّل: تناول الآيات المكيّة الّتي ورد فيها الاختلاف بين روايتي حفص وشعبة من النّاحية النّحويّة. والثّاني: تطرّق إلى الآيات المدنيّة الّتي ورد فيها اختلاف بين الرّوايتين، وقد سلكت في هذه الدّراسة المنهج التكامليّ، ثم ذُيّلت الدّراسة بأهمّ النّتائج الّتي توصّل إليها الباحث، وأهمّ التّوصيات، فثبت للمصادر والمراجع.
Bu araştırma, Şu'be ve Hafs'ın rivâyetleri arasındaki farklılıkları nahiv (sentaks) yönünden inceleme üzerine yapılmıştır. Araştırma içerisinde, Kur'ân-ı Kerîm'in tümü üzerinde iki rivâyet arasındaki îrâb (kelimelerin son harekelerini inceleyen ilim) farklılıkları gözlemlenmiş ve buradan yola çıkılarak iki rivâyet karşılaştırılmıştır. Bu îrâb farklılığının, anlam farklılığı üzerindeki etkisi açıklanarak her iki rivâyet, nahiv (sentaks) açısından sunulmuştur. İnceleme, temel dil ve tefsir kitapları ile diğer eserlerin içinde zikredilen, lafzın ihtimal dahilinde olan îrâbî açıdan üzerinde durmakta, sonra bunları incelemekte, onlarla meşgul olmakta; bir bakış açısını diğerlerine tercih etmek için konuyu dikkatle gözden geçirmekte ve detaylı bir biçimde ele almaktadır. Tüm bunlar, nahiv (sentaks) ilminin kaide ve temellerine, tercih hususundaki önceliklerine uygun olarak yapılmıştır. Ortada, iki ekolün en güçlüsüne ve iki gidiş yolunun en sağlamına dayanması itibarı ile kuvvet bakımından diğerlerinden daha seçkin olan bir bakış açısı vardır. Sonra araştırmacının, delillerle ve delil çıkarma kaideleri ile güçlendirerek her meselenin sonuna eklediği görüşleri yer almaktadır. İnceleme, iki bölüme ayrılmıştır: Birinci bölüm: içlerinde, Hafs ve Şu'be'nin rivâyetleri arasındaki farklılığın geçtiği Mekkî (Mekke'de nâzil olan) âyetleri, nahiv (sentaks) açısından ele almaktadır. İkinci bölüm ise: içlerinde iki rivâyet arasındaki farklılığın geçtiği Medenî (Medîne'de nâzil olan) âyetlere değinmektedir. Bu incelemede, tamamlayıcı yöntemi takip etmiş; sonra incelemeye araştırmacının ulaştığı en önemli sonuçları, en önemli tavsiyeleri eklemiş; kaynak ve referansları tespit etmiş bulunmaktayım.

Anahtar Kelimeler

Nahiv Farklılığı, Anlam Yönelimi, Hafs ve Şu, Derleme, İnceleme

Destekleyen Kurum

İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi

Proje Numarası

-

Teşekkür

Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisine Teşekkür ederim.

In Terms of Compilation, Review and Meaning Orientation The Difference in Syntax between Hafs and Şu'be's Narrations from Âsım and Its Meaning and Its Effect on Guidance

Öz

This research is based on examining the differences between the narrations of Şu'be and Hafs in terms of syntax. In the research, the differences in îrâb (the science that studies the last vowel point of words) between the two narrations on the whole of the Qur'an were observed and the two narrations were compared based on this. By explaining the effect of this difference of îrâb on the difference in meaning, both narrations are presented in terms of syntax. The study focuses on the possible îrâbî aspects mentioned in the basic language and interpretation books and other works, then examines them and deals with them; carefully examines the issue and discusses it in detail in order to prefer one point of view over the others. All these have been done in accordance with the rules and foundations of syntax and its priorities in preference. Here, there is a point of view that is more distinguished than the others in terms of strength, as it is based on the strongest of the two schools and the strongest of the two paths. Then, there are the opinions of the researcher, which he adds to the end of each issue by strengthening it with evidence and the rules of removing evidence. The review is divided into two chapters: The first chapter deals with the mekkî (revealed in Mecca) verses in which the difference between the narrations of Hafs and Şu'be is mentioned, in terms of syntax. The second chapter deals with the medenî verses (revealed in Medina) in which the difference between the two narrations is mentioned. In this review, the complementary method was followed; then the most important conclusions of the researcher and the most important recommendations to the review were added; sources and references have been identified

Proje Numarası

-

Kaynakça

• أبو إسحاق الثّعلبيّ، الكشف والبيان عن تفسير القرآن، تح: عدد من الباحثين، (جدة: دار التفسير، ط1، الأولى، ١٤٣٦ هـ - ٢٠١٥ م).
• أبو إسحاق الزّجّاج، معاني القرآن وإعرابه، تح: عبد الجليل عبده شلبي، (بيروت: عالم الكتب، ط1، ١٤٠٨ هـ - ١٩٨٨ م) محمد عبد الخالق عضيمة، دراسات لأسلوب القرآن الكريم، تصدير: محمود محمد شاكر، (القاهرة: دار الحديث).
• أبو الفتح عثمان بن جنّي، الخصائص، (مصر: الهيئة المصرية العامة للكتاب، ط4).
• أبو جعفر النّحّاس، إعراب القرآن، تح: عبد المنعم خليل إبراهيم، (بيروت: دار الكتب العلمية، ط1، 1421هـ).
• أبو حفص عمر بن عليّ بن عادل الحنبليّ، اللباب في علوم الكتاب، تح: عادل أحمد عبد الموجود، وعلي محمد معوض، (بيروت: دار الكتب العلمية، ط1، ١٤١٩ هـ -١٩٩٨م).
• أبو زكريا الفرّاء، معاني القرآن، تح: أحمد يوسف النجاتي، محمد علي النجار، عبد الفتاح إسماعيل الشلبي، (مصر، دار المصرية).
• أحمد بن يوسف السمين الحلبي، الدر المصون، تح: أحمد الخراط، (دمشق: دار القلم).
• الأزهريّ، معاني القراءات للأزهريّ، (جامعة الملك سعود: مركز البحوث في كلية الآداب، ط1، ١٤١٢ هـ - ١٩٩١م).
• شهاب الدين الألوسيّ، روح المعاني، تح: علي عبد الباري عطية، (بيروت: دار الكتب العلمية، ط1، 1415هـ).
• عبد الله بن المبارك المروزيّ، الزّهد والرّقائق، تح: أحمد فريد، (الرياض: دار المعراج الدّوليّة، ط1، 1415هـ/ 1995م).
• محمد بن أبي المحاسن الكرماني، مفاتيح الأغاني في القراءات والمعاني، تح: عبد الكريم مصطفى مدلج، (بيروت: دار ابن حزم للطباعة والنشر والتوزيع، ط1، ١٤٢٢ هـ - ٢٠٠١ م).
• محمد بن جريري الطّبريّ، جامع البيان في تأويل القرآن، تح: أحمد محمد شاكر، (بيروت: مؤسسة الرسالة، ط1 ١٤٢٠ هـ - ٢٠٠٠ م)
• محمد بن محمد الطّاهر ابن عاشور، التحرير والتنوير، (تونس: الدار التّونسيّة للنشر).
• Abdullah b. Mübârek (ö. 181/797), ez-Zühd ve’r-Rekāik. (nşr. Ahmet Ferid), Riyad 1415/1995.
• Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm es-Sa‘lebî en-Nîsâbûrî (ö. 427/1035), el-Keşf ve’l-beyân fî tefsîri’l- Ḳurʾân. (nşr. Ebû Muhammed İbn Âşûr), Cidde 1436/2015.
• Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl ez-Zeccâc el-Bağdâdî (ö. 311/923), Me’âni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh (nşr. Abdülcelîl Abduh Şelebî), Beyrut 1408/1988.
• Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî el-Mısrî (ö. 338/950), İ'râbü’l Ḳurʾân, (nşr. Abdul Munim Halil İbrahim ), Beyrut 1421/2001.
• Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî el-Bağdâdî (ö. 392/1002), el-Ḫaṣâʾiṣ (nşr. M. Ali en-Neccâr), Kahire: el-heyetülmisriyetu li-lkitap 1371/1952.
• Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr et-Taberî(ö. 310/923), Câmi'u’l-beyân'an te'vîli âyi’l- Ḳurʾân. (nşr. Ahmed Muhammed Şâkir), Beyrut 1420/2000.
• Ebû Abdillâh Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed eş-Şâzelî b. Abdilkādir b.Muhammed b. Âşûr (ö. 1284/1868), et-Tahrîr ve’t-tenvîr, Tunus 1984.
• İbn Âdil, el-Lübâb fî'ulûmi’l-Kitâb (nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd v.dğr.), Beyrut 1419/1998.
• M.Abdulhalık, Dirasat li Uslubi'l-Kur'ân, Kahire, Dârülhadis, 1972-1980.
• Muhammed b. Ahmed el-Ezherî’nin (ö. 370/980), Meʿâni’l-kiraat, (nşr. Camiatül-melik suud), Suudi Arabistan 1384-87/1964.
• Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî el-Âlûsî (ö. 1270/1854), Rûhu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm ve’s-sebʿi’l-mesânî. (nşr. Abdülbari Atiyye), Beyrut 1415.
• Muhammed b. Ebi el-Hasan el-Kirmânî (ö. 370/980), Mefâtîh el-Ağani fi'l-kıraat ve el-Maani.(nşr. Abdul Karim Mustafa), Beyrut 1422/2001.
• Semîn el-Halebî (ö. 756/1355), ed-Dürrü’l-masûn fî ʿulûmi’l-kitâbi’l-meknûn (nşr. Ahmed Muhammed el-Harrât), Dımaşk 1986.
• Yahyâ b. Ziyâd el-Ferrâ(ö. 207/822), Meʿâni’l- Ḳurʾân (nşr. Ahmed Yûsuf Necâtî – M. Ali en-Neccâr abdülfettâh İsmâil Şelebî), Beyrut 1980.