Overview Arabic Historical Sources about the Turkish Language

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 2, 551 - 569, 31.07.2024

Baha Rjoub Ersen Ersoy

Öz

This study sheds light on Arabic sources that discuss the Turkish language, tracing the history of cultural and linguistic interactions between Arab and Turkish peoples throughout the ages.
It highlights the importance of these sources in the context of foreign language learning, particularly within the Arab community. Simultaneously, these sources are also valuable for learning Arabic from the Turkish perspective. They provide a deep understanding of how Arab students comprehend Turkish vocabulary and grammar rules, and how these sources have contributed to the development of communication and cultural exchange between the two cultures.
The study delves into linguistic learning sources for the Turkish language within the Arab community in various regions, with a focus on Egyptian, Syrian, and Lebanese areas, as well as the Turkic and Khwarazmian realms. Linguistic influence refers to the Turkish language's adoption of Arabic vocabulary and terminology, especially in religious, scientific, and artistic fields. During the Ottoman Empire era, Arabic sources document the profound influence of the Arabic language in administrative, legal, and religious domains, where it was used in official documents and governmental correspondence.
These sources vary from history books to linguistic records, dictionaries, and literary references, providing a comprehensive understanding of the linguistic and cultural dimensions of the relationship between Arabic and Turkish languages. The sources in this study are arranged chronologically, from the oldest to the most recent, up to the present day.

Anahtar Kelimeler

Arabic Sources, Cultural and Linguistic History, Arabic Language, Turkish Language, Linguistic Education.

TÜRK DİLİ İLE İLGİLİ ARAPÇA TARİHİ KAYNAKLARA GENEL BAKIŞ

Öz

Bu çalışma, Arapça kaynakları Türk dilini ele alan ve Arap ve Türk halkları arasındaki kültürel ve dil etkileşimlerin tarihini inceler.
Bu kaynakların, özellikle Arap toplumu için Türkçe öğrenme bağlamında önemini vurgular. Aynı zamanda, Türk tarafından Arapça öğrenme için de değerli kaynaklar sunar. Bu kaynaklar, Arap öğrencilerin Türk dilinin kelime dağarcığını ve dil kurallarını nasıl anladıklarını ve bu kaynakların iki kültür arasındaki iletişim ve kültürel alışverişi nasıl geliştirdiğini derinlemesine ele alır.
Çalışma, Arap topluluğunun Türk dilini öğrenme kaynaklarını farklı bölgelerde derinlemesine inceler ve özellikle Mısır, Suriye, Lübnan gibi bölgeler ile Türkistan ve Horasan gibi alanlara odaklanır. Dil etkisi, Türk dilinin Arapça kelimeler ve terimlerden nasıl etkilendiğini, özellikle dini, bilimsel ve sanatsal alanlarda nasıl zenginleştiğini gösterir. Osmanlı döneminde, Arap kaynakları Arapçanın idari, hukuki ve dini alanlarda derin etkisini, resmi belgeler ve hükümet yazışmalarında nasıl kullandığını izler. Bu kaynaklar, tarih kitaplarından dil kayıtlarına, sözlüklere ve edebi referanslara kadar çeşitlilik gösterir ve Arapça ve Türkçe arasındaki dil ve kültürel ilişkinin kapsamlı bir anlayışını sunar. Kaynaklar bu çalışmada, en eski olanından en yenisine kadar kronolojik bir şekilde düzenlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Kaynakları, Kültürel ve Dil Tarihi, Arapça, Türkçe, Dil Eğitimi

نبذة عن المصادر التاريخيّة العربيّة حول اللّغة التركيّة

Öz

تُسلط هذه الدراسة الضوء على المصادر العربيّة التي تتناول اللّغة التركيّة، مستعرضةً تاريخ التفاعلات الثّقافية واللغويّة بين الشعوب العربيّة والتركيّة عبر العصور.
تبرز أهمية هذه المصادر في سياق تعلم اللّغة التركيّة للأجانب، خاصةً في المجتمعات العربيّة. في الوقت نفسه، تُعَدُّ مصادر قيمة أيضاً لتعلم اللّغة العربيّة من قِبل الجانب التركي. تقدم هذه المصادر فهماً عميقاً لكيفية استيعاب الطلاب العرب للمفردات وقواعد اللّغة التركيّة، وكيف أسهمت هذه المصادر في تطوير التواصل والتبادل الثّقافي بين الثقافتين.
تتعمق الدراسة في مصادر التعلّم اللّغوي للغة التركيّة للمجتمعات العربيّة في مناطق مختلفة، مع التركيز على الجغرافية المصرية والسورية واللبنانية، فضلاً عن الساحتين القراخانية والخوارزمية. يشير التّأثير اللّغوي إلى استمداد اللّغة التركيّة لمفردات ومصطلحات عربية، وخاصة في المجالات الدينية والعلمية والفنية. في عهد الدولة العثمانية، وترصد المصادر العربيّة تأثير اللّغة العربيّة العميق في المجالات الإدارية والقانونية والدينية، حيث استُخدمت في الوثائق الرسمية والمراسلات الحكومية. تتنوع هذه المصادر بين كتب التاريخ والسجلّات اللّغوية والمعاجم والمراجع الأدبيّة، مما يُقدّم فهمًا شاملاً حول الأبعاد اللّغوية والثّقافية للعلاقة بين اللّغة العربيّة والتركيّة. تم ترتيب المصادر في هذه الدراسة وفقاً للتسلسل التاريخي لها من الأقدم الى الأحدث.

Anahtar Kelimeler

المصادر العربيّة, التّاريخ الثقافي و اللّغوي, اللّغة العربيّة, ، اللّغة التركيّة, ، التعليم اللّغوي

Kaynakça

• أ‌. العربيّة
• حسني، يوسف أفندي. (١٨٨٥ م). الإيضاحات الوفية في قواعد اللّغة العثمانية. بيروت. المطبعة الأدبية.
• Hüsni, Y. E. (1885). El-Îzâhât el-Vafiyye fî Kavâ’idi’l-lügati’l-Osmâniyye. Edebi Matbaası, Beyrut.
• خلوصي، طه. (١٨٦٦ م). المفردات السنية في خصوص اللّغة التركيّة. حلب.
• Hulusi, T. (1866). El-Müfredâtü’s-Sünniye fî Husûsi’l-lügati’t-Türkiyye. Halep.
• خوري، أمين. (١٨٩٤ م). رفيق العثماني. بيروت. مطبعة الآداب.
• Huri, E. (1894). Refîkü’l-Osmânî. Edebiyat Matbaası, Beyrut.
• طالب، محمد أفندي. (١٨٨٢ م). نخبة الانجاب في اللّغة التركيّة. مصر. مطبعة ديوان المعارف.
• Talib, M. E. (1882). Nuḫbetü’l-incâb fî’l-lügati’t-Türkiyye. Divanü’l Maarif Matbaası, Mısır.
• عرب شاه، أحمد.الترجمان المترجم بمنتهى الأرب، في لغة الترك والعجم والعرب. فرنسا. المكتبة الوطنية.
• Arapşah, A. Et-türcümânü’l-mütercem bi’müntehe’l-ereb, fî Lügatü’t-Türk ve’l-‘Acem ve’l-‘Arap. Milli Kütüphanesi, Fransa.
• مجهول. البهجة البهیة في اللّغة الترکیة. بريطانيا. مكتبة بودلي.
• Mechul. El-bühcetü’l-Behiyye fî’l-Lügat’t-Türkiyye. Bodleian Kütüphanesi, İngiltere.
• ب‌. التركيّة
• Al-Jasimi, S. M. A. (2016). İbnü Mühennâ lügati (Kitâb Hilyetü'l-İnsân ve Helbetü'l Lisân)(Metin-dil özellikleri-dizin). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Altürk, G. (2018). Kitābu Bulġatu’l-Muştāḳ fì Luġati’t-Türk ve’l-Kıfçāḳ sözlüğünün içeriği ve eserdeki alıntı kelimeler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 7(3), 1444-1455.
• Balcı, O. (2018). Ed-Dürretü’l-Mudiyye Fi’l-Lügati’t Türkiyye’de görülen iki imla özelliği ve bu özelliklerin kazak türkçesi ile ilişkisi. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (46), 57-66.
• Baskın, S. (2012). Memlûk dönemi Türkçe sözlüklerinin yapısı. Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1(1), 23-40.
• Çelik, N. (2021). Kitabü’l-Ef’âl tanıklığında-ş,+lAş- ekiyle genişletilmiş bazı fiiller üzerine bir inceleme. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5(4), 2845-2858.
• Çetin, İ. (2023). Eş-Şüzûrü’z-Zehebiyye Fi’l-Lügati’t-Türkiyye ve’l-Arabiyye ve Yeni bir nüshası üzerine. Edebiyat ve Beşeri Bilimler Dergisi, (70), 104-111.
• Dereli, M. V. (2018). Harezm-Kıpçak döneminde Arapça ile türkçeyi buluşturan sözlükler: ez-Zemahşerî'nin Mukaddimetu’l-Edeb'i Örneği. Bilimname, 2018(36), 399-428.
• Hannan, F. (2019). Molla Salih Efendi’nin Kâmus El-ervâm Fî Nizâmü’l-Kelâm (inceleme, metin, dizin, terim sözlüğü, tıpkıbasım), (Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi).
• Himmet, B. İbni Mühennâ Lügati’nin Paris nüshası. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 10(30), 252-263. Kafes, M. (1994). “Ebû Hayyân el-Endelüsî”. TDVİA. C. 10. S. 152-153. İstanbul: TDV Yayınları.
• Karagöl, E., Açıkgöz, A., & Aydoğan, Ş. Araplara Türkçe öğretiminde tarihî bir eser: Eş Şüzûr-Üz Zehebiyye vel Kıtai’l Ahmediyye fil Lûgati’t Türkiyye. Karaelmas Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 1-25.
• Karagözlü, S. (2018), İbnü Mühennâ Lügati – Türkçe kısmı. Kesit Yayınları, İstanbul, s. 423.
• Kayadibi, F. (2010). Kaşgarlı Mahmud ve Divan-ı Lügati't-Türk'te eğitim ile ilgili kavramlar. Journal of Istanbul University Faculty of Theology, (18), 1-22.
• Kaymaz, Z. (2015). Türkçenin öğretimi açısından İbni Mühennâ Lügati'nin yeri. Elazığ, VII. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri, Elazığ.
• kaymaz, Z., & Mohammad, R. (2016). Et-Tuhfetü’z-Zekiyye fi’l-Lûgati’t-Türkiyye hakkında bazı açıklamalar. Türkbilig, (32), 1-20.
• Onur, E. R. (2015). El-Kavânînü’l-Külliyye Li-Zabti’l-Lügati’t-Türkiyye’de yer alan kültürel ögelerin değerlendirilmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 4(1), 294-304.
• Ölmez, Z., & khairullah, H. L. (2016). Et-Tuhfetü’z-Zekiyye fi’l-Lugâti’t-Türkiyye’de Farsça sözcükler-I. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 64(2), 175-188.
• Öztürk, N. & ABİK, A. D. (2013). Türkçe öğretimi için yazılmış bir eser: Kitâb-ı Tercümân- ı Türkî ve Arabî ve Farisî . VII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı (S.386-406). Tiran, Albania.
• Soydaş, H. (2016). Şarkiyatçı Nassif Mallouf’un eserleri ve çocuk edebiyatında bir mihenk taşı: Kitâb-I Der-Hakk-I Sıbyân ve Sabâvet .Türkiyat Mecmuası, c. 26/2,S. 371-383.
• Sülükçü, Y. (2016). Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî” adlı esere yabancılara Türkçe öğretimi açısından bir bakış. International Journal of Language Academy, 4(3), 67-76.
• Yavuzarslan, P. (2012). “Et-Tuhfetü’z-Zekiyye”. TDVİA. C. 41. S. 359-360. İstanbul: TDV Yayınları.