SÜLEYMANNAME’NİN CİLT TEZYİNATINDA KEŞFEDİLEN BENZERSİZ RÛMÎ MOTİFİ

Yıl 2021, Sayı: 3, 26 - 55, 22.01.2021

Emel Türkmen

Öz

Rûmî motifi, klasik Türk tezyinatının vazgeçilmez kompozisyon unsurlarındandır. Yüzyıllar boyunca artan çeşitleri ve gelişen formları ile bilhassa Selçuklu ve Osmanlı süslemelerinde önemli bir motif hâline gelmiştir.
Klasik sanatların yükseliş devri olan 16. yüzyıl, Osmanlı Devleti’nin de her bakımdan zirvede olduğu dönemdir. Kanuni Sultan Süleyman, sanat âşığı bir padişah olarak çok sayıda sanatçıyı himaye etmiş, saltanatı boyunca kitap sanatlarına ekonomik ve sanat becerisi anlamında ciddi kaynaklar aktarmıştır. Süleymanname isimli şehname, Saray’da üretilen eserler arasında cildinin dış ve iç süslemeleriyle en dikkat çeken eserlerdendir. Sanat tarihçiler ve sanatçılar arasında “şaheser” olarak nitelendirilen, Kanuni’nin sadece kendi kütüphanesi için tek nüsha yaptırdığı bilinen eser, rûmîlerinin eşsizliği ile de haklı bir ayrıcalığa sahiptir. Kabın dış pervazının desen tasarımında bulunan rûmî, sınırlarını ve şeklini hatayi üslûbu motiflerin bir araya gelmesiyle kazanan bir rûmî çeşididir. Yeni rastlanan bu motif, sanat literatüründe yer alması gereken ve varlığından haberdar olduğumuz bütün süsleme unsurlarına bakışımızı genişleten bir keşfe işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Cilt, Tezhip, Tezyinat, Rûmî, Kanuni, Süleymanname, Kara Memi

Kaynakça

• Kaynakça Adıgüzel Toprak, F. (2007). Ârifî’nin Süleymannâmesi’ndeki minyatürlerde saltanata ilişkin simgeler (Yayımlanmamış sanatta yeterlik tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Geleneksel Türk El Sanatları Ana Sanat Dalı, İzmir.
• Atasoy, N. (2016). Kara Memi: Muhibbi Divanı. İstanbul: Masa Yayınları.
• Baydar, N. (2017). Kâğıt sanatları ve Kalender Paşa: I. Ahmed Albümü (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Ankara.
• Birol, İ. A. (2012). Tezhip, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt. 41, s. 61-62). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Birol, İ. A. ve Derman, F. Ç. (1995). Türk tezyinini sanatlarında motifler. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Doğanay, A. (2009). Osmanlı tezyinatı: Klasik devir Osmanlı hanedan türbeleri (1522-1604). İstanbul: Klasik Yayınları.
• Duran, G. (2008). Ali Üsküdârî: Tezhip ve rugânî üstâdı, çiçek ressamı. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• İrteş, S. (2012). Bursa Ulucamii 2006-2009 Onarımı. B. Kemikli (ed.), Bursa Ulucami (s. 81-87) içinde. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi.
• Kazan, H. (2007). 15. ve 16. Asırlarda Osmanlı sarayının sanatı himayesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı Türk İslam Sanatları Bilim Dalı, İstanbul.
• Lentz, T. W ve Lowry, G. D. (1989). Timur and the princely vision: Persian art and culture in the fifteenth century. Los Angeles: Los Angeles County Museum of Art.
• Mahir, E. B. (1984). Osmanlı resim sanatında saz üslubu (Yayımlanmış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü, İstanbul.
• Meriç, R. M. (1954). Türk cild san’atı tarihi araştırmaları: I Vesikalar. Ankara: İlahiyât Fakültesi Türk ve İslam San’atları Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Mülayim, S. (2015). Değişimin tanıkları. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Serin, M. ve Zennun, Y. (2002). Kûfî, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt. 26, s. 342-345). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• (40 sayfa, teksir). Türkmen, E. (2020a). Rumi Motifi ve Çeşitleri, İstanbul. Emel Türkmen’e ait 2020 yılı yayımlanmamış ders notları.
• Türkmen, E. (2020b). Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Koleksiyonu’ndaki Süleymanname eserinin cildi ve yeni uygulamalar (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Geleneksel Türk El Sanatları Anabilim Dalı Cilt Sanat Dalı, İstanbul.