ATA ATACANOV’UN ŞİİRLERİNDE PEKİŞTİRME VE VURGULAMAYI ANLATAN MODAL SÖZLER

Yıl 2024, , 516 - 536, 30.10.2024

Birol İpek , Abdullah Akyol

https://doi.org/10.20322/littera.1551704

Öz

Türkmen Türkçesinde, modal sözler gramer kategorisi olarak ayrı bir başlık altında sınıflandırılmaktadır. Bu bağlamda modal sözler ayrı bir sözcük kategorisi olarak kabul edilir. Modal sözlerin Türkmen Türkçesinde kendine özgü bir işlevi ve kullanımı vardır. Modal sözlerin Türkmen Türkçesindeki kullanımı dil bilgisel ve anlatımsal özelliklerle belirlenir ve dilin zenginliğine katkıda bulunur. Bu çalışmada Türkmen şairi Ata Atacanov’un şiirleri taranarak pekiştirme ve vurgulamayı anlatan modal sözler tespit edilmiştir. Modal sözler, güçlendirme, pekiştirme ve vurgulama amacıyla kullanılan; düşüncenin yönünü değiştiren sözcüklerdir. Bu çalışmada sadece pekiştirme ve vurgulamayı anlatan modal sözler incelenmiştir. Şiirlerde modal sözlerin nasıl kullanıldığını tespit etmek için böyle bir çalışma yapılmıştır. Bu amaçla Atacanov’un şiirlerindeki pekiştirme ve vurgulamayı anlatan modal sözler tespit edilmiştir ve örneklerdeki kullanımı ile izah edilmiştir. Böylece Atacanov’un, şiirlerinde bu modal sözlerin nasıl kullanıldığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Taranan şiirlerde “Hääli şindi, Haas, Uçursız, Kään, Uçursız kään, Gatı, Hava, Arlı, Garşı, Ençeme, Basım, Birden, Yene Örään, Tiiz, Valla, Esli, Bütiinley, Hut, Telim, Birhiili, Nääçe, Günde Günde, Gaytaalap, Gayta”, olarak sıralanabilecek 25 pekiştirme ve vurgulama bildiren modal söz tespit edilmiştir. Modal sözler Türkmen Türkçesinde ve diğer Türk lehçelerinde daha çok karşılıklı konuşmalarda ve nesir yazılarında kullanılmıştır. Çalışmada şiirlerdeki kullanımın nasıl olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Atacanov, önemli bir Türkmen şairi olduğu için tercih edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkmen Türkçesi, Ata Atacanov, Şiir, Modal Sözler.

Kaynakça

• Aktaş, Şerif (2015). Şiir Tahlili-Teori ve Uygulama. Ankara. Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Alışova Demirdağ, Elza (2021). “Azerbaycan Türkçesinde Kiplik İşaretleyicisi Olarak Modal Sözlerin Spesifik Özellikleri ve Söz Diziminde İşlevleri”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. (51): 61-80.
• Aslan Demir, Sema (2008). Türkçede İsteme Kipliği: Semantik-Pragmatik Bir İnceleme. Ankara. Grafiker Yayınları.
• Atabay, Neşe; Kutluk, İbrahim; Özel, Sevgi (1983). Sözcük Türleri. Ankara. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Azimov, Pıgam (2016). Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügi. C. I-II. Aşgabat. Türkmenistan.
• Biray, Nergis (2009). “Kazak Türkçesinde Modal Söz (Kelimenin Dokuzuncu Türü Mü?)”. Turkish Studies. 4(3): 338-361.
• Buran, Ahmet; Alkaya, Ercan (2010). Çağdaş Türk Lehçeleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Buran, Ahmet; Alkaya Ercan; Yalçın, Süleyman Kaan (2014). Çağdaş Türk Yazı Dilleri I. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hacıyev, A. (1985). Lingvistik Terminlerning İzahli Lugati. Taşkent: Okıtuvçi Neşriyatı.
• https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/132803/mod_resource/content/0/TT-VI-12.pdf (erişim tarihi: 23.05.2024)
• https://enedilim.com/sozluk/soz/gutulgysyz (erişim tarihi 16.07.2024).
• https://pauctle.com/osmtr/ (erişim tarihi: 11.07. 2024)
• https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/atacanov-ata (erişim tarihi: 01.07.
• İpek, Birol (2019). “Azerbaycan Türkçesinde Anlamlarına Göre Modal Sözler ve Özellikleri”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 29(2): 81-88.
• Kara, Mehmet (1997). Ata Atacanov’un Şiirleri I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kazanlar Ürkmez, Elanur (2021). “Türkmen Türkçesinde Kesinlik Bildiren Modal Sözler”. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi. 5(1): 41-54.
• Kononov, A. N. (1956). “Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo Yazıka”. Izdatel'stvo Akademii Nauk SSSR.
• Öz Özcan, Aynur (2008). “Özbek ve Türkiye Türkçesinde “Kesinlik” Bildiren Modal Sözler”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları. (9): 447-459.
• Söÿegow, M. (2000). Türkmen Diliniň Grammatikasy-Morfologiýa. Aşkabat: Ruh Neşriýaty.
• Şahin, Savaş; Koca, Selcen (2024). “Türkmen Türkçesi Gramerleri Temelinde Modal Sözlerin Sözcük Türleri İçerisindeki Konumu Üzerine Öneriler”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi. (16): 279-296.
• Tekin, Talat; Ölmez, Mehmet vd. (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük. Ankara: Simurg Yayınları.
• Vardar, Berke (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul. Multılıngual Yayınları.
• Weýisow vd. (2010). Türkmen Dili (Praktikum). Türkmen Döwlet Neşirýat Gullugy. Zülfikar, Hamza (2018). “Eklendiği Kelimeyle “Yokluk” Anlamı Kazanan Ekler”. Türk Dili. (793): 5-11.