Türkiye’de Kamu Yönetiminin Denetiminde Ombudsmanlık Kurumu’nun Rolünün Değerlendirilmesi: Karma Yöntemli Bir Çalışma

Yıl 2025, Sayı: 120, 21 - 51, 25.12.2025

Recep Kaya

https://doi.org/10.36484/liberal.1707710

Öz

Çalışma, Türkiye’de kamu yönetiminin denetiminde Ombudsmanlık Kurumu’nun rolünü değerlendirmek amacıyla, nitel ve nicel verilerin kullanıldığı karma bir yöntem benimsemiştir. Araştırmada kurumun denetim mekanizmalarındaki boşluğu ne ölçüde doldurduğu, vatandaş başvurularının kamu kurumları nezdinde nasıl karşılandığı ve diğer denetim mekanizmalarıyla kıyaslandığında etkilik düzeyi sorgulanmıştır. Literatür taramasıyla kurumun tarihsel gelişimi, yapısal özellikleri ve işlevleri incelenmiş; 2013–2023 yıllarına ait yıllık raporlardaki istatistiki veriler analiz edilerek grafiklerle sunulmuştur. Bulgular, kurumun idarenin karar alma süreçlerinde vatandaşların haklarını koruma, hukuka uygunluğu gözetme ve kamu kurumlarının hesap verebilirliğini artırma yönünde etkili olduğunu göstermektedir. Tavsiye kararlarının önemli ölçüde kamu idareleri tarafından yerine getirilmesi, kurumsal meşruiyet ve etkinliği güçlendirmektedir. Kurumun yasal yetkilerinde yapılacak iyileştirmelerle daha işlevsel bir denetim mekanizmasına dönüşebileceği ve kamu denetiminde şeffaflık ile hesap verebilirliği destekleyen tamamlayıcı ve dönüştürücü bir rol üstlendiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ombudsman , Kamu Denetimi , Kamu Yönetimi , Hesap Verebilirlik , Şeffaflık.

Evaluating The Role of the Ombudsman Institution in the Oversight of Public Administration in Türkiye: A Mixed-Methods Study

Öz

This study evaluates the role of the Ombudsman Institution in overseeing public administration in Türkiye, using a mixed-methods approach based on qualitative and quantitative data. It examines how far the Institution fills gaps in existing oversight mechanisms, how public bodies respond to citizen applications, and how effective it is compared with other oversight actors. A literature review traces its historical development, structure and functions, while statistical data from annual reports for 2013–2023 are analyzed and presented with graphs. The findings show that the Institution protects citizens’ rights in administrative decision-making, promotes legal compliance and strengthens the accountability of public institutions. The high rate of implementation of its recommendations by public bodies enhances its legitimacy and effectiveness. The study concludes that, with improvements in its legal mandate, the Ombudsman could become a more functional mechanism of public control and that it already plays a complementary and transformative role in promoting transparency and accountability.

Anahtar Kelimeler

Ombudsman , Public Oversight , Public Administration , Accountability , Transparency.

Etik Beyan

In this study, no method requiring the permission of the “Ethics Committee” was used.

Kaynakça

• Akın, C. (1998). Cumhuriyetimizin 75. kuruluş yıldönümünde yönetimin denetlenmesinde yeni bir denetim yolu: Ombudsman (Yüksek yönetim denetçisi). Türk İdare Dergisi, 421, 517-550.
• Akın, C. (2000). Kamu yönetimimizde yeniden düzenleme çalışmaları ve denetim sistemimiz. Türk İdare Dergisi, 427, 77-108.
• Akpınar, E. (2006). Kamu yönetiminde denetim olgusu ve Türkiye’de kamu yönetiminin denetlenmesi (Yayın No.187388)(Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi). Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Atay, C. (1999). Devlet yönetimi ve denetimi. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Avşar, Z. (2007). Ombudsman iyi yönetilen Türkiye için kamu hakemi. Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Aydın, A. H. (2009). Türk kamu yönetimi. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Babüroğlu, O. ve Hatiboğlu, N. (1997). Ombudsman (Kamu hakemi) kurumu incelemesi: Devlette bir toplam kalite mekanizması örneği. İstanbul: TÜSİAD Yayınları.
• Berkün, S. (2017). Kamu açısından yönetim. Emek ve Toplum Dergisi, 6(16), 638-663.
• Doğan, K. C. (2022). “Jürgen Habermas’ta katılım demokrasi ve meşruiyet kavramları ombudsman yönetişimi üzerine düşünmek”. International Social Sciences Studies Journal, 8, 96, 1190–1203.
• Doğan, K. C. (2023). “Francis Fukuyama’da tarihin sonu ideoloji ve güven kavramları ombudsmanı eksenine oturtmak”. New Era International Journal of Interdisciplinary Social Researches, 8, 18, 1–18.
• Doğan, K. C. (2024). “John Rawls’ta toplum sözleşmesi adalet ve hakkaniyet kavramları ombudsman modeli kurmak”. Socrates Journal of Interdisciplinary Social Stadies, 10, 37, 157–174.
• Efe, H. ve Demirci, M. (2013). Ombudsmanlık kavramı ve Türkiye’de kamu denetçiliği kurumundan beklentiler. Sayıştay Dergisi, 90, 49-72.
• Eren, H. (1994). Yönetimde merkeziyetçilik, âdem-i merkeziyetçilik ve özerklik-denetim. Türk İdare Dergisi. 403(66), 145-150.
• Ergün, T. ve Polatoğlu, A. (1988). Kamu yönetimine giriş. Ankara: TODAİE Yayınları.
• Ertekin, Y. (1998). Çağdaş yönetim ve denetim. Türk İdare Dergisi, 421, 55-67.
• Eryılmaz, B. (1999). Kamu yönetimi. İstanbul: Erkam Matbaası.
• Eryılmaz, B. (2000). Kamu yönetimi. İstanbul: Erkam Matbaası.
• Göküş, M. ve Çubukcu, Z. (2019). Türkiye’de ombudsmanlık konusunda yapılan lisansüstü tezler üzerine bir içerik analizi. Ombudsman Akademik Dergisi, 5(10), 215-253.
• Gözler, K. (2012). İdare hukukuna giriş. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Gözübüyük, A. Ş. (1989). Yönetim hukuku (3. Baskı). Ankara: Sevinç Matbaası.
• Gözübüyük, A. Ş. (1999). Yönetim hukuku (13.Baskı). Ankara: Turhan Kitapevi.
• Gözübüyük, A. Ş. (2008). Türkiye’nin yönetim yapısı. Ankara: Turhan Kitabevi.
• İnaç, H. ve Ünal, F. (2007). Türkiye’de kamu yönetiminin denetlenmesinde yönetimde açıklığın önemi ve uygulanma düzeyi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18.
• Kaya, R. (2022). Kamu yönetiminin denetiminde düzenleyici ve denetleyici kurulların rolü. F. Güler ve Y. Uysal (Ed.), Kamu yönetiminin denetimi (ss. 333-344).
• Keleş, R. (1997). Yerel yönetimlerde denetim. Sayıştay Dergisi, Özel Sayı 25, 10-17.
• Kestane, D. (2006). Çağdaş bir denetim organizasyonu olarak ombudsmanlık (Kamu denetçiliği). Maliye Dergisi, 151, 128-142.
• Köksal, E. (1974). Türkiye’de merkezi hükümetin taşra örgütünün denetimi. Amme İdaresi Dergisi, 7(1), 51-61.
• Köse, H. Ö. (2000). Dünyada ve Türkiye’de yüksek denetim. Ankara: 145. Yıl Yayınları.
• Köse, H. Ö. (2004). Küreselleşme sürecinde uluslararası denetimin artan önemi ve kamusal denetimin uluslararasılaşması sorunu. Amme İdaresi Dergisi, 37(3), 37-62.
• Küçüközyiğit, H. G. (2006). Ombudsmanlık kurumu-hukuksal ve siyasal bir inceleme. Uluslararası Hukuk ve Politika Dergisi, 2(5), 90-111.
• Law No. 6328 on the Ombudsman Institution, (2012). Retrieved August 12, 2025, from https://paylasim.ombudsman.gov.tr/dokuman/document/Kamu_Denetciligi_Kurumu_Kanunu.pdf.
• Mutta, S. (2005). İdarenin denetlenmesi ve ombudsman sistemi. İstanbul: Kazancı Kitap Yayıncılık.
• Nalbant, A. (1997). Üniter devlet-bölgeselleşmeden küreselleşmeye. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ombudsman Institution, (2013). KDK 2013 Annual Report. Retrieved January 2, 2025, from https://paylasim.ombudsman.gov.tr/dokuman/documentuploads/kdk-2013-yillik-rapor/mobile/index.html.
• Ombudsman Institution, (2014). KDK 2014 Annual Report. Retrieved January 2, 2025, from https://paylasim.ombudsman.gov.tr/dokuman/documentuploads/kdk-2014-yillik-rapor/mobile/index.html.
• Ombudsman Institution, (2015). KDK 2015 Annual Report. Retrieved January 2, 2025, from https://paylasim.ombudsman.gov.tr/dokuman/documentuploads/kdk-2015-yillik-rapor/mobile/index.html.
• Ombudsman Institution, (2016). KDK 2016 Annual Report. Retrieved January 3, 2025, from https://paylasim.ombudsman.gov.tr/dokuman/documentuploads/KDK-2016-YILLIK-RAPORU/mobile/index.html.
• Ombudsman Institution, (2017). KDK 2017 Annual Report. Retrieved January 3, 2025, from https://paylasim.ombudsman.gov.tr/dokuman/documentuploads/2017-yıllık-rapor-SON-PDF/mobile/index.html.
• Ombudsman Institution, (2018). KDK 2018 Annual Report. Retrieved January 4, 2025, from https://paylasim.ombudsman.gov.tr/dokuman/documentuploads/2018_yili_yillik_rapor/mobile/index.html#p=64.
• Ombudsman Institution, (2019). KDK 2019 Annual Report. Retrieved January 4, 2025, from https://paylasim.ombudsman.gov.tr/dokuman/documentuploads/2019_yili_yillik_rapor/mobile/index.html#p=104.
• Ombudsman Institution, (2020a). Şeref Malkoç, who was re-elected as Chief Auditor, took the oath at the Grand National Assembly of Türkiye. Retrieved January 5, 2025, from https://ombudsman.gov.tr/Faaliyetlerimiz/Faaliyetlerimiz?gosterilecekFaaliyetId=14&uygulamaId=1.
• Ombudsman Institution, (2020b). KDK 2020 Annual Report. Retrieved January 5, 2025, from https://paylasim.ombudsman.gov.tr/dokuman/documentuploads/2020_yili_yillik_rapor/mobile/index.html.
• Ombudsman Institution, (2021). KDK 2021 Annual Report. Retrieved January 5, 2025, from https://paylasim.ombudsman.gov.tr/dokuman/documentuploads/2021_yili_yillik_rapor/mobile/index.html.
• Ombudsman Institution, (2022). KDK 2022 Annual Report. Retrieved January 6, 2025, from https://paylasim.ombudsman.gov.tr/dokuman/documentuploads/2022-yillik-rapor/mobile/index.html.
• Ombudsman Institution, (2023). KDK 2023 Annual Report. Retrieved January 6, 2025, from https://paylasim.ombudsman.gov.tr/dokuman/documentuploads/KDK-Ombudsman-2023-Yillik-Raporu/index.html.
• Öner, Ş. (1997). Belediye yönetimlerinde kamuoyu denetimi ve katılım. Türk İdare Dergisi, 415, 189 201.
• Örnek, A. (1989). Kamu yönetimi. Ankara: Meram Yayın-Dağıtım.
• Özdemir, M. (2008). Kamu yönetiminde etik. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 179-195.
• Özer, M. A. (1999). Türk kamu yönetiminin siyasal denetiminde TBMM’nin etkenliği sorunu (Yayın No.81613)(Ankara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi), Yüksek Öğretim Tez Merkezi.
• Parlak, B. ve Doğan, K. C. (2016). Ombudsman: kavram ve tarihsel gelişim. B. Parlak ve K. C. Doğan, (Ed.), Karşılaştırmalı ombudsman incelemeleri: Dünyanın altı kıtasında ülke ombudsmanlarının yapısal-kurumsal ve işlevsel açılardan analizi (s.19-24), Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Parlak, B. ve Doğan, K. C. (2021). “A Methodological Analysis on The Restructuring of Social Sciences in The Context of Ombudsman Paradigm Liberal Democracy And The Annales School”. International Social Sciences Studies Journal (SSS Journal), 6, 76, 40–58.
• Sanal, R. (2002). Türkiye’de yönetsel denetim ve devlet denetleme kurulu. Ankara: TODAİE Yayınları.
• Sayıştay, (2000). Performans ve risk denetim terimleri. Ankara: Sayıştay Yayınları.
• Sezen, S. (2001). Ombudsman: Türkiye için nasıl bir çözüm, kamu denetçiliği kurumu kanunu tasarısı üzerinde bir değerlendirme. Amme İdaresi Dergisi, 34(4), 71-96.
• Şahin, M. S. (2020). Kamu Denetçiliği ve Uygulama Örnekleri. Ankara: Astana Yayınları.
• Şişman, S. (2023). İnsan hakları çerçevesinde idareyi denetleyen bir kurum olarak dünyada ve Türkiye’de ombudsmanlık (Yayın No.786972)(KTO Karatay Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi). Yüksek Öğretim Kurumu Tez Merkezi.
• Tan, T. ve Gözübüyük, A. Ş. (2001). İdare hukuku (Genel esaslar, 1. Cilt). Ankara: Turhan Kitabevi.
• Tayşi, İ. (1997). Ombudsman kurumu ve ülkemizde uygulanabilirliği. Sayıştay Dergisi, Özel Sayı 25, 106-123.
• Temizel, Z. (1997). Yurttaşın yönetime karşı korunmasında bağımsız bir denetim organı: Ombudsman. İstanbul: İULA-EMME.
• Temizel, Z. (1997). Yurttaşın yönetime karşı korunmasında bir başka denetim organı: Ombudsman. Yeni Türkiye Dergisi, 14, 764–778.
• Tortop, N. (1974). Yönetimin denetlenmesi ve denetleme biçimleri. Amme İdaresi Dergisi, 7(1), 27–50.
• Tortop, N., İsbir, E. G. ve Aykaç, B. (1993). Yönetim Bilimi. Ankara: Yargı Yayınları.
• Tortop, N., İsbir, E. G. ve Aykaç, B. (1999). Yönetim bilimi. Ankara: Yargı Yayınları.
• Tutal, E. (2014). Dünyada ve Türkiye’de ombudsmanlık. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Uz, B. (2023). Ombudsmanlık kurumlarının özellikleri ve kamu denetçiliği kurumu kararlarının uygulamadaki etkileri. Ombudsman Akademik Dergisi, 19, 77-102.
• Yılmaz, R., Kılavuz, A. ve İzci, F. (2003). Etkin bir denetim aracı olarak ombudsmanlık ve Türkiye’de uygulanabilirliği. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 4(1), 49-68.
• Yörüker, S. (2004). Başka ülke örnekleri temelinde kontrol, denetim, teftiş ve soruşturma: kavramsal bir çerçeve. Ankara: TESEV Denetim Çalıştayı İkinci Toplantısı.