Human Rights and Political Statism: An Evaluation on the Single -Party Period

Yıl 2023, , 33 - 58, 05.12.2023

Ahmet Aydın

https://doi.org/10.36484/liberal.1260057

Öz

The aim of this study is to analyze the relationship between the understanding of political statism and the human rights issue in Turkey’s single-party period. The understanding of human rights argues that individual rights and freedoms should be established, regardless of differences such as language, religion, culture and
race among people. Political statism is an understanding that opens up to official ideological practices and tries to gain legitimacy. While political statism builds a statist mentality in society by imprisoning the individual to the boundaries of official ideology with its state -centered approach, the understanding of human rights
acts individual centered and reminds the state its borders. In the study, document analysis and case study analysis were conducted using qualitative research methods. At the end of the study, it was argued that the statist approach was fed from the official ideology built through Westernization during the single -party period and the problem of human rights caused by political statism in this period was drawn.

Anahtar Kelimeler

Human Rights, Political Statism, Single -Party Period, Official Ideology

İnsan Hakları ve Siyasi Devletçilik: Tek Parti Dönemi Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

İnsan hakları anlayışı, insanlar arasındaki dil, din, kültür, ırk gibi farklar dikkate alınmaksızın bireysel hak ve özgürlüklerin tesis edilmesi gerektiğini savunur. Siyasi devletçilik ise resmi ideolojik uygulamalara alan açan ve meşruiyet kazandırmaya çalışan bir anlayıştır. Siyasi devletçilik, devlet merkezli yaklaşımıyla bireyi resmi ideolojinin sınırlarına hapsederek toplumda devletçi bir zihniyet inşa ederken, insan hakları anlayışı birey merkezli hareket eder ve devlete sınırlarını hatırlatır. Türkiye’nin tek parti dönemi, devletçi zihniyetin insan hakları anlayışına baskın geldiği bir dönemdir. Tek parti döneminde inşa edilen resmi ideoloji, zamanla kurumsallaşmış ve rejimin temeline yerleştirilmiştir. Bu çalışmada öncelikle devletçi zihniyet ve insan hakları teorik açıdan özetlenmiş, daha sonra, Türkiye’nin tek parti dönemi özelinde bu iki olgu arasındaki ilişki incelenmiştir. Çalışmada, devletçi yaklaşımın tek parti döneminde inşa edilen resmi ideolojiden beslendiği savunulmuş ve bu dönemdeki siyasi devletçiliğin sebep olduğu insan hakları sorununa dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İnsan Hakları, Siyasi Devletçilik, Tek Parti Dönemi, Resmi İdeoloji.

Kaynakça

• Acemoglu, D., Johnson, S., & Robinson, J. (2005). The rise of Europe: Atlantic trade, institutional change, and economic growth. American Economic Review, 95(3), 546-579. DOI: 10.1257/0002828054201305.
• Ahmad, F. (1995). Modern Türkiye’nin Oluşumu, çev. Yavuz Alogan, (1. Baskı), İstanbul: Sarmal Yayınları.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, (1997). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara: Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Atatürk, K. (2008). Medeni Bilgiler; Türk Milletinin El Kitabı, Haz. Afet İnan, (1. Baskı), İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Beriş, H. E. (2009). Tek Parti Döneminde Devletçilik, Ankara: Liberte Yayınları.
• Boratav, K. (2006). Türkiye’de Devletçilik, (2. Baskı), Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Bozbaş, G. (2016). Ortadoğu’da bölgesel milliyetçilikler: Mısır örneği. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 18 (31), 108-113.
• CHP (1935). C.H.P. Programı, Ankara: Ulus Basımevi, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/549 (05.08.2022).
• Çaha, Ö. (2008). Siyasi Düşüncelere Giriş, (1. Baskı), İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Çağıl, O, (2011). İnsan hakları ve tabii hukuk. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 50 (1-4), 69-115. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuhfm/issue/9074/113176 (05.08.2020).
• Çetin, H. (2003). Demokratik meşruiyet versus karizmatik meşruiyet. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27(1), 91-108.
• Çüçen, A. K. (2003). İnsan hakları düşüncesinin gelişimi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 2, 27-35.
• Çüçen, A.K. (2011). İnsan Hakları, Bursa: MKM Yayıncılık.
• Daver, B. (1969). Siyaset Bilimine Giriş, (2.Baskı), Ankara: Doğan Yayınevi.
• Erdoğan, M. (2001). Anayasal Demokrasi, (4. Baskı), Ankara: Siyasal Kitapevi.
• Eroğlu, H. (1988). Atatürk ve devletçilik. Belleten, 52 (204), 833-848. https://dergipark.org.tr/en/pub/ttkbelleten/issue/64209/973439 (08.05.2022).
• Freeman, M. (2008). İnsan Hakları, (1. Baskı), Ankara: Birleşik Yayınevi.
• Fukuyama, F. (2006). Devlet İnşası, çev. Devrim Çetinkasap, (3. Baskı), İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Giddens, A. (2005). Ulus Devlet ve Şiddet, çev. Cumhur Atay, (1. Baskı), İstanbul: Devin Yayıncılık.
• Heper, M. (2006). Türkiye’de Devlet Geleneği, çev. Nalan Soyarık, (2. Baskı), İstanbul: Doğu Batı yayınları.
• Heper, M. (2012). Türkiye’de Devlet Geleneği, (4.Baskı), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• İnalcık, H. (2016). Atatürk ve Demokratik Türkiye, (5. Baskı), İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Kadıoğlu, A. (1999). Cumhuriyet İradesi Demokrasi Muhakemesi, (1. Baskı), İstanbul: Metis Yayınları.
• Karpat, K.H. (2010). Türk Demokrasi Tarihi, (1. Baskı), İstanbul: Timaş Yayınları.
• Keser, İ. (1993). Türkiye’de Siyaset ve Devletçilik, (1. Baskı), Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Keyder, Ç. (2014). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, (19. Baskı), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kapani, M. (2007). Politika Bilimine Giriş, (19. Baskı), Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Kılınçkaya, M. D. (2008). Osmanlı yönetimindeki topraklarda Arap milliyetçiliğinin doğuşu ve Suriye, (2. Baskı), Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Koç, Y. (2021). Modern Dönemde Ortadoğu’da Milli Kimlik ve Etnisite. Modern Dönem Kıskacında Ortadoğu: Tarih-Kültür-Siyaset. Ed. Ahmet İşler, Fenomen Yayınları, Erzurum. 124-151.
• Kuçuradi, İ. (2011). İnsan Hakları: Kavramları ve Sorunları, (2. Baskı), Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Lewis, B. (1993). Modern Türkiye’nin Doğuşu, çev. Metin Kıratlı, (5. Baskı), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Lewis, B. (2007). Demokrasinin Türkiye Serüveni, çev. Hamdi Aydoğan ve Esra Ermert, (3. Baskı), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Locke, J. (2012). Yönetim Üzerine İkinci İnceleme, çev. Fahri Bakırcı, (2. Baskı), Ankara: Ebabil Yayınları.
• Machiavelli, N. (1997). Prens, çev. Semra Kunt, Ankara: Alkım Yayınevi.
• Montesquieu, (2014). Kanunların Ruhu Üzerine, çev. Fehmi Baldaş, İstanbul: Hiperlink Yayınları.
• Najjar, F. M. (1996). The debate on Islam and secularism in Egypt. Arab studies quarterly, 18(2), 1–21. http://www.jstor.org/stable/41858163 (11.09.2023).
• Paine, T. (1998). İnsan Hakları, çev. Mehmet Osman Dostel, (2. Baskı), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Rousseau, J. J. (2012). Toplum Sözleşmesi, çev. Vedat Günyol, (9. Baskı), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sarıbay, A. Y. (2014). “Türkiye’de Siyasal Değişmenin Tarihsel ve Güncel Dinamikleri”, Türkiye’de Toplumsal Değişim, Ed. Lütfi Sunar, Ankara: Nobel Yayınları.
• Şentürk, R. (2007). İnsan Hakları ve İslam, Ed. M. Cüneyt Köksal, (1. Baskı), İstanbul: Etkileşim Yayınları.
• Şenel, A. (1995). Siyasal Düşünceler Tarihi, (4. Basım), Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Özev, M. H. (2010). Arap ülkelerinde milliyetçi düşüncenin gelişimi ve ‘ulus-devlet”. Idea, C2 S 2, Güz 2010, ss. 100-130.
• Resmi Gazete, (1942). Sayı 5255, Varlık Vergisi Hakkında Kanun, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc024/kanuntbmmc024/kanuntbmmc02404305.pdf (14.09.2020).
• TBMM, (1931). C.H.F Üçüncü Büyük Kongre Zabıtları 10-18 Mayıs 1931, Devlet Matbaası, İstanbul, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/handle/11543/819 (15.11.2020).
• TDK, sozluk.gov.tr.
• Tezcan, D. ve Diğerleri, (2011). İnsan Hakları El Kitabı, (4. Baskı), Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Türkiye Cumhuriyeti 1924 Anayasası, https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1924-anayasasi/ (02.05.2020).
• Uygun, O. (2014). Devlet Teorisi, (1. Baskı), İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
• Uzun, H. (2016). Cumhuriyet halk partisi kongrelerinde devletçilik tartışmaları (1931-1947). Avrasya İncelemeleri Dergisi, 5 (2), 273-305. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuavid/issue/31765/348145#article_cite (11.08.2022).
• Weber, M. (2004). Sosyoloji Yazıları, çev. Taha Parla, (6. Baskı), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yayla, A. (2008). Kemalizm: Liberal Bir Bakış, Ankara: Liberte Yayınları.
• Yeğen, M. (2006). Müstakbel Türk’ten Sözde Vatandaşa Cumhuriyet ve Kürtler, (1. Baskı), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldız, A. (2004). Ne Mutlu Türküm Diyebilene, (1. Baskı), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2000). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, çev. Yasemin Saner Gönen, (7. Baskı), İstanbul: İletişim Yayınları.