Osmanlı Devleti’nde Bir Kaza Hapishanesinden Yansımalar: Tüm Yönleriyle Suruç Hapishanesi (1852-1920)

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 341 - 373, 31.12.2022

Mustafa Dağ

https://doi.org/10.47140/kusbder.1134988

Cited By: 2

Öz

Tanzimat Dönemi’nde düzenlenen ceza kanunlarıyla hapis cezasının infaz edildiği mekân olan hapishaneler ön plana çıkmıştır. Bunlardan biri de Suruç Hapishanesi’dir. Bu doğrultuda çalışmada, 1852 ile 1920 yılları arasında hapishanenin fiziki yapısı ve ıslah çalışmaları, idari personel ile görevliler, mahkumların mevcudu ile genel durumları ele alınmıştır. Hapishaneyle ilgili 19. yüzyılda detaylı bilgi olmasa da 1852 yılında müstakil bir binası olmayan bir hapishanenin mevcudiyeti saptanmıştır. Hapishanenin eski yapıya sahip olmasından dolayı 1920 yılına kadar sıklıkla ıslah çalışmalarına tabi tutulmuştur. Fakat hapishanenin yetersizliğine dair sorununun kronik bir hal alması engellenememiştir. Doküman inceleme metoduyla gerçekleştirilen çalışmanın temel kaynağı arşivi belgeleridir. Ayrıca hapishane kavramı ve Osmanlı hapishaneleriyle ilgili literatürde yer alan çalışmalardan istifade edilmiştir. Çalışma neticesinde, modern hapishaneye geçiş aşamasında çekilen sıkıntıların Suruç Hapishanesi’nde de yaşandığı, mekânın yetersizliği, personelin kifayetsiz olduğu ve mahkumların sağlık durumunun iyi olmadığı saptanmıştır. Mekân yetersizliği merkezi ve mahalli imkanlar kullanılarak çözülmeye çalışılmıştır. Personel yetersizliği ise mali sıkıntılardan dolayı çözüme kavuşturulamamıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Suruç, Hapishane, Suç, Mahkûm

Reflections from a District Prison in the Ottoman Empire: Suruç Prison in All Aspects (1852-1920)

Öz

With the penal laws regulated in the Tanzimat Period, the prisons, which are the places where prison sentence was executed, came to the fore. One of them is Suruç Prison. Accordingly, in this study, between 1852 and 1920, the physical structure of the prison and its rehabilitation works, administrative staff and officials, the presence of prisoners, and their general conditions are discussed. Although there is no detailed information about the prison in the 19th century, the existence of a prison without a separate building was determined in 1852. Due to the old structure of the prison, it was frequently subjected to rehabilitation work until 1920. However, the problem of the inadequacy of the prison could not be prevented from becoming chronic. The main source of the study carried out with the document analysis method is the archive documents. In addition, studies in the literature on the concept of prison and Ottoman prisons were used. As a result of the study, it has been determined that the difficulties experienced during the transition to the modern prison were also experienced in Suruç Prison, the inadequacy of the place, the incompetence of the staff, and the inmates' health status were not good. The lack of space has been tried to be solved by using central and local facilities. The lack of personnel could not be resolved due to financial difficulties.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Suruç, Prison, Crime, Prisoner

Kaynakça

• Alim Baran, T., (2008). “Mütareke Döneminde İtilaf Devletlerinin Hapishaneler Üzerindeki Denetimi”, Belleten Dergisi, 72(263), 155-174.
• Arslan, R., (2020). 20. Yüzyılın Başlarında Osmanlı Hapishaneleri: Bartın Hapishanesi Örneği. Belgi Dergisi, (19), 2116-2140.
• Arslan, R., (2019). 20. Yüzyılın Başlarında Devrek Hapishanesi. Turkhis Sutudies Historical Analysis, 14(4), 735-748.
• Atar, Z., (2011). 20. Yüzyıl Başlarında Turgutlu Hapishanesinin Genel Durumu. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 87-101.
• Artuk, M. E., Alşahin, M. E., (2016). Hapis Cezalarının ve Cezaevlerinin Tarihi Gelişimi, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 21(2), 145-185.
• Akın, H., (2011). Osmanlı Devleti’nde Hapishane Islahatına Dair 1893 Tarihli Bir Nizamname Önerisi. History Studies İnternational Journal Of History, 3(3), 43-66.
• Bardakoğlu, A., (1997). Hapis. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 16, Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları. Bilirli, T., (2018). 20. Yüzyılın Başlarında Urfa Hapishanesinin Genel Durumu. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(57), 92-103.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başbakanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Çakmakoğlu Kuru, A., (2004). Sinop Hapishanesi. (1.b.) Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. Çelik, Y., (2008). Hapishane Tarihimizden Bir Kesit: Üsküdar Paşakapısı Tevkifhanesi ve Mütareke Dönemi’nde İşgali. Belleten Dergisi, 72(264), 603-627.
• Dağ, M., (2022). Osmanlı Taşrasında Bir Ceza İnfaz Kurumu: Mut Hapishanesi Örneği (1890-1920). Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 167-201.
• Dâhiliye-Defterler (DH. SAİD.D): 161/247, 177/393, 182/41, 175/219.
• Daşçıoğlu, K., (2017). XX. Yüzyıl Başlarında Dinar (Geyikli) Hapishanesi. Belgi Dergisi, (13), 316-330.
• Demiryürek, H. (2016). Hüdavendigar Vilayetinde Hapishaneler ve Mahpuslar (1914-1917). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(42), 552-562.
• Devellioğlu, F. (2010). Osmanlı-Türkçe Ansiklopedik Lügatı, (26. b.). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları. Demirkol, K. (2012). II. Meşrutiyet Döneminde Edirne Vilayeti Hapishanesi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Erim, N., (1984). Osmanlı İmparatorluğu’nda Kalebentlik Cezası ve Suçların Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 4(4), 79-88.
• Eren, M., (2013). Osmanlı’dan Günümüze Türkiye Hapishanelerinin Üç Dönemi. Toplum ve Kuram Dergisi, 8, 93-110.
• Ekinci, A., Asoğlu, İ. (2020). Son Dönem Osmanlı Bürokrasisinde Urfalı Memurlar. Osmanlı Urfası, (II), 227-268.
• Güneş Y., Zübeyde, N. E., (2016 Mayıs 22). İstanbul Tersane Zindanı. IV. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu, İstanbul.
• Güneş, M., (2017). Osmanlı Devleti’nin Son Dönemlerinde Kırşehir Hapishanesi (1873-1919). Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(14), 64-84.
• Gönüllü, A. R., (2011). Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Isparta Hapishanesi (1867-1920). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 29, 349-392.
• Hanilçe, M., Şeyhoğlu, E., (2010). Osmanlı Devleti’nde Bir Ceza İnfaz Kurumu Olarak Hapishaneler ve Kadınlar. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(2), 405-436.
• Islahat Belgeleri (DH. TMIK. S.): 31721/3.
• İlyas, A., (2017). 1927 Nüfus Sayım Sonuçlarına Göre Urfa Nüfusunun Genel Yapısı ve Özelliği. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 12(24), 143-156.
• Karabacak Yılmaz, M., (2022). Hudud-ı Hakanide Bir Kasaba: Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Hopa’da Hapishane ve Asayiş. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 33, 57-184.
• Karaca, A., (2010). XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Fahişe Hatunlara Uygulanan Cezalar: Hapis ve Sürgün. Ed. Emine Gürsoy Naskali, Hilal Oytun Altun, İçinde Hapishane Kitabı, (2. b.). İstanbul: Kitabevi Yayınları. Kolay, E., (2022). Konya Vilayeti Merkez Hapishanesi İçin Hazırlanan Hapishane Projeleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 54, 406-420.
• Maliye Nezareti Emlak-i Emiriyye Müdüriyeti Belgeleri (ML. EEM.): 1331/12, 1040/22.
• Mebânî-i Emîriye ve Hapishâneler Müdüriyeti Belgeleri (DH. MB. HPS.): 92/18, 143/16, 5/7, 16/6, 125/14, 164/38, 159/46, 143/50, 147/91, 150/67, 3/21.
• Mebânî-i Emîriye ve Hapishâneler Müdüriyeti Müteferrik Belgeleri (DH. MB. HPS. M.): 54/3, 2/117, 3/4, 53/1, 8/46, 20/64, 10/05, 16/53, 20/64, 33/49, 53/1-2.
• Mektubi Kalemi (DH. MKT.): 461/39, 1409/76.
• Muhaberat ve Tensikat Müdüriyeti Belgeleri (DH. EUM. MTK.): 56/22.
• Olpak Koç, C., (2020). Kadın (Nisa) Hapishaneleri Bağlamında Yıldırım Bölge Kadınlar Koğuşu ve Bursa Cezaevi Anı/Romanlarında Kadın Gardiyanlar. Adalet Dergisi, 1(64), 607-628.
• Öntuğ, M. M., Yılmaz, B., (2021). XIX. Yüzyılın Sonları-XX. Yüzyıl Başlarında Rize Hapishanesi’nin Genel Durumu. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, XVIII (69), 57-69.
• Öğüt, T., (2008)., XVIII. ve XIX. Yüzyılda Birecik Sancağında İktisadi ve Sosyal Yapı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Öztürk, S., (2014). XIX. Yüzyıl Osmanlı Ceza Sisteminde Dönüşüm: Zindandan Hapishaneye Geçiş. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Özçelik, M., (2011). Mütareke Dönemi’nde Osmanlı Hapishanelerin Durumu. CTAD, 7(14), 16-39.
• Özçelik, A., Çolaker, V., (2022). 19. Yüzyıl Sonu ve 20. Yüzyıl Başlarında Selanik Hapishanesi. İnternational Journal Of Social Scieences, 6(1), 203-238.
• Sadaret–Mühimme Kalemi Evrakı (A.) MKT. MHM.): 400/31.
• Saner, Y., (Baskı Yılı Yok). Osmanlı’nın Yüzyıllarca Süren Cezalandırma ve Korkutma Refleksi Prangaya Vurma. Ed. Noemı Levy, Alexandre Toumarkıne, İçinden Osmanlı’da Asayiş, Suç, ve Ceza 18.-20. Yüzyıllar, (1. b.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Sağır, A., (2018). Osmanlı Bürokrasisinde Urfalı Memurlar (1848-1912). (1. Baskı), Ankara: Başlangıç Yayınları.
• Saykı, K., (2020). Osmanlı’nın Son Döneminde Kayseri Merkez ve Kaza Hapishaneleri. (1.b.). Konya: Eğitim Yayınları.
• Sunay, S., (2018). Son Dönem Osmanlı Taşra Hapishanelerine Bir Örnek: Bolvadin Hapishanesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(1), 43-66.
• Sülek, Y., (2019). 19. Yüzyıl Sonu ve 20. Yüzyıl Başlarında Teke Sancağı’nda Hapishaneler. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Schull, K., (Baskı Yılı Yok). Tutuklu Sayımı: Jön Türklerin Sistematik Bir Şekilde Hapishane İstatistikleri Toplama Çalışmaları ve Bunların 1911-1918 Hapishane Reformu Üzerine Etkileri. Ed. Noemı Levy, Alexandre Toumarkıne, İçinden Osmanlı’da Asayiş, Suç, ve Ceza 18.-20. Yüzyıllar, (1. b.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Şen, Ö., (2007). Osmanlı’da Mahkûm Olmak: Avrupalılaşma Sürecinde Hapishaneler, (1. b.), İstanbul: Kapı Yayınları.
• Şimşek, E., (2017). XX. Yüzyıl Başlarında Trabzon Hapishanesi (1900-1914). Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 23, 163-196.
• Şura-yı Devlet Belgeleri (ŞD): 2115/5, 2126/29.
• Tan, H. (2020). Osmanlı Devleti’nde Hapishanelerin Islah Çalışmalarına Dair Bir İnceleme: Çarşamba Hapishanesi. History Studies İnternational Journal Of Hİstory, 12(3), 1057-1084.
• Tanış, C., (2018). Osmanlı Devleti’nde Hapishane Islahatı: Muş Hapishanesi Örneği (1908-1914). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(57), 141-146.
• Tanık, İ. H., (2022). “Cumhuriyet Döneminde Halfeti’de İdari ve Siyasi Gelişmeler (1954-1999)”, Ortaçağ’dan Günümüze Rumkale ve Halfeti, 355-394. Ed. Yasin Taş, İstanbul: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Tamgörgü, A. B., (2020). Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Galatasaray Tevkifhanesi. VAKANÜVİS-Uluslararası Tarih araştırmaları Dergisi, 5(1), 478-499.
• Temel, M., (2022). Aydın Sancağında 1919’da İnşası Planlanan Kadın Hapishanesinin Müfredat Keşif Defteri ve Projesi. Turcology Research, 75, 537-548.
• Temel, M., (2009). XX. Yüzyılın Başlarında Menteşe Sancağı Hapishaneleri. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 26, 109-135.
• Tekdal, D., (2022). Osmanlı Son Döneminde Bir Sancak Hapishanesinden Yansımalar: Birçok Yönüyle Malatya Merkez Hapishanesi. İçtimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 115-151.
• Tekin, S., Özkes, S., (2008). Cumhuriyet Öncesi Türkiye’de Hapishane Sorunu. ÇTTAD, XII(16-17), 187-201.
• Tekin, S., (2008). Dr. Polliç Bey’in 1918 Tarihli Raporuna Göre Berlin ve Aydın Vilayeti Hapishanelerine Genel Bir Bakış. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 24(24), 205-221.
• Türkkan, H., (2020). XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Hapishaneleri (Ereğli Hapishanesi Örneği). Turkish Studies-Historical Analiysis, 15(1), 261-272.
• Türkkan, H., (2020). XX. Yüzyıl Başlarında Gerede Hapishanesi. Belgi Dergisi 20, 2823-2840.
• Yılmaz, İ., (2019). Osmanlı Devleti Son Döneminde Adana Hapishanesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(4), 1411-1431.
• Yıldız, Ö., (2015). Osmanlı Hapishaneleri Üzerine Bir Değerlendirme: Karesi Hapishanesi Örneği. Akademik Bakış Dergisi, 9(17), 91-111.
• Yıldız, G., (2012). Mapushane Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908). (1.b.). İstanbul: Kitabevi Yayınları.