İSMETÎ’NİN BAHR-İ TAVÎLİ

Yıl 2022, , 1124 - 1136, 31.10.2022

Şermin Baka Telli

https://doi.org/10.20322/littera.1163508

Öz

Klasik Türk edebiyatı, XIII. yüzyılın sonlarında başlayıp XIX. yüzyılın sonlarına kadar kesintisiz olarak devam eden ve kendine has kuralları bulunan bir edebiyattır. Bir geleneğin tezahürü olan bu edebiyat, yüzyıllar içerisinde sayısız edebî ürünün ortaya çıkışına zemin oluşturmuş, neticesinde kültür ve medeniyet tarihimizin birikimleri arasında yerini almıştır. Günümüzde bu kültür mirasımızın manzum ve mensur nice eserleri gün yüzüne çıkarılmayı beklemektedir. Söz konusu eserlerden biri de Sivas Ziya Bey Yazma Eserler Kütüphanesi 6461 numarada kayıtlı şiir mecmuasıdır. Mecmua, XV-XIX. yüzyıllar arasında yaşamış pek çok şairin şiirini ihtiva etmektedir. Bu manzumeler arasında -klasik Türk edebiyatında sınırlı sayıda şair tarafından kaleme alınan dolayısıyla örneğine az rastlanan- bir de bahr-i tavîl yer almaktadır.
Bahr-i tavîl, aruz kalıplarının arka arkaya tekralanmasıyla oluşturulan ve nesir cümleleri niteliğinde yazılan yer yer seciler de yapılan bir tarzdır. Edebiyatımızda nazımla nesir arasında bir köprü görevi gören bu edebî parçaların ilk örneğinin hangi edebiyatta görüldüğü tam olarak bilinmese de Anadolu sahasında ilk bahr-i tavîlin XV. yüzyıl şairi Ahmet Paşa tarafından yazıldığı tespit edilmiştir. Çeşitli divan ve mecmualar tarandıkça da Seyfî, Belâyî, Fedâyî, Gelibolulu Âlî, Arşî, Fehîm-i Kadîm, Beyânî, Muhibbî (Kanunî Sultan Süleymân), Zâhirî, Bezmî, Yahyâ, Şeyh Gâlib, Bayburtlu Zihnî gibi birçok şairin bahr-i tavîl tarzında şiirler kaleme aldığı ortaya çıkmıştır. Bu çalışmayla birlikte şimdiye kadar konu üzerine yapılan çalışmalarda adını göremediğimiz İsmetî mahlaslı bir şairin bahr-i tavîli ilim dünyasına tanıtılacaktır. Çalışmanın giriş bölümünde öncelikle bahr-i tavîl terimi üzerinde durulacak ardından da bu tür üzerine yapılan çalışmalardan söz edilecektir. Birinci bölümde; bahr-i tavîlin yer aldığı şiir mecmuası tavsif edilecek, ikinci bölümde -tezkireler ve biyografik kaynaklar ışığında- İsmetî’nin hayatı ve edebî şahsiyeti hakkında bilgi verilecek; üçüncü bölümde ise söz konusu manzumenin şekil ve muhteva özellikleri üzerinde durulacak ve ardından çeviri yazılı metni verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, bahr-i tavîl, İsmetî

Kaynakça

• AKSOYAK, İsmail Hakkı (2016a). “Bahr-i Tavîl”. 14. yy’dan 19. yy’a Anadolu ve Rumeli’de Yazılmış Türkçe Edebî Metinler Üzerine Söylenmemiş Sözler. İstanbul; Kesit Yayınları, s. 109-114.
• (2016b). “Anadolu Sahasında İlk Bahr-i Tavîl Ahmed Paşa’nın mıdır?”. 14. yy’dan 19. yy’a Anadolu ve Rumeli’de Yazılmış Türkçe Edebî Metinler Üzerine Söylenmemiş Sözler. İstanbul: Kesit Yayınları, s. 115-134.
• _______ (2018). “Beyanî’nin Bahr-i Tavil’i”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 2 (3), s. 230-242. ALTUN, Kudret (hzl.) (1997). Tezkire-i Mucîb İnceleme-Tenkidli Metin-Dizin-Sözlük. Ankara: AKM Yay.
• BABAARSLAN, Giyasi (2021). “Bahr-i Tavîl Literatürüne Ekler: Fehîm, Yahyâ ve Zâhirî’nin Bahr-i Tavîlleri”. Littera Turca (Journal of Turkish Language and Literature), 7 (1), s. 1-14.
• BAYSUN, M. Cavid (1946). “Kazasker İsmetî Efendi”. Akademi. (I/2): 20-23.
• ÇAPAN, Pervin (hzl.)(2005). Mustafa Safayi Efendi Tezkire-i Safâî (Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâyidi’l-Eş’âr) İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay.
• ERKUL, Rasih (1993). “Bir Bahr-i Tavil Örneği ve Birri Mehmed Dede”. Yedi İklim. V (39), s. 43-45.
• İLHAN, Enes (2015). Ümmî Sinan’ın Saklı Hazinesi: Kâşif Es’ad Efendi Hayatı-Edebî Kişiliği-Dîvânı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• İPEKTEN, Haluk (1963). “XVII. Asır Şâirlerinden İsmetî”. Atatürk Üniversitesi 1961 Yıllığı. Ankara. 21-34. İPEKTEN, Haluk (hzl.)(1974). İsmetî Divanı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yay.
• İSEN, Mustafa (1982). “İsmetî Mehmed”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C.5. İstanbul: Dergâh Yay. 10-11. KAPLAN, Yunus (2016). “Fehîm-i Kadîm’in Bahr-i Tavîl’i”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 16, s.167-176.
• KAPLAN, Yunus (2018). “Klasik Türk Edebiyatında Bilinmeyen Bahr-ı Tavîller-1: Kadrî ve Zuhûrî’nin Bahr-i Tavîlleri”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 63, s. 103-116.
• KAPLAN, Yunus (2020). “Klasik Türk Edebiyatında Bilinmeyen Bahr-i Tavîller-2: Zâhirî, Coşkun ve Bezmî’nin Bahr-ı Tavîlleri”. Batman Akademi Dergisi 4 (1), 1-10. KESİK, Beyhan (2015). “Muhibbî’nin Bahr-i Tavîl’i”. Littera Turca (Journal of Turkish Language and Literature), 1 (2), s. 55-60. KILIÇ, Mustafa (2019). “İsmetî, Mehmed İsmetî Çelebi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ismeti-mehmed-ismeti-celebi-mdbir. [Erişim Tarihi: 10.03.2022]
• KILIÇ, Müzahir (2017). “Bahr-i Tavîl ve Bayburtlu Zihnî’nin İki Bahr-i Tavîli”. Doğu Araştırmaları Dergisi, 17 (1), s. 39-46. KURNAZ, Cemal-ÇELTİK, Halil (2010). Divan Şiiri Şekil Bilgisi. Ankara: H Yayınları.
• MERMER, Ahmet (2002). “XVI. Yüzyıl Divan Şairi Fedayi ve İki Bahr-i Tavîli”. İlmî Araştırmalar, 14, s. 121-129.
• TEKİN, Şinasi- İPEKTEN, Haluk (1962). “XVII. Asır Şâirlerinden İsmetî”. İÜ Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi. 13(17): 103-118.
• YILMAZ, Kâşif (hzl.)(2001). Güftî ve Teşrîfâtü’ş-Şu’arâsı. Ankara: AKM Yay.
• ZAVOTÇU, Gencay (hzl.) (2017). Rızâ Tezkiresi. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/60735,riza-tezkiresipdf.pdf. [erişim tarihi: 01.01. 2019]