1924 Anayasasında Temel Hak ve Hürriyetler

Yıl 2016, Sayı: 82, 5 - 54, 01.08.2016

Adnan Küçük

Öz

1924 Anayasasında, 1921 Anayasasından farklı olarak temel hak ve hürriyetlere ilişkin düzenlemelere de yer verilmiştir. Bu anayasada kişi hak ve hürriyetleri İnsan ve Vatandaş Hakları Beyannamesinden de esinlenilerek Anayasanın, Beşinci Faslında “Türklerin Hukuk-u Âmmesi” başlığı altında düzenlenmiştir. Bu fasılda sosyal ve ekonomik haklara yer verilmemiştir. 1924 Anayasası, kişi hak ve hürriyetlerine ilişkin yer verdiği düzenlemeler itibariyle klasik anlayışı yansıtmakta ve “tabiî hukukçu”, “liberal” ve “bireyci” esaslara dayalı demokratik düzen için aşağı yukarı uygun bir çerçeve sağlamaktadır. Ayrıca bu Anayasada kişi hak ve hürriyetlerinin yasama tasarruflarına karşı teminat altına alınmasını öngören hükme de yer verilmiştir. 1924 Anayasasında temel hak ve hürriyetlerle alakalı bu parlak hükümler, o dönemdeki hak ve hürriyetlere ilişkin politikaların yansıtılması bakımından yeterli olmamaktadır. Yasama organının Anayasal yetkilerine dayanarak çıkarmış olduğu kanunî düzenlemelerle ortaya çıkan uygulamalar, hiç de Anayasada ifadesini bulan liberal bireyci temele dayalı demokratik hak ve hürriyetler anlayışına uygun olmamıştır. Özellikle bu dönemde gerçekleştirilen kanunî düzenleme ve uygulamalar neticesinde, Anayasanın bu temel felsefesinden önemli nispette sapmalar ortaya çıkmıştır. Bu tür uygulamalar da, kişi hak ve hürriyetlerinin anayasada düzenlenmesinin tek başına teminat sağlamaya yeterli olmadığını; kanuni düzenleme ve uygulamaların da son derece önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Bu makalede, Anayasanın temel felsefesinden uzaklaşmaya sebep olan sapmalarla, bu sapmalara esas teşkil eden temel dinamiklere de yer verilecektir. Bu dönemde gerçekleştirilen kanunî düzenleme ve uygulamalarla, onların arkasında belirleyici konumda olan temel dinamikler bilinmeksizin, bu Anayasada yer alan hak ve hürriyetlere ilişkin yapılacak değerlendirmeler eksik ve yanıltıcı olacaktır

Anahtar Kelimeler

1924 Anayasası, temel hak ve hürriyetler, din ve vicdan hürriyeti, siyasi partiler, ifade hürriyeti, Lâiklik

Fundamental Rights and Liberties in 1924 Constitution of Turkey

Öz

In 1924 Constitution of Turkish Republic, there are various amendments regarding fundamental rights and liberties different than 1921 Constitution. In this Constitution, personal rights and freedoms are addressed under the Fifth Chapter titled “Public Law of Turks” being inspired by the Declaration of Human and Civic Rights. In this chapter, social and economic rights were not covered. The coverage in 1924 Constitution reflects the classical perception with respect to personal rights and liberties and draws a framework in accordance with natural rights, and a democratic system based on liberal and individualist principles. In addi tion, this Constitution described provisions against the legislation to assure personal rights and freedoms. However, such promising provisions for personal rights and freedoms in 1924 Constitution do not reflect related public policy experience in this period. Enforcements and implications of the Legislation body at the time depending on its Constitutional authorization, contradicted with the perception of personal rights and freedoms in the Constitution. Particularly the legal amendments perverted the basic philosophy in the Constitution. Such implications prove that constitutional provisions are not adequate to secure fundamental rights and liberties. In this article, main perversions their basis, and dynamics will be addressed. Unless the legal amendments and the determinant factors behind them are recognized, the assessments over the rights and liberties described in the Constitution would be insufficient and misleading

Anahtar Kelimeler

1924 Constitution, fundamental rights and liberties, freedom of religion and conscience, political parties, freedom of expression, laicite

Kaynakça

• ADIVAR, Adnan (1951), “İnteraction of İslamic and Westwrn Thought in Turkey”, Near Eas- tern Culture And Society, T. Cuyler Young, Princeton.
• AĞAOĞLU, Ahmet (1972), Demokrat Partinin Doğuş ve Yükseliş Sebepleri Bir Soru, Baha Mat- baası.
• AHMAD, Feroz (1985), İttihatçılıktan Kemalizm’e, (Çev.: F. BERKAY), Kaynak y., İstanbul.
• AHMAD, Feroz & AHMAD, Bedia Turgay (1976), Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi 1945-1971, 1. B., Bilgi y., Ankara.
• ALBAYRAK, Mustafa (2004), Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946–1960),1. B., Phonix y., Ankara.
• ALDIKAÇTI, Orhan (1982), Anayasa Hukukumuzun Gelişmesi ve 1961 Anayasası, 4. B, İÜ y., İstanbul.
• ALİEFENDİOĞLU, Yılmaz (1996), “Türk Anayasa Mahkemesi’nin Hukuk Devleti Anlayışı”, Hu- kuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arşivi, 3. Kitap, İstanbul.
• ARSEL, İlhan (1965), Türk Anayasa Hukukunun Umumi Esasları, C. I, Ankara.
• ATAY, Falih Rıfkı (1984), Çankaya, Kıral Matbaası, İstanbul.
• BARUTÇU, Faik Ahmet (2001), Siyasi Hatıralar: Milli Mücadeleden Demokrasiye, (Haz.: Musta- fa EVERDİ), C. 1, 21. Yüzyıl y., Ankara.
• BAŞGİL, Ali Fuat (1979), Din ve Lâiklik, 4. B., Yağmur y., İstanbul.
• BERK, Bekir (1971), Nurculuk Davası, Tan Matbaası, İstanbul.
• CEMAL, Mehmet (1974), Yüzaltmışüç, Fatih y., İstanbul.
• ÇAHA, Ömer (2004), Açık Toplum Yazıları, Liberte y., Ankara.
• ÇAVDAR, Tevfik (1995), Türkiye’nin Demokrasi Tarihi: 1939–1950, C. 1, 1. B., İmge Kitabevi, Ankara.
• ÇAVDAR, Tevfik (1996), Türkiye’nin Demokrasi Tarihi: 1950–1995, C. 2, İmge Kitabevi, Ankara.
• ÇUFALI, Mustafa (2004), Türkiye’de Demokrasiye Geçiş Dönemi 1945-1950, Babil y., İstanbul.
• DAL, Kemal (1986), Türk Esas Teşkilat Hukuku , 2. B., Bilim y., Ankara.
• EDİP, Eşref (ty.), Kara Kitap, Abdullah Işıklar Katabevi, İstanbul.
• ERDOĞAN, Mustafa (1998), Liberal Toplum Liberal Siyaset, Siyasal Kitabevi, Ankara.
• ERDOĞAN, Mustafa (2002), Anayasa ve Özgürlük, Yetkin y., Ankara.
• ERDOĞAN, Mustafa (2003), Türkiye’de Anayasalar ve Siyaset, Gözden Geçirilmiş ve Genişle- tilmiş 4. B., Liberte y., Ankara.
• ERDOĞAN, Mustafa (07.02.2005), “İfade Özgürlüğü Genişliyor mu?”, Dünden Bugüne Tercü- man Gzt.
• ERER, Tekin (1966), Türkiye’de Parti Kavgaları, 2. B, Tekin y., İstanbul.
• EROĞUL, Cem (1990), Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, 2. B., İmge Kitabevi, Ankara.
• FERSOY, Orhan Cemal (1971), Bir Devre Adını Veren Başbakan Adnan Menderes, Garanti Mat- baası, İstanbul.
• FUREDİ, Frank (2001), Korku Kültürü Risk Almanın Riskleri, (Çev.: Barış YILDIRIM), 1. B., Ayrıntı y., İstanbul.
• GOLOĞLU, Mahmut (1982), Demokrasiye Geçiş 1946–1950, Kaynak y., İstanbul.
• GÖZLER, Kemal, (2000), Türk Anayasa Hukuku Dersleri, 1. B., Ekin Kitabevi y., Bursa.
• GÜNEŞ, Turan (1983), Araba Devrilmeden Önce, Kaynak y., İstanbul.
• HEYET (1984), Eminönü Camileri, Türkiye Diyanet Vakfı y., Ankara.
• KABASKAL, Mehmet (1991), Türkiye’de Siyasî Parti Örgütlenmesi, Tekin y., İstanbul.
• KAPANİ, Münci (1981), Kamu Hürriyetleri, Yenilenmiş 6. B., AÜHF, y., Ankara.
• KARPAT, Kemal H. (1996), Türk Demokrasi Tarihi,2. B, AFA y., İstanbul.
• KUBALI, Hüseyin Nail (1971), Anayasa Hukuku Dersleri Genel Esasları Siyasî Rejimler, İÜ y., İstanbul.
• KUTAY, Cemal (1982), Anayasa Kavgası, Minnetoğlu y., İstanbul.
• KÜÇÜK, Adnan (2005), Siyasi Partilere İlişkin Yasaklamalar, 1. B., Asil y., Ankara.
• MİRKELAMĞLU, Necip (2000), Din ve Lâiklik, 1. B., Çev y., İstanbul.
• ÖZ, Esat, (1996) Otoritarizm ve Siyaset: Türkiye’de Tek Parti Rejimi ve Siyasal Katılma, Yetkin y., Ankara.
• ÖZKAN, Tuncay (07.01.2002), “Bir Önder, Bir Savcı, Bir Mahkeme Başkanı”, Milliyet Gazetesi.
• ÖZBUDUN, Ergun (1998), Türk Anayasa Hukuku, Gözden Geçirilmiş 5. B., Yetkin y., Ankara.
• ÖZTÜRK, Nazif (1995), Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, 1. B., Türkiye Diyanet Vakfı y., Ankara.
• PERİNÇEK, Doğu (1985), Anayasa ve Partiler Rejimi, Genişletilmiş 2. B., Kaynak y., İstanbul.
• SOYSAL, Mümtaz (1987), 100 Soruda Anayasa’nın Anlamı, 7. B., Gerçek y., İstanbul.
• TANÖR, Bülent (1994), Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu, 3. B., BDS y., İstanbul.
• TANÖR, Bülent (1994a), İki Anayasa: 1961-1982, 3. B., Beta y., İstanbul.
• TANÖR, Bülent (1996), Osmanlı–Türk Anayasal Gelişmeleri: 1789–1980, 4. B., Afa y., İstanbul.
• TEZİÇ, Erdoğan (1976), 100 Soruda Siyasî Partiler, 1. B., Gerçek y., İstanbul.
• TOKER, Metin (1970), Tek Partiden Çok Partiye, Milliyet y., İstanbul.
• TOKER, Metin (1990), DP’nin Altın Yılları (1950-1954), Ofset-Tipo Matbaacılık, Ankara.
• TÖKİN, Firuzan Hüsrev (1965), Türk Tarihinde Siyasî Partiler ve Siyasî Düşüncenin Gelişmesi, Elif y., İstanbul.
• TUNAYA, Tarık Zafer (1995), Türkiye’de Siyasî Partiler: 1859-1952, 2. B., Arba y., İstanbul.
• URAN, Hilmi (1959), Hatıralarım, ayyıldız Matbaası, Ankara.
• YAYLA, Atilla, (07.01.2005) “Liberal Demokratlık ve Demokrasiyi Anlamak”, Zaman Gzt.
• Yazarı Yok (1962), Türk Hâkiminin Millet Adına Verdiği Kararları, Bengi Matbaası, Ankara.
• YETKİN, Çetin (1982), Türkiye’de Tek Parti Yönetimi, Altın y., Ankara.
• YILMAZ, Murat (05.03.2005), “Laikçilikten Demokratik Laikliğe”, Dünden Bugüne Tercüman Gzt.
• YURTCAN, Erdener (1986), Ceza Yargılaması Hukuku, 2. B., beta y., İstanbul.