al-Mutarrizi And His Approach To The Prepositions In His Manuscript Work al-Iqna

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 1, 293 - 314, 31.01.2025

Aladdin Gültekin , İsa Akbıyık

Öz

This study is about al-Mutarrizi's approach to the letters/prepositions mentioned in his book al-Iqna. There are seven copies of the manuscript book, which was penned approximately eight hundred years ago, have been available in the world. One of the most important copies of the work is in the Atıf Efendi Collection of the Suleymaniye Library in Istanbul. References are made in the article using this manuscript copy. The work has 250 leaves and is divided into four sections as ’Nouns‘, ’Verbs‘, ’Letters‘ and ’Syntax'. Each section, on the other hand, is divided into four main headings and then into numerous subheadings.
The fact that, apart from a few studies on al-Iqna, no scientific work has been done under this title so far, that Mutarrizi’s work is not widely known despite his being famous among scientists, and that we wish to present such a valuable work to the scientific world and reveal the contribution of our ancestors to the Arabic language constitutes the reason for this study.
As set out in this article, al-Iqna handles the topics in a different way. The innovations brought by the writer to the teaching of the Arabic language greatly increase the importance of the work.
Mutarrizi explains letters/prepositions that are factors on nouns and verbs in the sentence in the first main title, letters/prepositions that are not factors in the second main title, but contribute to meaning, letters/prepositions that have a disagreement amoung the scientists in the third main title, and letters/prepositions that have a difference of opinion on it in the last main title.
Our study was conducted using the screening and classification method, and the findings obtained were examined under three main headings. At the end of the study, it was determined that the author benefited from the ideas of previous scientists, but also developed a unique style and perspective with the classifications he made.
It is viewed that Mutarrizi briefly explains the topics with clear and understandable examples. The work provides those who are just starting to learn Arabic with the opportunity to briefly introduce what they will learn from letters/prepositions or at least to hear their names. The subject descriptions have the appearance of an index of topics instead of details.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetorical, al-Mutarrizi, al-Iqna, Arabic Grammar, Prepositions.

MUTARRİZÎ VE EL-İḲNÂʿ ADLI YAZMA ESERİNDE HARFLERE YAKLAŞIMI

Öz

Bu çalışma, el-Mutarrizî’nin el-İḳnâʿ adlı kitabında geçen harfler/edatlara yaklaşımını konu almaktadır. Yaklaşık sekiz yüz yıl önce telif edilmiş olan yazma halindeki kitabın, dünyada tespit edilen yedi nüshası bulunmaktadır. Eserin en önemli nüshalarından biri İstanbul’da Süleymaniye Kütüphanesi Atıf Efendi Koleksiyonu’nda bulunmaktadır. Makalede bu yazma nüsha kullanılarak atıflarda bulunulmaktadır. Eser 250 varak olup, ‘İsimler’, ‘Fiiller’, ‘Harfler’ ve ‘Nahiv’ şeklinde dört bölüme ayrılmaktadır. Her bölüm, dört ana başlığa; bu başlıklar da daha sonra çok sayıda alt başlıklara ayrılmaktadır.
el-İḳnâʿ üzerinde şimdiye kadar yapılan birkaç çalışma dışında bu başlık altında bilimsel çalışmanın yapılmaması, Mutarrizî’nin bilim adamları arasında meşhur olmasına rağmen bu eserinin çok fazla tanınmaması, böyle kıymetli bir eseri ilim dünyasına tanıtarak ecdadın Arap Diline yaptığı katkıyı ortaya koyma arzumuz bu çalışmamıza sebep teşkil etmektedir.
Bu makalede gösterilebileceği gibi el-İḳnâʿ, konuları farklı bir yöntemle ele almaktadır. Müellifin Arapça dil öğretimine getirdiği yenilikler, eserin önemini oldukça artırmaktadır.
Mutarrizî; birinci ana başlıkta cümlede isim ve fiiller üzerinde amil olan edatları, ikinci ana başlıkta âmil olmayan ancak anlama katkı sunan edatları, üçüncü ana başlıkta haklarında ihtilaf bulunan edatları ve son ana başlıkta ise üzerinde görüş farklılığı bulunan harfleri izah etmektedir.
Çalışmamız, tarama ve tasnif yöntemi kullanılarak yapılmış olup elde edilen bulgular üç ana başlık altında incelenmiştir. Çalışma sonunda, yazarın önceki ilim adamlarının fikirlerinden yararlandığı, ancak yaptığı sınıflandırmalarla kendine has bir üslup ve bakış açısı da geliştirdiği tespit edilmiştir.
Mutarrizî’nin konuları, açık ve anlaşılır örneklerle kısaca anlattığı görülmektedir. Eser, Arapça öğrenmeye yeni başlayacak olanlara edatlardan ne öğreneceklerini kısaca tanıtma ya da en azından isimlerini duyma imkânı sağlamaktadır. Konu anlatımları, ayrıntı yerine konular indeksi görünümündedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, el-Mutarrizî, el-İḳnâʿ, Nahiv, Huruf

Teşekkür

Kıymetli dergi sorumluları İlgi ve alakanız için şimdiden çok teşekkür ederim

Kaynakça

• Akbıyık, İsa. el-Mutarrîzî’nin el-İḳnâʿ Adlı Yazma Eserinde Ele Aldığı Nahiv Kuralları. Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Aliyyulkârî, Nureddin Alî b. Muhammed b. Sultan. el-Esrâru’l-merfûʿa fî’l-aḫbâri’l-mevżûʿa. thk. Muhammed es-Sabbâ. Beyrût: Daru’l-Emane, 1971.
• Askalânî, Ahmed b. Alî b. Hacer Ebû Fadıl. el-İṣâbe fî temyizi'ṣ-Ṣaḥâbe. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Daru’l-Ceyl, 1992.
• Attâr, Ahmed Adulgafûr. Mukaddimetu’ṣ-Ṣıḥâḥ. Beyrut: y.y., 1383/1963.
• Bagdadî, İsmâil Bâşâ. el- Hediyyetu’l-ʿârifîn. thk. İbnu’l- Emîn- Avnî Aktuç. İstanbul: MEB, 1951,1955.
• Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen litterature : supplement,I-II, Leiden:1942.
• Brockelmann, Carl. Târîḫu’l-edebi’l-ʿArabî. trcm. Abdulhalîm en-Neccâr. Kahire: Daru’l-Meârif, ts..
• Çöğenli, M. Sadi. “Mutarrizî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/375-377. Ankara: TDV Yayınları,2020.
• Çöğenli, M. Sadi. el-Mutarrizi ve el-Muğrib fi Tertibi’l-Mu’rib’inin Edisyon Kritiği. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi,1986.
• Ebu’l-Adl Zeynuddîn Kâsım b. Kutluboğa b. Abdillâh İbn Kutluboğa, Tacu’t-Terâcim fî ṭabaḳāti’l-Ḥanefiyye. Mevkiu’l-Varrâk, ts..
• Fârisî, Ebû Alî Hasen b. Ahmed b. Abdilgaffâr. el-Îżâḥu’l-ʿAḍudî. thk. Hasan şâzelî Ferhûd. Riyad: Kulluyetu’l-Âdâb, 1969.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitâbu’l-Cumel fi’n-naḥv, thk. Fahruddîn Kabbave. Beyrut: y.y. 1995.
• Feyyûmî, Muhammed b. Alî. el-Miṣbâḥu’l-munîr. Beyrut: Mektebe İlmiye, ts..
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. el-Bulġa fî terâcimi eʾimmeti’n-naḥv ve’l-luġa. Beyrut: Cemiyyetu İhyâi’t-Turasi’l- İslâmî, 1407.
• Gözel, Naciye Betül. el-Mutarrızî'nin el-İknâ Adlı Eserinde İsimler. Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Gültekin, Aladdin. “Mutarrizî nin El İknâ Adlı Eserinin Âtıf Efendi Nüshası”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 11/32 (2011), 155-169.
• Gültekin, Aladdin. El-Mutarrizi’nin el-İkna Adlı Eseri ve Dil Öğretim Yöntemi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Gültekin. Aladdin. ”Mutarrizî’nin el-İḳnâʿ Adlı Eserinde Aksam-ı Sitte Öğretimi” Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 5/2 (Aralık 2021).
• Hamevî, Şihabuddin Ebû Abdillah Yâkût. Muʿcemu’l-udebâ. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Cinnî,Ebu’l-Feth Osmân el-Mevsılî el-Bağdâdî. el-Lumaʿ fi’l-ʿArabiyye. thk. Fâiz Fâris. Kuveyt: Dâru’l-Kutudi’s-Sekâfe, ts..
• İbn Hallikân, Ebu Abbas Şemsuddin Ahmed b. Muhammed. Vefayâtu’l-aʿyân ve enbâu enbâi’z-zamân. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Daru’s-Sekafe, 1968.
• İbn Serrâc,Ebû Bekr b. es-Sırrî b. Sehl. el-Uṣûl fi’n-naḥv. thk. Abdu’l-Huseyn el-Fetlî. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, ts..
• İbn Verrâk,Muhammed b. Abdullah b. Ebû’l-Hasan. ʿİlelu’n-naḥv. thk. Muhammed Câsim Muhammed ed-Dervîş. Riyad: Mektebetu’r-Ruşd, 1999.
• Karaaslan, Nasuhî Ünal. Camiʿu’t-taʿrîb. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Doçentlik tezi, 1982.
• Kâtip Çelebî, Mustafa b. Abdullah el-Kostantînî er-Rûmî el-Hanefî. Keşfu’ẓ-ẓunûn ʿan esâmi’l-kutub ve’l-funûn.Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiye, 1992.
• Kıftî, Cemâluddîn Alî b. Yûsuf. İnbahu’r-ruvât. thk. Muhammed Ebu Fadl İbrâhîm. Kahire: y.y., 1986.
• Kunûcî, Sıddîk b. Hasan. Ebcedu’l-ʿulum el-veşyu’l-merkûm fî beyâni aḥvâli’l-ʿulûm. thk. Abdulcabbar Zekkar. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1978.
• Kureşî,Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdulkâdir b. Muhammed. el-Cevâhiru’l-muḍıyye fî ṭabaḳâti’l-Ḥanefiyye. Karâtşî: Mîr Muhammed Kutubhane, ts.
• Kutbî, Muhammed b. Şâkir. Fevâtu’l-Vefeyât, thk. İhsân Abbâs. Beyrût: Dâru Sadr, 1973-1974.
• Kutluboğa,Kâsım el-Hanefî. Kitabi taḳrîbi’l-ġarîb. thk. Osman Keskiner. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2019.
• Leknevî, Ebu’l-Hasenat Muhammed Abdulhay b. Muhammed. el-Fevâidu'l-Behiyye fî Terâcimi'l-Ḥanefiyye. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1906.
• Menâvî, Muhammed Abdurraûf. et-Tevkîf ʿalâ Muhimmâti’t-Teʿârîf. thk. Muhammed Rıdvân ed-Dâyye. Beyrut: Daru’l-Fikri’l-Muâsır, 1410.
• Mutarrizî, Ebu’l- Feth Nâsıruddîn b. Abdisseyyid Alî. el-İḳnâʿ limâ havâ tahte’l-kınâ. thk. Muhammed Ahmed ed-Dâlî ve Sellâme Abdullah es-Suveydî. Doha: y.y. 1419/1999.
• Mutarrizî, Ebul Feth Nâsıruddîn b. Abdisseyyid Alî. el- el-İḳnâʿ limâ ḥuviye taḥte’l-ḳınâʿ. İstanbul: Sülaymaniye Kütüphanesi, Atıf Efendi, D.N. 2688, 1b-241a.
• Mutarrizî, Ebul Feth Nâsıruddîn b. Abdisseyyid Alî. el-Muġrib fî tertîbi’l-Muʿrib. thk. Mahmûd Fâhûrî-Abdulhamîd Muhtâr. Halep: Mektebe Usâme b. Zeyd, 1979.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdulkadir. Muḫtâru’ṣ-Ṣıḥâḥ, thk. Mahmut Hâtır. Beyrut: Mektebetu Lubnân 1995/1415.
• Rummânî, Ebu’l-Hasen Alî b. Îsâ b. Alî el-Bağdâdî. Şerḥu Kitâbi Sîbeveyhi. thk. Turkî b. Sehu’l-Uteybî. Riyad: Câmiatu’l-İmâm Muhammed b. Suûd, 1998.
• Suyûtî, Abdurrahman b. Ebu Bekr Celaluddin. Buġyetu’l-vuʿât fî ṭabaḳāti’l-luġaviyyîn ve’n-nuḥât. thk. Muhammed Ebu Fadl İbrâhîm. Saydâ: y.y., ts.
• Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân. el-Leʾâli’l-maṣnûʿa fi’l-aḫbâri (eḥâdîs̱i)’l-mevżûʿa. Beyrût: Daru’l-Kutubi’l- İlmiye, ts..
• Zehebî, Şemsuddin Ebû Usmân b. Kaymâz. Siyeru aʿlâmi’n-nubelâ. thk. Şuayb Arnavût- Muhammed Naîm el-Urkûsî. Beyrût: Mussesetu’r-Risâle 1413.
• Zerkeşî, Bedreddîn Muhammed b. Abdullah b. Bahâdır. ez- el-Burḥân fî ʿulûmi’l-Kur’an. thk. Muhammed Ebû Fadıl İbrâhîm. Beyrût: Daru’l-İhya Kutubi’l-Arabî, 1957.