SANCAK BÖLGESİ OSMANLI VAKIFLARI

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 2, 485 - 506, 31.07.2023

Mehmet Esat Sarıcaoğlu , Ahmet Özensoy

Öz

Sancak bölgesi, Balkanlar’ın ortasında, yolların kesişme noktasında, stratejik öneme sahip bir bölgedir. Bu nedenle Osmanlı Devleti, Balkanlar’ın fetihlerine buradan başlamış ve burayı bir üs olarak kullanmıştır. Balkanlar’dan çekilmek zorunda kaldığında en son Sancak Bölgesinden çekilmiş ve sancağını Yenipazar’da bırakmıştır. Sancak bölgesinde Boşnak Müslüman, Sırp-Karadağlı ve Arnavut gibi çeşitli etnik kesimler yaşamakta; dil olarak da Boşnakça, Sırpça ve Arnavutça konuşulmaktadır. Sancak bölgesi Osmanlı hâkimiyeti altına girdiğinde pek çok vakıf kurulmuş ve hizmetlerin çoğu bu vakıflar vasıtasıyla yerine getirilmiştir. Böylece Sancak bölgesinde şehirleşme başlamıştır. Kurulan vakıflar ve inşa edilen vakıf eserleri sayesinde bölge canlılık kazanmıştır. Bu çalışmamız ile elde edilen kayıtlar ışığında, Osmanlı döneminde Sancak bölgesinde kurulan vakıflar, vakıfların işleyişi, vakıflarda çalışanlar ile vakıfların sosyal ve kültürel hayata etkileri tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sancak, Yenipazar, Vakıf, Vakfiye, Osmanlı

Ottoman Foundations of the Sancak Region

Öz

The Sancak region is a strategically important region in the middle of the Balkans, at the intersection of roads. Therefore, the Ottoman Empire started the conquests of the Balkans from here and used it as a base. When it was forced to withdraw from the Balkans, it was latest withdrawn from the Sancak Region and left its banner at Novipazar. There are various ethnic groups in the Sancak region, such as Bosniak Muslims, Serb Montenegrin and Albanians; the language is spoken in Bosnian, Serbian and Albanian. When the Sancak region came under Ottoman rule, many foundations were established and most of the services were carried out through these foundations. Thus, urbanization has started in the Sancak region. Thanks to the established foundations and the foundation works built, the region has gained vitality. In the light of the records obtained from this study, the foundations established in the Sancak region during the Ottoman period, the functioning of the foundations, the employees of foundations and the effects of foundations on social and cultural life were tried to be determined.

Anahtar Kelimeler

Sancak, Novi Pazar, Waqf, Deed of Trust, Ottoman

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları
• 1.1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• EV. MKT.D. 122:98; 170:130; 365:3; 733:7; 747:127; 799:143; 863:1; 1314:301; 1477:67; 1823:70; 1946:126; 2028:82; 2046:89;2110:14; 2127:1; 2227:30; 2227:85; 2276:3; 2774:3; 3129:20; 3129:24;3129:208; 3449:10.
• EV.MKT.CHT.D. 668:100; 376:126; 545:2; 122:98; 376:79; 544:56. EV.MKT.D.1314:301.
• EV.MH.D. 361:94.
• EV.KK.D. 744:157; 632:494.
• EV.MH.D. 236:36; 245:185; 594:10; 787:123.
• EV.MH.TIK. D. 124:81.
• EV.THR.D. 246:99; 280:21.
• Tapu Tahrir Defterleri (TTD): 164; 462; 463.
• 1.2. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA)
• Defterler (d.):5:378; 100:215; 171:156; 171:158; 171:182; 171:200; 171:252;171:284; 171:286;179:134; 180:94; 183:56; 183:60; 399:385; 400:89; 400:185; 400:267; 403:160; 403:237; 403:414; 404:217; 405:79; 406:191; 456:144; 503:254; 598:244; 604:l84; 627:285; 630:864; 744:157; 992:19; 993:210; 1192:3; 1192:76; 1192:80; 1192:83; 1197:1; 1197:16; 1197:208;1197:214; 1197:217; 1198:1; 1201:10; 1223:142; 2043:36; 2043:67.
• 2. Kitaplar, Tezler ve Makaleler
• 2.1. Kitaplar
• Ayverdi, E. H. (2000). Avrupa’da Osmanlı mimari eserleri III (3.Kitap). İstanbul: Seçil Ofset.
• Balkanlarda gelecek tasavvuru, kültür, siyaset, örgütlenme ve işbirliği alanları (2008). (ed. Ümmühan Özkan). İstanbul: Mavi Ofset.
• Evliya Çelebi, (1887). Evliya Çelebi Seyahatnamesi. İstanbul: Dersaadet İkdam Matbaası.
• Fijuljanin, M. (2011). Sandzak, Ostraga.
• Kahraman, S. A.-Dağlı, Y. (2002). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi. İstanbul: YKY Yayınları.
• Hadziç, F. (2012). Dzamıje u Sandzaku. Novipazar.
• Kahramanyol, M. (2015). Sancak Dostları Vakfı’nın yirminci yılı. Ankara: Kuşak Ofset.
• Muşoviç, E. (2004). Yeni Pazar nüfusunun etnik oluşumu ve etnik yapısı (Çev: Saffet Atalay). Alanya: Yeni Alanya Matbaacılık.
• Pitcher, D. E. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nun tarihsel coğrafyası (çev. Bahar Tırnakçı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tuğlacı, P. (1985). Osmanlı Şehirleri. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Salnâme-i Vilayet-i Kosova 1300 hicrî senesi (1882). Kosova: Vilayet Matbaası.
• Salnâme-i Vilayet-i Kosova 1304 hicrî senesi (1887). Kosova: Vilayet Matbaası.
• Salnâme-i Vilayet-i Kosova 1314 hicri senesi (2000). İstanbul.
• Sezen, T. (2006). Osmanlı yer adları. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Yılmaz, M. (2004). Drina’nın öbür yakası Sancak kimlik oluşumu ve otonomi sorunu. İstanbul.
• 2.2. Makaleler
• Ademi, R. (2012). Karadağ vakıfları; Hukuksal perspektif. Balkanlarda Osmanlı Vakıfları ve Eserleri Uluslararası Sempozyumu, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 277-285.
• Alp, İ. (2017). Soğuk savaş sonrasında Sancak’taki gelişmelere dair bir değerlendirme. Balkan Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 6 (2), 227- 260.
• Aruçi, M. (2013). Sancak. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 36, 99-102.
• Binark, İ. (1993). Başbakanlık Osmanlı arşivinde bulunan 164 (935-937/1528-1531) ve 462 (975/1567-1568) numaralı tapu tahrir defterlerine göre Bosna vakıfları. X.Vakıf Haftası Kitabı. Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 206-229.
• Car-Drında, H. (1999). XVII. yüzyıl Bosna Sancağında vakıf müesseseleri. Osmanlı, 5, Yeni Türkiye Yayınları, 63-74.
• Döndüren, H. (2006). Müsakat. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 32, 70-71.
• Hacisalihoğlu, M. (2009). Sırbistan. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, .37, 121-126.
• Hoca, N. (1986). Yeni Pazar. İslam Ansiklopedisi, 13, 395-399.
• Moacanın, N. (2001). Karadağ. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 24, 384-385.
• Oruç, H. (2013). Bosna Sancağında şehirlerin kuruluşunda vakıfların rolü: Yeni Pazar ve Saraybosna örneği. Vakıf Medeniyeti ve Vakıf, 170.
• Sancaktar, C. (2020). 1878-1945 Döneminde Sancak sorunu: Avusturya, Sırbistan, Karadağ ve Boşnaklar. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 06 (01), 7- 17.
• Skrıjelj Cellek, Z.- Şahin Tekinalp, A. P. (2022). 15. Yüzyılda Novi Pazar’da Osmanlı imar faaliyetleri. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 08 (02), 26- 41.
• Şahin, İ. (2009). Sancak. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 36, 99-102.
• Şkriyel, R. (2014). Osmanlı dünyasında Yeni Pazar (XV-XVIII. y.y). Hikmet, 23, 98-115.
• Taşkın, Ü. (2011). 269 Numaralı icmal defterine göre Aclun. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7, 251-257.
• Yediyıldız, B. (2012). Vakıf. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 42, 479-486.
• 2.3.Tezler
• İbriç, S. (2004). XIX. yüzyılda Yenipazar Sancağı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Yarar Yüksel, A. (2010). Osmanlıdan günümüze Sancak bölgesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• 3. Elektronik Kaynaklar
• http://tr.wikipedia.org/wiki/Tutin. 2011 Nüfus sayımı, Sırbistan Cumhuriyeti İstatistik Enstitüsü, Belgrade, 2011, s.60. (09.11.2016)
• http://tr.wikipedia.org/wiki/Ro%C5%BEaje(19.11.2014)
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Sancak (27.12.2014)