Osmanlı Devleti’nde Millet Anlayışının Dönüşümü

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 147 - 170, 31.12.2024

Abdurrahman Turgut

https://doi.org/10.47140/kusbder.1560199

Öz

Çalışmanın amacı, Osmanlı Devleti’nde "millet" anlayışının ve bu kavramın anlamsal dönüşümünün incelenmesidir. Çalışma, millet kavramının modern anlamda ulus-devlet yapısıyla ilişkisini ele almakta, kavramın Osmanlı Devleti’ndeki tarihsel evrimini sosyopolitik bağlamda açıklamaya odaklanmaktadır. Bu amaçla, Osmanlı Devleti’ndeki Millet Sistemi üzerinde durularak, 19. yüzyıl boyunca gerçekleşen modernleşme girişimleri ve modern millet anlayışının doğuşunun temelleri ele alınmaktadır. Bu araştırmada, tarihsel perspektifle, ulaşılabilen birincil kaynaklar ile ikincil kaynaklar taranarak söz konusu dönüşüm incelenmiştir. Buna göre, Osmanlı modernleşmesi sürecinde tüm tebaayı içine alan “eşit vatandaşlık” anlayışına yönelik adımlarla Osmanlılık üst kimliğinde bir bütünleşme amaçlansa da başarılı olamamıştır. Ancak, bu uygulamalarla "millet sistemi" çözülmeye başlamıştır. 19. yüzyılda adım adım belirginleşmeye başlayan milletin adı, vatanı, dili gibi hususlar, ardından Türkçülük akımının etkisiyle ortaya konulan politikalar ve Milli Mücadele döneminin ulusal karakteri, çok uluslu ve ümmetçi yaklaşımdan uzaklaşıp Türklük temelinde bir uluslaşma hedefine yakınlaşmayı beraberinde getirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı millet sistemi, millet, ulus, ulus-devlet, osmanlı modernleşmesi

Kaynakça

• Acar, M. ve Demir, Ö. (2005). Sosyal Bilimler Sözlüğü. (5. b.). Ankara: Adres Yayınları.
• Ahmad, F. (1995). Modern Türkiye’nin Oluşumu (1. b.). (Y. Alogan, Çev.). İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Akçura, Y. (2019). Üç Tarz-ı Siyaset. (1. b.) İstanbul: Karbon Kitaplar.
• Akıncı, A. (2019). Milliyetçiliğin Kökenleri: Etnisite/Ulus (Millet) İlişkisi. İnsan&İnsan, Yaz (21), 413-430.
• Akşin, S. (2019). Kısa Türkiye Tarihi (16. b). İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Alpman, P. S. (2018). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Millet Kavramının Sosyo-Politik İnşası. İçinde A. E. Erbaş (Ed.), Paradıgms And Understandıng Socıal Issues (s. 123-135). London: IJOPEC.
• Anderson, B. (1995). Hayali Cemaatler Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması (2. b.). (İ. Savaşır, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Atatürk Ansiklopedisi. Hamdullah Suphi Tanrıöver., (Erişim Tarihi: 29 Ekim 2024). website:https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/hamdullah-suphi-tanriover-1885-1966/?pdf=3625
• Atatürk Ansiklopedisi. Tekinalp., (Erişim Tarihi: 29 Ekim 2024). website: https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/tekinalp-1883-1961/
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III (2006). (5. b.). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı.
• Beriş, H. E. (2016). Siyasetin Yüzleri. (1. b.). İstanbul: Tezkire Yayıncılık.
• Berkes, N. (2002). Türkiye’de Çağdaşlaşma (30. b.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Börklüoğlu, L. (2019). Tanzimat’tan Günümüze Türk Siyasal Hayatı (1. b.). Bursa: Dora Yayıncılık.
• Buçukcu, Ö. (2020). Türkiye’de Milliyetçiliğin Doğuşu ve Gelişimi: İmparatorluktan Küresel Çağa. İçinde L. Sunar (Ed.), Müslüman Dünyada Çağdaş Düşünce Cilt 1: Türk Düşüncesi (1. b., s. 315-351). Ankara: Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Yayınları.
• Coşkun, V. (2009). Ulus Devletin Dönüşümü ve Meşruluk Sorunu. (1. b.). Ankara: Liberte Yayınları.
• Cumhuriyet Halk Partisi Nizamnamesi ve Programı (1931). Ankara: TBMM Matbaası.
• Eryılmaz, B. (1990). Osmanlı Devletinde Gayrımüslim Teb’anın Yönetimi (1. b.). İstanbul: Risale.
• Eryılmaz, B. (1992). Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi (1. b.). İstanbul: Ağaç Yayıncılık.
• Gellner, E. (1992). Uluslar Ve Ulusçuluk (1. b.). (B. Ersanlı Behar & G. Göksu Özdağan, Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Gözler, K. (2001). "Devletin Bir Unsuru Olarak “Millet” Kavramı. Türkiye Günlüğü, Kış(64), 108-123.
• Hanioğlu, Ş. (2016). Modern Osmanlı Dönemi. İçinde M. Heper & S. Sayarı (Ed.), Dünden Bugüne Türkiye Tarih, Politika, Toplum ve Kültür (1. b., s. 17-32). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Hobsbawm, E. J. (2010). Milletler ve Milliyetçilik (4. b.). (O. Akınbay, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• İnalcık, H. (2020). İmparatorluktan Cumhuriyete (6. b.). İstanbul: Kronik Kitap.
• Karpat, K. H. (2001). Ortadoğu’da Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk (1. b.). (R. Boztemur, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Karpat, K. H. (2011). Osmanlı’dan Günümüze Kimlik ve İdeoloji (4. b.) (G. Ayas, Çev.). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Karpat, K. H. (2013). Türk Siyasi Tarihi, Siyasal Sistemin Evrimi (4. b.). (C. Elitez, Çev.). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Koç Başar, C. (2017). Osmanlı Millet Sisteminden Ulusa Geçiş. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 23(1), 195-231.
• Köker, L. (2012). Modernleşme Kemalizm ve Demokrasi (13. b.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Lewis, B. (2022). Modern Türkiye’nin Doğuşu (13. b.). (B. B. Turna, Çev.). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Smith, A. D. (1994). Milli Kimlik (1. b.). (B. S. Şener, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Smith, A. D. (2002). Ulusların Etnik Kökeni (1. b.). (S. Bayramoğlu & H. Kendir, Çev.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2023). Hürriyetin İlanı / İkinci Meşrutiyet’in Siyasî Hayatına Bakışlar. (1. b.). İstanbul: Kronik Kitap.
• Türk Dil Kurumu. Millet/Ulus (Erişim Tarihi: 26 Ekim 2024)., website: https://sozluk.gov.tr/
• Vatandaş, C. (2010). Ulusal Kimlik Türk Ulusçuluğunun Doğuşu (2. b.). İstanbul: Açılım Kitap.
• Weber, M. (2021). Sosyoloji Yazıları (2. b.) (T. Parla, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Williams, R. (2018). Anahtar Sözcükler (7. b.). (S. Kılıç, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yayla, A. (2008). Siyasî Düşünce Sözlüğü (4. b.). Ankara: Adres Yayınları.
• Yıldız, A. (2001). Ne Mutlu Türküm Diyebilene Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Seküler Sınırları (1919-1938). (1. b.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2019). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi (4. b.). (Y. Saner, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.