Rıza Tevfik’s Philosophical Understanding and His Approaches to the Philosophy of History

Yıl 2023, Sayı: 110, 1 - 20, 20.06.2023

Emine Altunay Şam

https://doi.org/10.36484/liberal.1248331

Öz

Rıza Tevfik’s writings have an important place among the records dealing with the history of Ottoman thought. Rıza Tevfik was engaged in many fields including philosophy, history, literature, education and bureaucracy and was considered one of the first founders of philosophy in the Ottoman period. With the way he presented philosophical problems, his interpretation and his unique style he left a mark in his period. Even though he could not create a certain system in this field, he tried to popularize philosophy and succeeded in putting philosophy as a course in secondary education programs. Rıza Tevfik wrote the first philosophy textbook in modern Turkish history and taught philosophy both in high school and in Darülfünun (university). The thinker, who is also interested in the philosophy of history, did not hesitate to criticize the works of the Ottoman period, while pointing out the principles of keeping historical records. In this research, Rıza Tevfik’s views on philosophy of history were tried to be revealed. For this purpose, the thinker’s article titled “About History and Philosophy of History” in the journal Musavver Muhit was analyzed. It is thought that the results to be obtained from the research will contribute to the field of historiography, philosophy of history and history teaching.

Rıza Tevfik’in Tarih ve Tarih Felsefesi Hakkındaki Yaklaşımlarına İlişkin Tespitler

Öz

Osmanlı düşünce tarihinin ele alındığı kayıtlar arasında Rıza Tevfik’in yazıları önemli yer tutar. Rıza Tevfik, felsefe, tarih, edebiyat, eğitim ve bürokrasinin de dahil olduğu pek çok alanla meşgul olmuş, Osmanlı döneminde felsefenin ilk kurucularından sayılmıştır. Felsefi problemleri ortaya koyuş biçimi, yorumlaması ve kendine has üslubuyla döneminde iz bırakmıştır. Bu alanda belli bir sistem oluşturamamış bile olsa felsefeyi sevdirmeye çalışmış, orta öğretim programlarına felsefeyi ders olarak koydurmayı başarmıştır. Rıza Tevfik, modern Türk tarihinin ilk felsefe ders kitabını yazmış ve hem lisede hem de Darülfünunda felsefe okutmuştur. Tarih felsefesi ile de ilgilenen düşünür, tarihî kayıtların tutulmasındaki ilkelere işaret ederken, Osmanlı dönemi eserlerini de kesin bir dille eleştirmekten çekinmemiştir. Bu araştırmada, Rıza Tevfik’in tarih felsefesi üzerine görüşlerini ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu amaçla, düşünürün Musavver Muhit Dergisinde “Tarih ve Felsefe-i Tarih Hakkında” başlıklı makalesi analiz edilmiştir. Araştırmadan elde edilecek sonuçların tarihçilik, tarih felsefesi alanı ve tarih öğretimine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Musavver Muhit Dergisi, Tarih, Tarih felsefesi, Rıza Tevfik

Kaynakça

• Ada, T. (2010). II. Meşrutiyet döneminde Rıza Tevfik ve felsefi yaklaşımları. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), 6 (12), 85.
• Alkan, N. (2019). Geçmişten günümüze dünyada tarih yazıcılığı. Ahmet Şimşek (Ed.) Tarih İçin Metodoloji içinde (s.37). Ankara:Pegem Akademi, 2019.
• Akyol, A. (2011). İbn Haldun’un ilim anlayışında felsefe ve tarih tasavvuru. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(10), 29-59.
• Bıçak, A. (2011). Tarih felsefesinin Türkiye’deki seyri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (17), 229-274.
• Altyağıl, R. (2011). Latin harfleriyle yazılan ilk felsefe sözlükleri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 9 (17), 421-432.
• Aysevener, K. (2015). Tarih felsefesi. İstanbul: Say Yayınları.
• Bozdoğan, A. (2014). Fecr-İ Ati Topluluğu ve “Musavver Muhit” Mecmuası. Türklük Bilimi Araştırmaları (TÜBAR), 35, Bahar, 59.
• Cihan, C. (2014). Fuad Köprülü ve Türk tarihinde kökenler; süreklilik, dış tesir ve hususi tekamül. Turkish Studies, 9 (7), 233-259.
• Collingwood, R. G. (2015). Tarih tasarımı. (Çev. K. Dinçer) Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• Çetinkaya, B.A. (2002). Modern Türkiye’nin felsefi kökenleri. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 6(2), 65-91.
• Çubukçu, İ. A. (1990). Şair Rıza Tevfik Bölükbaşı ve felsefesi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (AİFD), 31(40), 137.
• Demircioğlu A. (2014). An Evaluation of the Concepts and Problems of Philosophy of Religion in terms of Teaching Religion: A Study into the Units of Philosophy of Religion and Religious Concepts in the Programs of Teaching Philosophy. Wjeıs journal of educatıonal and ınstructıonal studıes, 4(1), 80-88. https://www.researchgate.net/profile/Aytekin-Demircioglu/publication/282246773. Erişim tarihi:17.05.2023.
• Doğan, Ş. (2018). İbn Haldun ve Oswald Spengler’in tarih felsefesi anlayışları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale, 2018, s.2-10.
• Duman, O. Ö. (2010). Tarih bilimi ve bilgisi açısından aydınlanmadan günümüze sorularla tarih felsefeleri ve kavrayışları. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 7, 51-69.
• Erdoğan, E. (2019). Tarih felsefesinin genel hatları ve Collingwood’un tarih düşüncesi, Medeniyet ve Toplum Dergisi (METDER), 3(1), 72.
• Uludağ, S. (Yay. Haz.) (2017). Mukaddime, Dergâh Yayınları.
• Kale, N. (2009). Felsefiyat. Ankara: Pegem Akademi.
• Karakuzu, H. ve Acar, E. (2015). Türkiye’de tarih felsefesi çalışmaları bibliyografyası. Turkish Studies, 10 (5), 204. https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/254719 erişim tarihi: 17.05.2023.
• Kerimoğlu, N. (2016). Felsefenin Kısa Tarihi. İstanbul: Kamer Yayınları.
• Kessler (1938). Tarih felsefesi meseleleri. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 4(16), 720-727. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuhfm/issue/9181/114939/5.02.2023.
• Köken, N. (2014). Cumhuriyet dönemi tarih anlayışları ve tarih eğitimi (1923-1960). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Leiser, G. (2008). Method in Turkish literary history. (Köprülü, M. F/Translated by Gary Leıser) Middle Eastern Literatures, 11(1), 53-84.
• Menchinger, E. (2014), A reformist philosophy of history: the case of Ahmed Vâsıf Efendi. Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies, XLIV, 141-168.
• Mengüşoğlu, T. (1997). Felsefeye giriş. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Odabaş, U. K. (1990). Rıza Tevfik ve felsefesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Erzurum.
• Özbaran, S. (1992). Tarih öğretimi, İzmir: Cem Yayınevi, 67.
• Özlem, D. (2005). Terakki (ilerleme) fikrinin kaynağı ve gelişimi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (14), 203-209.
• Özlem, Doğan (2010). Tarih felsefesi, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 2010.
• Özlem, D. (2015). Tarih felsefesi. İstanbul: Notos.
• Öztürk, İ.H. (2011). Bilimsel (modern) tarihten parçalanmış (postmodern) tarihe. Ahmet Şimşek (Ed.) Tarih Nasıl Yazılır? içinde (s.43). İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
• Rıza Tevfik (1324). Tarih ve felsefe-i tarih hakkında. Musavver Muhit, 1(10/11/12/13), Dersaadet, 150-151/167-168/184/199-200.
• Spengler (1973). İnsan ve teknik. çev. Kamil Turan, Ankara: Töre Devlet Yayınevi, 44.
• Şulul, K. (2000). Batı tarih felsefesine giriş. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6, 111.
• Tığlıoğlu, D. (2010). Osmanlı-Türk fikir hayatında felsefe arayışı: Feylesof Rıza Tevfik ve felsefesi üzerine bir araştırma (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Ankara.
• Topçu, B. (2017). Wilhelm Dilthey’ın tarih felsefesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Erzurum.
• Türk, H. (2015). II. Meşrutiyet döneminde bir magazin dergisi: Musavver Muhit. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi (KSBD), Süreli Yayınlar Özel Sayısı, 7(4), Kış 174-175.
• Uçman, A. (2008). Rıza Tevfik Bölükbaşı (1869-1949) feylesof lakabıyla tanınan II. Meşrutiyet devri şairi, edebiyatçı, felsefeci ve politikacı. TDV İslâm Ansiklopedisi, 35, .68-70.
• Uludağ, S. (1999). İbn-i Haldun (1.bölüm), TDV İslâm Ansiklopedisi, 19, 542. Erişim adresi: https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/19/C19023343.pdf.
• Utku, A. (2011). Rıza Tevfik: dârülfünûn kürsüsünden metafizik ve estetik dersleri. Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, 19, 105-122.
• Ülken, H. Z. “Sosyolog gözü ile filozof Rıza Tevfik”, Erişim adresi: https://core.ac.uk/download/pdf/38327819.pdf /08.01.2022.
• Vural, M. (2018). Tanzimat’tan Günümüze Türkiye’de Felsefe. Ankara: Elis Yayınları.
• Yıldız, Y. (2011). Bergsonculuğun Türkiye’ye girişi ve Türk felsefesine etkisi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 9 (17), 333-356.
• Yediyıldız, M. A. (2003). Tarih Felsefesi Üzerine Bazı Düşünceler, Uludağ Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12 (1), 176-177.
• Yumuk, R. (1978). “İbn Haldun’da devlet görüşü”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 1(2), 230.
• Wasti, Syed T. (2002). Feylesof Riza, Middle Eastern Studies, Vol.38, No.2, pp.83–100, Frank Cass, London.