AMASYA SANCAĞI’NDA ERMENİLERİN PROPAGANDA FAALİYETLERİNE DAİR BAZI TESPİTLER (1890-1903)

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 13 - 29, 25.12.2017

Edip Uzundal

Öz

1890’dan
itibaren Ermeni komiteleri Merzifon’da faaliyetlere koyularak burayı Hınçak
örgütünün bölgedeki merkezi konumuna getirdiler. Merzifon Amerikan Koleji hem
basın yayın faaliyetlerinin yapıldığı yer hem de örgüte üye ve sempatizan
yetiştiren okul olarak ön plana çıktı. Bu bölgedeki faaliyetleri Hınçak
Cemiyeti adına Merzifon Amerikan Koleji’nde öğretmen Karabet Tomayan yönetti.
Ohannes Kayayan da, örgütün sekreterliğini yürüttü. Ermeni komiteleri, Amasya
şehir merkezi ile birlikte sancağın hemen tüm kazalarında evlerin kapılarına,
dükkânların camlarına, cami ve kilise avlularına ve halka açık her yere
bildiri, afiş ve yaftalar yapıştırarak halkın dikkatini kendi faaliyetlerine
çekmek ve hareketlerini canlı tutmak istediler. Bütün bu faaliyetlerinin tek
maksadı Ermeni cemaatinin desteğini almak değildi. Ayrıca Müslümanların da
itikadını ve intizamını bozacak, onları hükümet aleyhine galeyana getirecek bir
takım yazılar da kaleme almaktaydılar. Bu makalede, Hınçak Cemiyeti tarafından komite yanlılarına, komiteye destek
vermeyen Ermenilere ve Müslümanlara olmak üzere üç ayrı kitleye hitaben yazılan
bildiri, afiş ve yaftalarla birlikte, ele geçen zararlı kitap, risale ve
gazeteler incelenerek Ermeni ihtilal komitelerinin Amasya sancağında
gerçekleştirdikleri propaganda faaliyetleri incelenecektir. Bu bağlamda, Ermeni
çetecilerin takip ettikleri metot, kullandıkları dil ve hitap ettikleri
kitleden beklentileri ve buna mukabil sancak ve vilayet idarecilerinin
aldıkları tedbirlere de değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Amasya, Ermeniler, propaganda

Kaynakça

• Bâb-ı Âsafî Mektubî Mühimme (A. MKT. MHM.); 724/12, 724/3, 645/18, 724/10, 713/31, 661/22.
• Babıâli Evrak Odası (BEO); 332/24842, 241/18063, 223/16710, 2021/151543.
• Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH. MKT.); 429/30, 412/42, 218/55, 391/45, 296/44, 15/26, 248/19, 2015/31, 132/37, 439/53, 248/18, 337/37, 357/3.
• Dâhiliye Şifre Evrakı (DH. ŞFR.);170/102.
• Hariciye Nezareti Londra Sefareti Belgeleri (HR. SFR. 3); 431/42, 431/60.
• İrade Dâhiliye (İ. DH.); 1319/52.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y. MTV.); 97/32, 92/130.
• Yıldız Perakende Adliye ve Mezahib Nezareti Maruzatı (Y. PRK. AZN.); 20/22.
• Yıldız Perakende Arzuhal ve Jurnaller (Y. PRK. AZJ.); 31/83.
• Yıldız Perakende Askerî Maruzat (Y. PRK. ASK.); 103/73.
• Yıldız Perakende Dâhiliye Nezareti Evrakı (Y. PRK. DH.);7/48
• Yıldız Perakende Umum Vilayetler Tahriratı (Y. PRK. UM.); 30/43,
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Sivas, Def’a 16, Sene 1321 (1903).
• ALAN, G. (2002). Merzifon Amerikan Koleji ve Anadolu’daki Etkileri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kayseri.
• BAĞÇECİ, Y. (2008). “XIX. Yüzyılda Anadolu’da Çıkan Ermeni İsyanlarına Karşı Osmanlı Dev-leti’nin Aldığı Askerî Tedbirler” , Erciyes Üniversitesi SBE Dergisi, Kayseri, S. 24, ss.317-331.
• BOZKUŞ, Y. D. (2007). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Sivas Ermenileri’nin Genel Durumu”, Os-manlılar Dönemi’nde Sivas Sempozyumu (21-25 Mayıs 2007), Sivas, ss. 377-392.
• GÜRÜN, K. (1983). “Ermeni Sorunu Yahut Bir Sorun Nasıl Yaratılır” , Türk Tarihinde Ermeni-ler Sempozyumu, Dokuz Eylül Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, İzmir, ss. 15-28.
• KARAKOÇ, E. (2010). “Osmanlı Hariciyesinde Bir Ermeni Nazır: Gabriel Noradunkyan Efendi” , Uluslararası İlişkiler, C. 7, S. 25, s. 157-177.
• KARAL, E. Z. (1988). Osmanlı Tarihi, C. VIII, TTK Yayınları, Ankara.
• KOCABAŞOĞLU, U. (1999). “XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan Okulları”, Osmanlı, C. 5, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, ss. 340-349.
• KODAMAN, B. (2014). “Ermenilerin Osmanlı Devleti’ni Tehcire Mecbur Etmesi”, Yeni Türkiye, S. 60, ss. 1-13.
• KOLBAŞI, A. (2011). 1892-1893 Ermeni Yafta Olayları (Merzifon-Yozgat-Kayseri), IQ Yayın-cılık, İstanbul.
• ÖNEY, C. (2010). II. Abdülhamid Döneminde Anadolu’da Meydana Gelen Ermeni İsyanla-rında Amerikan Misyoner Okullarının Rolü, Balıkesir Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir.
• ÖZCAN, T. (2007). II. Abdülhamid Döneminde Orta ve Doğu Karadeniz’de Meydana Gelen Ermeni Olayları, Akis Kitap, İstanbul.
• SONYEL, S. R. (1985). “Büyük Devletlerin Osmanlı İmparatorluğu’nu Parçalama Çabalarında Hı-ristiyan Azınlıkların Rolü”, Belleten, C. 49, S. 195, Ankara, ss. 647-664.
• ŞAM, E. A. (2007). “Amasya Sancağında Ermeni Faaliyetleri (1892-1914)”, I. Amasya Araştırma-ları Sempozyumu (13-15 Haziran 2007), 1. Kitap, Amasya Valiliği Yayınları, Amasya, ss. 463-487.
• TOSUN, R. (2003). “Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı ve Mahiyeti”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 14, Konya, ss. 143-163.