Sovyetler Birliği’nde Kitap Yasakları Özelinde Sansür Uygulamaları

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 117 - 131, 30.01.2023

Ozan Kırtay

https://doi.org/10.29228/lamre.67984

Öz

Bu makale, Sovyetler Birliği döneminde kurulan ‘Glavlit’ adı verilen sansür biriminin işleyiş biçimini ve bu birimin kitaplar üzerindeki uygulamalarını, ele almaktadır. Bu uygulamalar arasında, basım öncesi metinlere yapılan müdahaleler ve eserlerin basımının engellenmesi, bulunmaktadır. Çalışmada bu dönemde yayımlanmasının önüne geçilen kitaplar üzerinde durulmuştur. Ayrıca bu kitapların hangi gerekçelerle yasaklandığı incelenmiştir. Yasakların ilgi çekmesi nedeniyle, insanlar üzerinde ters etki oluşturması ise ‘Streisand Etkisi’ kavramıyla açıklanmıştır. Bu çalışmada sansürün dünya tarihi boyunca Antik Yunan medeniyetinden başlayarak günümüze kadar ulaşan bir kavram olduğu görülmektedir. Bu nedenle sansürün her zaman var olduğu vurgulanarak, Sovyetler Birliği’nde kitaplar üzerinde uygulanan sansürün boyutları ve nicelikleri anlaşılmaya çalışılmıştır. Araştırmada Sovyetler Birliği’nde sansür uygulamalarından bahsedilirken, bu ülkenin zengin kütüphane dermelerine sahip olduğu hususu ise atlanmamıştır. Sansür kavramı psikoloji bilim dalı ile yakın ilişkilidir. Bu nedenle makalede ‘İnsan niçin sansür uygular?’ ve ‘Sansürün altında yatan gerekçeler nelerdir?’ gibi soruların cevapları da anlaşılmaya çalışılmıştır. Çalışmanın sınırlılıkları arasında ise Türkiye’de bu konu üzerinde daha önce yapılan araştırmaların yetersiz olması bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sovyetler Birliği, Sansür, Kitap Yasakları, Streisand Etkisi, Kütüphane

Censorship Practices Specific to Book Bans in the Soviet Union

Öz

The present article deals with the functioning of the censorship unit called “Glavlit”, which was established in the Soviet Union period, and the practices of this unit on books. Among these practices were the interventions to texts before they were printed and the prevention of the publication of works. The books that were prevented from being published in this period were emphasized in the current study. The reasons why these books were banned were also examined. The fact that the bans had negative impacts on people because of their attraction was explained by the “Streisand Effect” concept. In this study, it was found that censorship is a concept that has reached our present day, starting from the Ancient Greek civilization throughout world history. Therefore, it was tried to understand the dimensions and quantities of censorship applied to books in the Soviet Union by emphasizing that censorship has always existed. When the censorship practices in the Soviet Union were mentioned in the study, it was not overlooked that this country had rich library collections. The censorship concept is closely related to the discipline of psychology. For this reason, the answers to questions such as “Why does man practice censorship?” and “What are the underlying reasons for censorship?” were tried to be understood in the article. Among the limitations of the study was the inadequacy of previous studies on this subject in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Soviet Union, Censorship, Book Bans, Streisand Effect, Library

Kaynakça

• Ağayev, E. (2006). Sovyet ideolojı̇sı̇ çerçevesı̇nde türk cumhurı̇yetlerı̇nin tarı̇h yazımı ve tarı̇h eğitı̇mı̇: Azerbaycan örneği. (Yayınlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Akgün, S. ve Abbasov, A. (2020). Ekim 1917 bolşevik ihtilalini hazırlayan süreç ve rus olmayan azınlıkların durumu. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(1), 1-17.
• Armaoğlu, F. (2019). 20. yüzyıl siyasi tarihi (1914-1995). İstanbul: Kronik Kitap Yayınları.
• Aygan, T. (2017). Troyalı kadınlar ve lysistrata’da savaşın kadınları. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(3), 847-859.
• Çelik, A. ve Tonta, Y. (1996). Düşünce özgürlüğü, bilgi edinme özgürlüğü ve bilgi hizmetleri. Bilgi edinme özgürlüğü içinde 1-13. Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği Genel Merkezi Yayınları.
• Çelik, Y. (2005). Toplumsal ve tarihsel boyutlarıyla ingiliz tiyatrosunda sansür. (Yayınlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Emir, B. C. (2017). 20. yüzyıl rus edebiyatında politik müdahale. Giresun Üniversitesi 1. Uluslararası Dil Sanat ve İktidar Sempozyumu, Giresun Üniversitesi Yayınları, 73.
• Fonotov, G. (1967). Son elli yılda sovyet rusya kütüphaneleri. Unesco Bulletin for Libraries, 21(5), 185-195.
• Gökgöz, T. (2021). Modern arap edebiyatında sansür olgusuna genel bir bakış. 2. Uluslararası Eğitim ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Kongresi, Bitlis: Rimar Academy Publishing House.
• Güneş, F. Ş. (2021). Platon sanata neden sansür uyguladı?. Dört Öge, 20, 71-87.
• Hazard, J. (1989). Book review. Slavic Review, 48(3), 484-485.
• İnanır, E. (2018). Rus edebiyatında bir topos olarak sibirya. International Journal of Social Sciences, 2(2), 64-73.
• Jansen, S. C. ve Martin, B. (2015). The Streisand effect and censorship backfire. International Journal of Communication, 9, 656-671.
• Kandemir, H. (2005). Mihail zoşçenko’nun öykülerinde hiciv.(Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Kandemir, H. (2009). Gelecekten notlar yevgeniy zamyatin ve biz, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 21, 137-144.
• Kassof, B. (2015). Glavlit, ideological cencorship, and russian-language book publishing 1922-1938. The Russian Review, 74(1), 69-96. doi:10.1111/russ.10757
• Keseroğlu, H. (1996). Hoşgörü, düşünce özgürlüğü ve kütüphaneler. Bilgi edinme özgürlüğü içinde 14-21. Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği Genel Merkezi Yayınları.
• Kulinich, M. (2011). George orwell as un-person: the history of censorship in soviet russia. Censorship across borders: the reception of english literature in twentieth-century europe içinde 74-83. Cambridge Scholars Publishing.
• Lauk, E. (1999). Practice of soviet cencorship in the press: the case of estonia. Nordicom Review, 20(2), 19-32.
• Nazmuddinov, I. (1991). Çok milletli sscb toplumu için kütüphane hizmeti. Türk Kütüphaneciliği, 5(4), 192-196.
• Plamper, J. (2001). Abolishing ambiguity: soviet cencorship practises in the 1930s. The Russian Review, 60, 526-544. https://doi.org/10.1111/0036-0341.00189
• Rylkova, G. (2018). From cursed days to sunstroke: the authenticity of ivan bunin’s recollections of the bolshevich revolution in the 1920s. The myriad legacies of 1917: a year of war and revolution içinde 125-149, Palgrave Macmillan Cam.
• Taş, S. (2018). Sansürün çeviride işleyişi ve patronaj. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 60, 213-233.
• TDK, (2022). 01 Kasım 2022 tarihinde http://sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
• Topgül, S. (2018). Otoriter yöneticilik mi narsist liderlik mi. Uluslararası Sosyal ve Hukuk Çalışmaları Kongresi, Samsun: Legal Yayıncılık.
• Uçarol, R. (2014). Siyasi tarih 1789-2014. İstanbul: Der Yayınları. Uğurlu, Y. S. (2020). 1960’lı yıllarda türkiye’de kaleme alınan gezi yazısı kitaplarından hareketle sovyetler birliğinde türk edebiyatına bakış. Uluslararası Türk Dünyası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 1(1), 1-9.
• Vladimirov, L. (1972). Glavlit: how the soviet censors work. Index on Cencorship, 1(3-4), 31-43. https://doi.org/10.1177/030642207200103-404
• Yüksel, H. (2019). Bir romancı ve savaş gazetecisi olarak vasili grossman. Türk İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(20), 446-453.