BİR KARİKATÜRİSTİN BAKIŞ AÇISINDAN İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI: RAMİZ GÖKÇE KARİKATÜRLERİNDE MİZAH VE SAVAŞ

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 2, 531 - 575, 31.07.2023

Elif Ceren Yalçıner

Öz

İkinci Dünya Savaşı 20.yüzyılda dünya çapında yapılmış olan iki büyük savaştan ikincisi olup, birçok milletin yer aldığı 1939’dan 1945’e kadar sürmüş küresel bir savaştır. Mihver ve Müttefik Devletler arasında meydana gelmiştir. Almanya’da Adolf Hitler’in yönetimin başına geçmesiyle Birinci Dünya Savaşından sonra imzalanan Versay Antlaşmasının oluşturduğu düzen sona ermiş ve Hitler “Hayat Sahası” adı verilen politika doğrultusunda yayılmacı bir anlayışa sahip olmuştur. İtalya’da da Mussolini yönetimin başındaydı ve yayılmacı anlayışa sahip olmuştu. İki devlet Berlin-Roma Mihverini kurmuştur. Daha sonra Japonya’da Asya’da yayılmacı bir siyaset benimsemiş, Berlin-Roma Mihverine katılmıştır. Buna karşılık Müttefik Devletler ABD, İngiltere, Sovyet Rusya ve Fransa’dan oluşmuş, mevcut düzeni korumaya çalışmıştır. Türkiye ise tarafsız bir siyaset izlemiş ve savaş boyunca da bunu korumaya özen göstermiştir. Gerek Mihver gerekse Müttefik Devletler Türkiye’nin kendi yanlarında savaşa katılmasını sağlamak için yoğun çaba sarf etmişlerdir. Türkiye ise fiilen savaşa katılmamıştı. Ancak olumsuz savaş koşulları Türkiye’yi bilhassa ekonomik yönden çok fazla etkilemiştir. Ülkede savaşla birlikte yaşanan fiyat artışları ve buna bağlı olarak meydana gelen pahalılık halkın günlük yaşamını olumsuz bir şekilde etkilemiştir. İkinci Dünya Savaşı dönemin karikatürlerine de yansımıştır. Karikatür Dergisinde Ramiz Gökçe’nin çizdiği karikatürlerde Mihver ve Müttefik Devletlerin savaş sürecindeki siyasî, askerî ve ekonomik durumları, Türkiye’nin ise bu dönemdeki siyasî ve ekonomik vaziyeti yer alan belli başlı konular olmuştur. Bu makalenin yazılış amacı İkinci Dünya Savaşını karikatürler üzerinden inceleyip değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

İkinci Dünya Savaşı, Türkiye, Karikatür Dergisi, Ramiz Gökçe

The Second World War from A Cartoonist's Perspective: Humor And War in Ramiz Gökçe Cartoons

Öz

Caricature is the art of telling the events through drawing by including the element of humor. At the same time, the caricature was used as a communication tool, making people laugh and think with the messages it gave. Humor is accepted as an element of comedy. The history of cartoons goes back to ancient times. From the Paleolithic, Mesolithic and Neolithic periods, examples of cartoons have been encountered in the Ancient Egyptian, Ancient Greek and Roman periods. In Turkey, after the Tanzimat period, the caricature began to take place as an element of humor with the proliferation of newspapers and magazines, which were accepted as mass media, and cartoonists were trained. One of the cartoonists in question is Ramiz Gökçe. Ramiz Gökçe drew cartoons for the Cartoon Magazine during the Second World War. The Second World War was also reflected in the cartoons of the period. In the cartoons drawn by Ramiz Gökçe in the Cartoon Magazine, the political, military and economic situations of the Axis and Allied States during the war, and the political and economic situation of Turkey in this period were the main subjects. In particular, the "Site of Life" policy implemented by Germany and the expansionist policy adopted by Italy were one of the most frequently mentioned subjects in the cartoons. He also took part in cartoons in the totalitarian understanding of the Axis Powers. On the other hand, the democratic understanding of the Allied Powers and their struggle against totalitarian states were among the subjects in the cartoons. In the current cartoons, the situation of the states in the Second World War took place as an element of humor, while at the same time it made us think. The purpose of this article is to examine and evaluate the Second World War through cartoons

Anahtar Kelimeler

World War II, Turkey, Cartoon Magazine, Ramiz Gökçe

Kaynakça

• Ağır hava akınları. (1943, 5 Temmuz). Cumhuriyet, s. 1.
• Akarcalı, S. (2003). İkinci dünya savaşında iletişim ve propaganda. Ankara: İmaj Yayınevi.
• Akşin, S. (2007). Kısa Türkiye tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Alman-Rus harbi karşısında İngiltere. (1941, 7 Temmuz). Cumhuriyet, s. 1.
• Almanya’nın İngiltere’ye hücumu yakın. (1940, 14 Eylül). Yeni Sabah, s. 1.
• Alsaç, Ü. (1994). Türkiye’de karikatür, çizgi roman ve çizgi film. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Amerika’da İngiltere’ye yardım kanun projesi dün kabul edildi. (1941, 10 Mart). Ulus, s. 1.
• Armaoğlu, F. (2018). 20.Yüzyıl siyasî tarihi. İstanbul: Kronik Kitap.
• Ataöv, T. (1985). İkinci dünya savaşı. Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.
• Aydemir, Ş. S. (1967). İkinci adam. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Balkan Antantı etrafında. (1940, 29 İkincikanun). Cumhuriyet, s. 5.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030 10 222 495 3.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030 10 232 561 4.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030 10 239 611 35.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030 10 247 670 1.
• Berlin boşaltılıyor. (1943, 8 Ağustos). Cumhuriyet, s. 3.
• Caplan, J. (2018). Hitler Almanyası. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Cartier, R. (1976). İkinci dünya savaşı. İstanbul: Meydan Gazetecilik ve Neşriyat.
• Chamberlain iktisadî harbe ve Abluka’ya azami şiddetin verileceğini ilan etti. (1940, 3 Nisan). Tan, s. 1.
• Chamberlain’in Hitler’e cevabı. (1939, 13 İlkteşrin). Yeni Sabah, s. 1.
• Ciano, K. G. (2020). Savaş günlükleri 1939-1943 (Çev: S. Uygur). İstanbul: Kronik Kitap.
• Çekoslovakya’da kanlı savaşlar oluyor. (1944, 6 Eylül). İkdam, s. 1.
• Derne önünde askerî harekât memnuniyet verici şekilde ilerliyor. (1941, 28 İkincikanun). Ulus, s. 1.
• Fin cephesinde dünkü Alman tarruzu, Macarlar hududu geçtiler. (1941, 30 Haziran). Son Posta, s. 1.
• Fin harbi. (1939, 19 İlkkanun). Yeni Asır, s. 1.
• Gerede, H. (1994). Harb içinde Almanya. İstanbul: ABC Ajansı Yayınları.
• Gıraud ile De Gaulle anlaştı. (1943, 23 Haziran). En Son Dakika, s. 1.
• Gl.Catroux Beyrut’ta temaslara başladı. (1943, 17 İkinciteşrin). Cumhuriyet, s. 4.
• Guderian, G. H. (2020). Bir askerin anıları. İstanbul: Kastaş Yayınevi.
• Güz, N. ve Alabbasi, B. (2022). İstikrarlı bir mizah dergisi: Karikatür. Karadeniz İletişim Araştırmaları Dergisi, 12(1), 97-129.
• Hart, B. L. (2018). İkinci dünya savaşı tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Hart, B.H.L. (2020). Hitler’in generalleri konuşuyor (Çev: S. Uygur). İstanbul: Kronik Kitap.
• Hitler hattına hücum. (1944, 22 Mayıs). Cumhuriyet, s. 1.
• Hitler, A. (2019). Kavgam. İstanbul: En Kitap.
• Hitler’in son sözü dünya gazetelerinde nasıl karşılandı? (1939, 8 İlkteşrin). Ulus, s. 6.
• İkinci cephe. (1944, 5 Mayıs). Cumhuriyet, s. 3.
• İngiliz Millî Müdafaa nazırının nutku. (1940, 18 Şubat). Akşam, s. 1.
• İngilizler Bingazi önlerinde. (1941, 25 İkincikanun). Yeni Sabah, s. 5.
• İngilizler Bingazi sahilinde. (1941, 1 İlkkanun). Tan, s. 1.
• İngiltere ve Rusya yeni antlaşma imza ettiler. (1942, 12 Haziran). Cumhuriyet, s. 3.
• İngiltere ve Sovyetler Birliği. (1941, 14 Temmuz). Tan, s. 1.
• İngiltere, icab ederse harbe hazırdır. (1939, 5 Mart). Akşam, s. 2.
• İngiltere’ye ödünç bol malzeme verilecek. (1940, 19 İlkkanun). Tan, s. 1.
• İran’daki harekât. (1941, 2 Eylül). Tan, s. 1.
• İtalya, müttefik değil harp ortağıdır. (1943, 15 Birinciteşrin). Cumhuriyet, s. 3.
• İtalya’da yaralılar ve memleket dışındakiler askere çağrıldı. (1943, 20 Haziran). Son Posta, s. 1.
• İtalya’daki adaların istilası yakın mı? (1943, 6 Haziran). Ulus, s. 1.
• İtalyan başvekili Mussolini istifa etti. (1943, 26 Temmuz ). Cumhuriyet, s. 1.
• İtalyan filosu sıkıştırıldı. (1941, 30 Mart). Bugün, s. 1.
• İtalyan ric’ati devam ediyor. (1940, 14 İlkkanun). Yeni Sabah, s. 3.
• İtalyanlar İngiliz donanmasının obüs yağmuru altında. (1940, 17 Birincikanun). Son Posta, s. 7.
• İtalyanların harbe girip girmemeleri. (1940, 6 Haziran). Yeni Sabah, s. 1.
• Jacobsen, H. A. (1989). 1939-1945 Kronoloji ve belgelerle ikinci dünya savaşı. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Japonlar Yeni Gine’de ilerliyorlar, Birmanya’da harekât. (1942, 20 Mart). Akşam, s. 1.
• Karikatür, 1 Şubat 1940, sayı.214, s. 3.
• Karikatür, 1 Şubat 1940, sayı.214, s. 6.
• Karikatür, 10 Haziran 1943, sayı.389, s. 1.
• Karikatür, 10 Nisan 1941, sayı.276, s. 9.
• Karikatür, 10 Temmuz 1941, sayı.289, s. 1.
• Karikatür, 10 Temmuz 1941, sayı.289, s. 8.
• Karikatür, 11 Mayıs 1944, sayı.437, s. 1.
• Karikatür, 12 Ağustos 1943, sayı.398, s. 3.
• Karikatür, 12 Birinciteşrin 1939, sayı.198, s. 11.
• Karikatür, 12 İlkteşrin 1944, sayı.459, s. 1.
• Karikatür, 13 Aralık 1945, sayı.520, s. 6.
• Karikatür, 13 Eylül 1945, sayı.507, s. 3.
• Karikatür, 13 Haziran 1940, sayı.233, s. 4.
• Karikatür, 13 Haziran 1940, sayı.233, s. 8.
• Karikatür, 13 Mart 1941, sayı.272, s. 7.
• Karikatür, 13 Mayıs 1943, sayı.385, s. 3.
• Karikatür, 13 Nisan 1944, sayı.433, s. 3.
• Karikatür, 14 Eylül 1939, sayı.194, s. 4.
• Karikatür, 14 Eylül 1944, sayı.455, s. 1.
• Karikatür, 14 İlkkanun 1944, sayı.468, s. 4.
• Karikatür, 14 Mart 1940, sayı.220, s. 1.
• Karikatür, 15 Mayıs 1941, sayı.281, s. 3.
• Karikatür, 15 Nisan 1943, sayı.381, s. 3.
• Karikatür, 15 Şubat 1940, sayı.216, s. 3.
• Karikatür, 16 Kanunusani 1941, sayı.264, s. 1.
• Karikatür, 17 Ağustos 1944, sayı.451, s. 3.
• Karikatür, 17 Haziran 1943, sayı.390, s. 3.
• Karikatür, 17 Haziran 1943, sayı.390, s. 5.
• Karikatür, 17 Nisan 1941, sayı.277, s. 9.
• Karikatür, 17 Temmuz 1941, sayı.290, s. 1.
• Karikatür, 17 Temmuz 1941, sayı.290, s. 8.
• Karikatür, 18 Nisan 1940, sayı.225, s. 11.
• Karikatür, 19 Birinciteşrin 1939, sayı.199, s. 1.
• Karikatür, 19 Birinciteşrin 1939, sayı.199, s. 10.
• Karikatür, 19 Haziran 1941, sayı.286, s. 8.
• Karikatür, 19 İkinciteşrin 1942, sayı.360, s. 3.
• Karikatür, 19 Kanunuevvel 1940, sayı.260, s. 1.
• Karikatür, 19 Kanunuevvel 1940, sayı.260, s. 7.
• Karikatür, 2 Kanunusani 1941, sayı.262, s. 8.
• Karikatür, 20 Haziran 1940, sayı.234, s. 3.
• Karikatür, 20 İkinciteşrin 1941, sayı.308, s. 4.
• Karikatür, 21 Eylül 1939, sayı.195, s. 1.
• Karikatür, 21 Teşrinisani 1940, sayı.256, s. 3.
• Karikatür, 22 Birinciteşrin 1942, sayı.356, s. 3.
• Karikatür, 22 Şubat 1940, sayı.217, s. 3.
• Karikatür, 23 İkinciteşrin 1939, sayı.204, s. 3.
• Karikatür, 23 Sonteşrin 1944, sayı.465, s. 8.
• Karikatür, 23 Temmuz 1942, sayı.343, s. 1.
• Karikatür, 24 Eylül 1942, sayı.352, s. 3.
• Karikatür, 24 Haziran 1943, sayı.391, s. 1.
• Karikatür, 24 Teşrinievvel 1940, sayı.252, s. 8.
• Karikatür, 25 Haziran 1942, sayı.339, s. 1.
• Karikatür, 25 İkincikanun 1940, sayı.213, s. 3.
• Karikatür, 25 Mart 1943, sayı.378, s. 3.
• Karikatür, 25 Mayıs 1944, sayı.439, s. 1.
• Karikatür, 26 Eylül 1940, sayı.248, s. 3.
• Karikatür, 26 Haziran 1941, sayı.287, s. 3.
• Karikatür, 26 Kanunuevvel 1940, sayı.261, s. 4.
• Karikatür, 26 Mart 1942, sayı.326, s. 4.
• Karikatür, 27 İkincikanun 1944, sayı.422, s. 3.
• Karikatür, 28 Teşrinisani 1940, sayı.257, s. 1.
• Karikatür, 29 Birinciteşrin 1942, sayı.357, s. 7.
• Karikatür, 29 İkincikanun 1942, sayı.318, s. 1.
• Karikatür, 29 Temmuz 1943, sayı.396, s. 3.
• Karikatür, 3 Nisan 1941, sayı.275, s. 3.
• Karikatür, 3 Temmuz 1941, sayı.288, s. 1.
• Karikatür, 30 İkinciteşrin 1939, sayı.205, s. 1.
• Karikatür, 30 Kanunusani 1941, sayı.266, s. 3.
• Karikatür, 30 Kanunusani 1941, sayı.266, s. 6.
• Karikatür, 30 Kanunusani 1941, sayı.266, s. 8.
• Karikatür, 30 Mart 1944, sayı.431, s. 1.
• Karikatür, 30 Mayıs 1940, sayı.231, s. 5.
• Karikatür, 31 Ağustos 1944, sayı.453, s. 1.
• Karikatür, 4 Birincikanun 1941, sayı.310, s. 8.
• Karikatür, 4 Nisan 1940, sayı.223, s. 1.
• Karikatür, 5 Birinciteşrin 1939, sayı.197, s. 1.
• Karikatür, 5 Birinciteşrin 1939, sayı.197, s. 8.
• Karikatür, 5 Kanunuevvel 1940, sayı.258, s. 1.
• Karikatür, 5 Kanunuevvel 1940, sayı.258, s. 11.
• Karikatür, 6 Eylül 1945, sayı.506, s. 1.
• Karikatür, 7 Eylül 1944, sayı.454, s. 3.
• Karikatür, 9 Kanunusani 1941, sayı.263, s. 3.
• Karikatür, 9 Mayıs 1940, sayı.228, s. 4.
• Karikatür, 9 Nisan 1942, sayı.328, s. 3.
• Karpat, K. (2012). Kısa Türkiye tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Keegan, J. (2016). İkinci dünya savaşı. İstanbul: Say Yayınları.
• Kızılordu, yedi Alman şehrini daha zapt etti. (1945, 31 Ocak). Cumhuriyet, s. 3.
• Konforlu sığınak yaptırılacak. (1941, 3 Haziran). Tan, s. 2.
• Londra’da görüşülecek işler. (1945, 5 Eylül). İkdam, s. 1.
• Londra’nın fikri: Yakında Rus-Alman cephesinde en şiddetli harp bekleniyor. (1941, 11 Temmuz). En Son Dakika, s. 1.
• M.Churchill beklenilen nutku söyledi. (1942, 28 Sonkanun). Tan, s. 4.
• Manastır ve civarı yeniden bombalandı. (1940, 17 İkinciteşrin). Ulus, s. 1.
• Mcmeekın, S. (2021). Stalin’in savaşı. İstanbul: Kronik Kitap.
• Mersa Matruh mevzileri arkadan çevrildi. (1942, 29 Haziran). Akşam, s. 1.
• Metinsoy, M. (2017). İkinci dünya savaşında Türkiye. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Mihver Yunanistan’dan ne istiyor? (1940, 18 Birinciteşrin). Ulus, s. 1.
• Moskova’ya göre: Stalingrat’ta durum gittikçe düzeliyor. (1942, 2 Eylül). Ulus, s. 1.
• Musavva nasıl alındı? (1941, 11 Nisan). Ulus, s.1-3.
• Mussolini kaçmış mı? (1943, 27 Temmuz). Cumhuriyet, s. 1.
• Müttefikler anlaşmazlığı. (1943, 24 Ağustos). Cumhuriyet, s. 3.
• Odesa’yı alan Ruslar Romanya üzerine iniyor. (1944, 11 Nisan). Son Posta, s. 1.
• Odun, kömür derdi. (1940, 30 Birinciteşrin). İkdam, s. 2.
• Öngören, F. (1973). Cumhuriyetin 75.yılında Türk mizahı ve hicvi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özen, B. (2003). Karikatürün tarihi ve karikatürün grafik sanatlarla ilişkisi. Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul.
• Pantellaria adası dün teslim oldu. (1943, 12 Haziran). Ulus, s. 1.
• Roma bombardımanı. (1943, 20 Temmuz). En Son Dakika, s. 2.
• Romanya’nın işgali. (1944, 24 Mart). Cumhuriyet, s. 3.
• Sekizinci İngiliz ordusu. (1942, 25 İlkteşrin). Tan, s. 2.
• Sekizinci ordu bir miktar ilerledi. (1943, 22 Mart). En Son Dakika, s. 1.
• Shirer, W. L. (2002). Nazi İmparatorluğu c.2. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Shirer, W. L. (2002). Nazi İmparatorluğu c.3. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Shirer,W. L. (2002). Nazi İmparatorluğu c.1. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Sicilya’da gittikçe şiddetlenen Savaş’ın vahşiyane hâl alması bekleniyor. (1943, 13 Temmuz). İkdam, s. 1.
• Skajerak muharebeleri. (1940, 11 Nisan). Cumhuriyet, s. 6.
• Sovyet-İtalyan mücadelesi. (1939, 19 Teşrinisani). Akşam, s. 1.
• Sovyetler Birliği hükümeti ile Macaristan mütareke yapacak. (1945, 3 Ocak). Ulus, s. 1.
• Stalingrad’da harekât şehirdeki düşman mukavemet yuvalarının temizlenmesine inhisar ediyor. (1942, 20 Eylül). Son Posta, s. 5.
• Suriye mütarekesi dün imza edildi. (1941, 15 Temmuz). Yeni Sabah, s. 1.
• Suriye’de asayiş iade olundu. (1945, 2 Haziran). Cumhuriyet, s. 1.
• Suriye’de son vaziyet. (1941, 11 Haziran). İkdam, s. 1.
• Şimalî Afrika’daki müttefik başkumandanı diyor ki: “Paris’te olacağımız günler pek yakında gelecektir.” (1943, 9 Mayıs). İkdam, s. 1.
• Taranto’da sağlam kalan İtalyan filosu. (1940, 29 İkinciteşrin). Vatan, s. 1.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2014). Dış siyaseti ve askeri stratejileriyle ikinci dünya savaşı Türkiyesi, c.1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2014). İkinci dünya savaşı Türkiyesi, c.2. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Topuz, H. (1997). Başlangıcından bugüne dünya karikatürü. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Tuncer, H. (2012). İsmet İnönü’nün dış politikası. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Tunus ve Trablus’ta tutunmak. (1942, 23 Sonteşrin). Yeni Asır, s. 1.
• Türkiye icab eden bütün tedbirleri almıştır. (1941, 22 Kanunusani). Akşam, s. 7.
• Uçarol, R. (2006). Siyasî tarih (1789-2001). İstanbul: Der Yayınevi.
• Varlık vergisi kanunu kabul edildi. (1942, 12 İkinciteşrin). İkdam, s. 1.
• Vichy’nin vaziyeti. (1941, 2 Sonkanun). Tan, s. 3.
• Weisband, E. (2002). İkinci dünya savaşı ve Türkiye. İstanbul: Örgün Yayınevi.
• Yeni ekmek tevziatı hazırlığı ilerliyor. (1942, 17 İlkteşrin). Tan, s. 1.
• Yunan askeri yeminini harfi harfine tuttu. (1940, 23 İkinciteşrin). Vatan, s. 1.
• Yunan müdafaası kırılmadı. (1940, 1 İkinciteşrin). İkdam, s. 1.
• Yunanlılar berat yolunda ilerliyorlar. (1941, 12 İkincikanun). İkdam, s. 5.
• Zeytinyağı üzerinde oynanan oyun. (1944, 15 Birincikanun). Cumhuriyet, s. 2.