THE BEKTASHI TRADITION IN NORTH MACEDONIA

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 20 - 33, 08.07.2023

Ersin Diko

https://doi.org/10.58642/kutbilim.1275868

Öz

Osmanlı Fethi hareketleri sonucu Kuzey Makedonya topraklarına iskân politikası ile yerleşen Türkler, İslami anlayışlarıyla beraber üst düzey hoşgörü tesis etmişlerdir. Bölgeye yerleşen Müslüman Türkler ile yerli Hristiyan halk arasında kaynaşma zeminin sağlanmasında tasavvuf ve anlayışının temelinde insan sevgisi yatmaktadır. Bu dini topluluklar arasında Bektaşilik öne çıkmaktadır. Bektaşiler, Hacı Bektaş Veli’nin Anadolu’ya gelişinden itibaren Balkanlar’daki fetih hareketlerine katılabilmiş ve faaliyetlerini sağlayabilmişlerdir. Çalışmada Bektaşilerin Osmanlı döneminde özellikle Kuzey Makedonya topraklarındaki faaliyetlerine değinilecek ve günümüze kadar ayakta kalan önemli mekânlar ele alınıp bilgi verilecektir. Kuzey Makedonya’da tespit ettiğimiz bazı tekke yapılarında özellikle isimleri Bektaşilik ile anılan türbelerde gömülü olan şahsiyetlerin aynı zamanda bölge Hristiyanları tarafından sahiplenilmek istenen yerler olduğunu gördük. Bu bağlamda Bektaşilerin yerel Hristiyan topluluk üzerindeki sosyo-kültürel etkilerinin ziyaret mekânlarına da yansıdığını görebiliriz. Bu bağlamda İslamiyet’in ve Türk kültürünün Kuzey Makedonya topraklarında yayılmasında ve benimsenmesinde Bektaşiliğin rolü büyüktür.

Kaynakça

Akalın Haluk, Şükrü (2016). “Balkanlarda İslam’ın ve Türklüğün Yayılmasında Bir Öncü: Sarı Saltuk”. Balkanlarda İslam. Ankara: Karınca Yayınları.
Altı, Aziz (2018). “Makedonya’da bir Bektaşi Köyü: Kanatlar”. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara: 67-89.
Alkan, Mustafa (2009). “Yeniçeriler ve Bektaşilik”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 50: 255
Aydın, Ayhan (2004). “Makedonya Gezi Notları”. Serçeşme Dergisi 3: 28-29.
Birge Kingsley, John (1991). Bektaşilik Tarihi. çev. Reha Çamuroğlu. İstanbul: Ant Yayınları.
Beldiceanu-Steinherr, Irène (2010). “Osmanlı Tapu-Tahrir Defterleri Işığında Bektaşiler (XV-XVI Yüzyıllar”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 3: 169-71.
Barkan Lütfi, Ömer (1942). “Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeleri”. Vakıflar Dergisi II, Ankara: 303.
Baba, Rexheb (1995). Mistiçizma İslame dhe Bektashizma. Tirana.
Clayer, Nathalie (1994). “Bektaşilik ve Arnavut Ulusçuluğu”. Toplumsal Tarih Dergisi 2, cilt I: 61.
Çelik Mahmut ve Süleymani Ümit (2018). “Makedonya’da Bektaşilik Tarikatı’nın İzleri”. Bal-Tam Türklük Bilgisi 29: 44-54.
Ersal, Mehmet (2015). Balkanlarda Alevilik Bektaşilik. Çorlu Belediyesi Yay.
Eyüboğlu Zeki, İsmet (1993). Bütün Yönleriyle Bektaşilik. İstanbul: Der Yay.
Ercan Hilal, Emine (2006). Makedonya’da Adak ve Ziyaret Yerleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi.
Hafız, Nimetullah (1976). “Yugoslavya’da Bektaşi Tekkeleri”. Hacı Bektaşi Veli Bildiriler-Denemeler-Açıkoturum.
Hasluck William, Frederick (2000). Bektaşilik Tetkikleri. çev. Ragıp Hulusi. Ankara: Mili Eğitim Bakanlığı Yay.
Hasluck William, Frederick (1995). Anadolu ve Balkanlarda Bektaşilik. İstanbul: Ant Yayınları.
Hasluck William, Frederick (1991). Bektaşiliğin Coğrafi Dağılımı. Ufuk Matbaası.
Herbert, Aubrey (1999). Ben kendim: Osmanlı Ülkesine Son Seyahatler. Çev. Yılmaz Tezkan. Ankara: 21. Yüzyıl Yay.
İzeti, Metin (2004). Balkanlar’da Tasavvuf. İstanbul: Gelenek Yayınları.
İbrahim, Mehmet (1994). “Eski Yugoslavya Sınırları Dahilinde Tarikat Hareketlerinin Tarih İçindeki Gelişimi ve Önemi”. Vakıflar Dergisi XXIV. Ankara: 297-298.
Korkmaz, Esat (2005). Alevilik ve Bektaşilik Terimler Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitap Yayınevi.
Noyan, Bedri (1998). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik. cilt I. Ankara: Ardıç Yayınları.
Noyan, Bedri (2002). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik. cilt V. Ankara: Ardıç Yayınları.
Palikrusheva Galaba et Tomovski Krum. (1965). “Les Tekkes En Macedoine Aux XVIII et XIX Siecle”. Atti Del Secondo Congreso İnternazionale Di Arte Turca, Napoli: 8.
Soyyer, Yılmaz (2005). 19. Yüzyılda Bektaşilik. İzmir: Akademi Kitabevi.
Tülü, Barış (2021). Balkan Bektaşileri. İstanbul: Urzeni Yayınevi.
Ocak Yaşar, Ahmet (2011). Sarı Saltık. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Ocak Yaşar, Ahmet (1992). “Balım Sultan”. İslam Ansiklopedisi. cilt 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 17-18.
Özdemir, Rıfat (1994). “Osmanlı Devleti’nin Tarikat, Tekye ve Zaviyelere Karşı Takip Ettiği Siyaset”. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM. cilt 5: 259-310.
Özköse, Kadir (2014). “Balkanlar’da Tasavvuf ve Tarikatlar”. İstanbul: Osmanlı İlim, Düşünce ve Sanat Dünyasında Balkanlar. 192
Ural, Selçuk (2015). “Makedonya’nın İslamlaşmasında Bektaşi ve Halvetiliğin Katkısına Bir Örnek: Kırçova’da Bektaşi ve Halveti Tekkeleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 73: 129-152.
Yıldırım, Rıza (2019). Hacı Bektaş Veli’den Beltaşiliğin Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları

Anahtar Kelimeler

Balkans, Ottoman, North Macedonia, Bektashi, Lodge

KUZEY MAKEDONYA'DA BEKTAŞİLİK GELENEĞİ

Öz

Osmanlı fethi hareketleri sonucunda Kuzey Makedonya topraklarına İslâmiyet yayılmaya başlamıştır. Fethi ile birlikte tekke ve zaviyelerin etkisi İslâm’ın yayılmasında önemli rol oynamıştır. Bektaşîlik, Kuzey Makedonya topraklarında İslâm’ın yayılmasında önemli yeri olan dini topluluklar arasında yer alır. Sahip oldukları tasavvufi nitelikleri ile birlikte, bulundukları her yerde toplum hayatında önemli bir yer edinmişlerdir. Bektaşîler günlük faaliyetlerini tekkelerde yürütürler. Tekkeler ise 1826 yılında II. Mahmud devrinde kapatılsa da kısa süre sonra faaliyetlerine devam etmiştir.
Çalışmamızda günümüze ulaşan Bektaşî Tekkeleri hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca Kuzey Makedonya’daki Bektaşî inanç ve ritüelleri de ortaya konulmaya çalışılmıştır. Önde gelen Bektaşîler ile görüşmeler yapılarak, kapsamlı bir literatür taraması gerçekleştirilmiştir. Son olarak ise çalışma, Türkiye Cumhuriyeti Osmanlı Arşivi’nden elde edilen bilgilerle desteklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Balkanlar, Osmanlı, Kuzey Makedonya, Bektaşîlik, Tekke

Kaynakça

• BOA, TSMA.E 1002/23
• BOA, C.AS. 203/8714
• Ayverdi, Ekrem Hakkı (1956). “Yugoslavya’da Türk Abideleri ve Vakıfları”. Vakıflar Dergisi III: 151-169.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı (2000). Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri. cilt III. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Akalın Haluk, Şükrü (2016). “Balkanlarda İslam’ın ve Türklüğün Yayılmasında Bir Öncü: Sarı Saltuk”. Balkanlarda İslam. Ankara: Karınca Yayınları.
• Altı, Aziz (2018). “Makedonya’da bir Bektaşi Köyü: Kanatlar”. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara: 67-89.
• Alkan, Mustafa (2009). “Yeniçeriler ve Bektaşilik”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 50: 255.
• Aydın, Ayhan (2004). “Makedonya Gezi Notları”. Serçeşme Dergisi 3: 28-29.
• Aruçi, Muhammed (1997). “Harâbâtî Baba Tekkesi”. İslam Ansiklopedisi. Cilt 16. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 69.
• Aşıkpaşazade Tarihi (1992). Haz. Atsız, İstanbul: Milli Eğitim Baknlığı Yayınları.
• Birge Kingsley, John (1991). Bektaşilik Tarihi. çev. Reha Çamuroğlu. İstanbul: Ant Yayınları.
• Beldiceanu-Steinherr, Irène (2010). “Osmanlı Tapu-Tahrir Defterleri Işığında Bektaşiler (XV-XVI Yüzyıllar”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 3: 169-71.
• Barkan Lütfi, Ömer (1942). “Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeleri”. Vakıflar Dergisi II, Ankara: 303.
• Baba, Rexheb (1995). Mistiçizma İslame dhe Bektashizma. Tirana.
• Clayer, Nathalie (1994). “Bektaşilik ve Arnavut Ulusçuluğu”. Toplumsal Tarih Dergisi 2, cilt I: 61.
• Clayer, Nathalie (2013). Arnavut Milliyetçiliğinin Kökenleri Avrupa’da Çoğunluğu Müslüman Bir Ulusun Doğuşu, çev. Ali Berktay, İstanbul: İstanbul Bilgi Ünivetsitesi Yayınları.
• Çelik Mahmut ve Süleymani Ümit (2018). “Makedonya’da Bektaşilik Tarikatı’nın İzleri”. Bal-Tam Türklük Bilgisi 29: 44-54.
• Çibik Hatipler, Tuğba ve Umaroğulları, Filiz (2017). “Balkanlarda Bektaşilik ve Bektaşi Tekkeleri”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmarı Dergisi 1, cilt 6: 471-473.
• Çağ, Galip (2020). 16. Yüzyılda Osmanlı İdaresinde Bir Rumeli Şehri Kırçova (İdari-İktisadi-Sosyal-Durum), Ankara: Otorite Kitap.
• Ersal, Mehmet (2015). Balkanlarda Alevilik Bektaşilik. Çorlu Belediyesi Yay.
• Eyüboğlu Zeki, İsmet (1993). Bütün Yönleriyle Bektaşilik. İstanbul: Der Yay.
• Ercan Hilal, Emine (2006). Makedonya’da Adak ve Ziyaret Yerleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi.
• Hafız, Nimetullah (1976). “Yugoslavya’da Bektaşi Tekkeleri”. Hacı Bektaşi Veli Bildiriler-Denemeler-Açıkoturum.
• Hasluck William, Frederick (2000). Bektaşilik Tetkikleri. çev. Ragıp Hulusi. Ankara: Mili Eğitim Bakanlığı Yay.
• Hasluck William, Frederick (1995). Anadolu ve Balkanlarda Bektaşilik. İstanbul: Ant Yayınları.
• Hasluck William, Frederick (1991). Bektaşiliğin Coğrafi Dağılımı. Ufuk Matbaası.
• Herbert, Aubrey (1999). Ben kendim: Osmanlı Ülkesine Son Seyahatler. Çev. Yılmaz Tezkan. Ankara: 21. Yüzyıl Yay.
• İzeti, Metin (2004). Balkanlar’da Tasavvuf. İstanbul: Gelenek Yayınları.
• İbrahim, Mehmet (1994). “Eski Yugoslavya Sınırları Dahilinde Tarikat Hareketlerinin Tarih İçindeki Gelişimi ve Önemi”. Vakıflar Dergisi XXIV. Ankara: 297-298.
• İbrahimi, Mehmet (1985). “Kalkandelen’deki Harabati Baba (Sersem Ali Baba) Bektaşi Tekkesi”. Milli Kültür 49: 54-59.
• Korkmaz, Esat (2005). Alevilik ve Bektaşilik Terimler Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitap Yayınevi.
• Kaso, Sherafedin (2002). Monumentet İslame Ne Muftinine e Gostivarit. Gostivar: Bashkesia İslame ne RM-Muftinia.
• Mélikoff, Irène (1993). Uyur İdik Uardılar. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Noyan, Bedri (1998). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik. cilt I. Ankara: Ardıç Yayınları.
• Noyan, Bedri (2002). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik. cilt V. Ankara: Ardıç Yayınları.
• Noyan, Bedri (2006). Bütün Yönleriyle Bektaşilik ve Alevilik. cilt VII. Ankara: Ardıç Yayınları.
• Nuredin, Mensur (2016). “Balkanlar’da İslamiyetin Yayılmasında Tekke, Zaviye ve Ziyaretgâhların Önemi”. Balkanlarda İslam. cilt II. Ankara: Karınca Yayınları.
• Popovic, Aleksandre (1995). Balkanlarda İslam. Ankara: İnsan Yayınları.
• Palikrusheva Galaba et Tomovski Krum. (1965). “Les Tekkes En Macedoine Aux XVIII et XIX Siecle”. Atti Del Secondo Congreso İnternazionale Di Arte Turca, Napoli: 8.
• Soyyer, Yılmaz (2005). 19. Yüzyılda Bektaşilik. İzmir: Akademi Kitabevi.
• Stojanovski, Aleksandar (1995). Makedonija vo Turskoto Srednovekovie (od krajot na XIV – pochetokot na XVIII vek). Skopje: Kultura.
• Sezgin, Abdülkadir (2002). Sosyolojik Açıdan Alevilik – Bektaşilik. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Tülü, Barış (2021). Balkan Bektaşileri. İstanbul: Urzeni Yayınevi.
• Ocak Yaşar, Ahmet (2011). Sarı Saltık. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ocak Yaşar, Ahmet (1992). “Balım Sultan”. İslam Ansiklopedisi. Cilt 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 17-18.
• Ocak Yaşar, Ahmet (1992). “Bektaşîlik”. İslam Ansiklopedisi. cilt 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 379.
• Özdemir, Rıfat (1994). “Osmanlı Devleti’nin Tarikat, Tekye ve Zaviyelere Karşı Takip Ettiği Siyaset”. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM. cilt 5: 259-310.
• Özköse, Kadir (2014). “Balkanlar’da Tasavvuf ve Tarikatlar”. İstanbul: Osmanlı İlim, Düşünce ve Sanat Dünyasında Balkanlar. 192.
• Öz, Gülağ (1997). Yeniceri – Bektaşi İlişkileri ve II. Mahmut. Ankara: Uyum Yayınları.
• Öz, Baki (1992). Osmanlı’da Alevi Ayaklanmaları. İstanbul: Ant Yayınları.
• Ural, Selçuk (2015). “Makedonya’nın İslamlaşmasında Bektaşi ve Halvetiliğin Katkısına Bir Örnek: Kırçova’da Bektaşi ve Halveti Tekkeleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 73: 129-152.
• Yıldırım, Rıza (2019). Hacı Bektaş Veli’den Bektaşiliğin Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zaim, Burhaneddin (2005). İştip ve Köprülü Hatıraları. İstanbul: Şehir Yayınları.