ATASÖZLERİNDE YAŞLI VE YAŞLILIK OLGUSU

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 1, 23 - 48, 30.06.2022

Mehmet Yastı Sabire Karaağaç

Öz

Milletlerin ortak hafızası olan atasözlerinde toplumsal ve kültürel değer yargıları ile dünyayı algılayış biçimleri saklıdır. Toplum üzerinde iz bırakmış sosyal olaylar, tabiat olayları, gelenek-görenekler, inanışlar gibi hayatın içinden pek çok konuya atasözlerinde rastlarız. Atasözlerinde dikkat çeken konulardan biri de yaşlı ve yaşlılık olgusudur. Çalışmada, yaşlılık konusunu ele alan atasözlerinin -varsa- tarihî ve çağdaş Türk lehçelerindeki varyantları da ortaya konularak geçmişten bugüne Türk kültüründeki yaşlılara ve yaşlılığa bakış açısı, yaşlıların toplum nezdindeki konumları tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Özkul Çobanoğlu’nun Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü ve Ömer Asım Aksoy’un Atasözleri Sözlüğü taranarak yaşlılık ile ilgili atasözleri tespit edilmiş ve konularına göre tasnif edilmiştir. Özellikle İslami-Türk edebiyatının ilk ürünlerinin verildiği Karahanlı döneminden itibaren yaşlılık konusunu içeren kimi atasözlerinin kavramsal farklılıklarla varyantlaşarak günümüze kadar geldiğini ancak değer yargılarının değişmeden tüm Türk dünyasında kullanıldığı belirlenmiştir. Türkiye Türkçesi ile tarihî ve çağdaş Türk lehçelerindeki yaşlılığı ele alan atasözleri incelendiğinde yaşlılığın insana itibar ve tecrübe kazandırmasının yanında çeşitli zafiyetleri de doğurduğu konu edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yaşlılık, Atasözleri, Tarihi ve Çağdaş Türk Lehçeleri, Türkiye Türkçesi

Teşekkür

Doç. Dr. Bekir Direkci Doç. Dr. Mevlüt Gülmez

ELDERLY AND THE FACT OF AGE IN PROVERBS

Öz

Social and cultural value judgments and ways of perceiving the world are hidden in proverbs, which are the common memory of nations. In proverbs, we come across many subjects from life, such as social events, natural events, traditions and beliefs that have left their mark on society. One of the remarkable issues in proverbs is the phenomenon of old age and old age. In this study, it has been tried to determine the point of view of the elderly and old age in Turkish culture from past to present, and the position of the elderly in the society by putting forward the variants of the proverbs that deal with the issue of old age, if any, in historical and contemporary Turkish dialects. For this purpose, Proverbs and Idioms Dictionary in Regional Dialects, Özkul Çobanoğlu's Dictionary of Turkish World Common Proverbs and Ömer Asim Aksoy's Dictionary of Proverbs were scanned and proverbs related to old age were determined and classified according to their subjects. It has been determined that some proverbs containing the subject of old age, especially since the Karakhanid period, when the first products of Islamic-Turkish literature were given, have come to the present day by being variants with conceptual differences, but they are used in the whole Turkish world without changing their value judgments. When the proverbs dealing with old age in Turkey Turkish and historical and contemporary Turkish dialects are examined, it is stated that old age brings about various weaknesses as well as giving people dignity and experience

Anahtar Kelimeler

Age, Proverbs, Historical and Contemporary Turkish Dialects, Turkey Turkish

Kaynakça

• Aksan, Doğan. (2004). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
• Aksoy, Ömer Asım. (1970). Atasözleri Sözlüğü 1. İstanbul: İnkılâp Yayınevi
• Aksoy, Ömer Asım. (2004). Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1-2. Ankara: TDK Yayınları.
• Akyalçın, Necmi. (2012). Türkçemizin İncileri Atasözlerimiz – Tanıklı Sözlük. Ankara: Erdem Matbaası.
• Arat, Reşit Rahmeti. (1947). Kutadgu Bilig I: Metin. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Arat, Reşit Rahmeti. (1959). Yusuf Has Hâcib Kutadgu Bilig II: Tercüme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Arat, Reşit Rahmeti. (1979). Kutadgu Bilig III: İndeks. (Haz. Kemal Eraslan), İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Arat, Reşit Rahmeti. (1991). Eski Türk Şiiri. Ankara: TTK Basımevi.
• Arat, Reşit Rahmeti. (2008). Kutadgu Bilig - Yusuf Has Hacib. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Çakan, Ayşegül. (2020). Edib Ahmed Yüknekî Atabetü’l-Hakayık. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Çobanoğlu, Özkul. (2004). Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Ercilasun, Ahmet ve Akkoyunlu, Ziyat. (2018). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lügâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: TDK Yayınları.
• İnan, Abdülkadir. (2017). Tarihte ve Bugün Şamanizm - Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: TTK Yayınları.
• Kafesoğlu, İbrahim. (1989). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Naskali, Emine Gürsoy. (2020). Yaşlılık Kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Şatıroğlu, Veysel. (2001). Dostlar Beni Hatırlasın – Âşık Veysel Hayatı ve Bütün Şiirleri. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Tan, Nail. (2014). Su Küçüğün, Söz Büyüğün” Atasözüyle İlgili Doğrular, Yanlışlar. Türk Dili Dergisi.
• Wilkens, Jens (2021). Eski Uygurcanın El Sözlüğü Eski Uygurca-Almanca-Türkçe. Herausgegeben won der Akademie der Wissenchaften zu Göttigen, Universitatsverlag Göttingen.