An Archaic Word in Turkic Language Alaçuk: An Etymological-Structural Analyses

Yıl 2018, , 404 - 427, 29.04.2018

Ferhat Karabulut , Elanur Kazanlar Ürkmez

https://doi.org/10.20322/littera.375136

Cited By: 2

Öz

 The
geography determines society's lifestyle. Becuase of this reality,  the space play  very important roles in human life,
understanding and  culture. In the
beginning;  hunting, animal husbandry and
later agriculture  shaped the life of old
Turks as well as their language.  Since
then, some words and some language usages explain and reflect their
understanding and their life styles.  The
need for a shelter is one of the most basic needs of a person. For this reason,
the words of the hut “alaçuk” have
existed from the very beginning and carried the core vocabulary. It is
understood that one of the oldest shelters of the Turks is  a kind of hut called as  alaçuk in Turkic language. In other words, it
might be said that the word alaçuk is
one of the historical memories of Turkic poeple and Turkic world.

 In this study; the widespread word alaçuk founding in historical and
contemporary dialects of Turkic
language will be examined etimologically from a historical and contemporary
perpespectives. For this, assumptions and proposals made regarding the origin
and structure will be evaluated and a structure-origin analysis will be made
regarding the origin and structure of the hut alaçuk.

Anahtar Kelimeler

Turkish, Turkic, alaçuk, hut

TÜRK DİLİNİN ESKİCİL BİR KELİMESİ ALAÇUK: YAPISAL-KÖKENBİLİMSEL BİR ANALİZ

Öz

Toplumların hayat tarzını coğrafya belirler. İbni Haldun,
“coğrafya kaderdir” diyerek, hayat tarzının zaman ve mekânla ilişkisini ortaya
koymuştur. Eski Türk kültürünü; başlangıçta avcılık ve hayvancılık, sonraları
ise tarım ve hayvancılık oluşturduğu için, Türk dilinin söz varlığını temelde
bu hayat tarzına ait kelimeler şekillendirmiştir. Barınma ihtiyacı insanın en
temel ihtiyaçlarından biridir. Bu nedenle dilde barınmaya ait kelimeler, en
baştan itibaren var olmuş ve çekirdek kelime özelliği taşımıştır. Türklerin en
eski barınaklarından birinin alaçuk
olduğu kelimenin eskiliğinden ve yaygınlığından anlaşılmaktadır. Yani alaçuk Türkçenin tarihi hafızalarından
birini oluşturmaktadır denebilir.

Bu çalışmada; tarihi metinlerde, tarihi ve çağdaş
lehçelerde ve Türkiye Türkçesi ağızlarında yaygın bir kullanım alanına sahip
olan alaçuk üzerinde durulacaktır. Bunun
için, köken ve yapı ile ilgili olarak ortaya konmuş varsayımlar ve teklifler
değerlendirilecek,  kelimenin kökenine ve
yapısına ilişkin bir yapı-köken analizi yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk, Türkçe, alaçuk, köken bilgisi, lehçe

Kaynakça

• Kaynakça Arıkoğlu, Ekrem (2005). Örnekli Hakasça-Türkçe Sözlük, Ankara: Akçağ Yayınları. Atanyýazow, Soltanşa (2004). Türkmen Diliniň Sözkökı (Etımologık) Sözlügı, Aşgabat. Atmaca, Emine-Adzhumerova, Reshide (2013). “Radloff’un Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy Sözlüğü’nde Ev Ve Ev Kavram Alanı İle İlgili Kelimeler”, TÜRÜK Dil, Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi (2): 217-257. Azerbaycan Dialektoloji Lüğeti I (1999). Ankara: TDK. Azərbaycan Dilinin İzahlı Lügəti I-IV (2006). Bakı: Azärbaycan Milli Elmlär Akademiyası. Azerbaycan Türkçesi’nden Türkiye Türkçesi’ne Büyük Sözlük (1999). Hzl. Yaşar Akdoğan, İstanbul: Beşir Yayınevi. Bayraktar, Nesrin (2004). “Kara Ve Siyah Renk Adlarının Türkçedeki Kavram ve Anlam Boyutu Üzerine”. TÖMER Dil Dergisi (126): 56-77. Boerescu, Pârvu (2008), “Codex Comanıcus: Corespondenţe Lexıcale Româno-Cumane” Limba română, LVII (4). Caferoğlu, Ahmet (2011). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK. Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary og Pre-Thirteenth-Century Turkish, London: Oxford University Press. Çağbayır, Yaşar (2007). Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı Ötüken Türkçe Sözlük, İstanbul: Ötüken Neşriyat. Derleme Sözlüğü (1962-1982). Ankara: TDK. Dilçin, Cem (2009). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: TDK. Doerfer, Gerhard (1963-1975). Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen I-IV, Wiesbaden. Eraslan, Işıl-Atalayer, Günay (2013). “Anadolu’da ‘Alaca’ Üzerine Bir Karşılaştırma”, Akdeniz Sanat Dergisi 6 (11): 251-263. Erbay, Fatih (2008). W. Radloff’un “Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy” Adlı Eseri ve Eserde Geçen Çagatay Türkçesine Ait Kelimelerin İncelenmesi, Doktora Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi. Eren, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Ankara: Bizim Büro Basımevi. Eyuboğlu, İsmet Zeki (1991). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul: Sosyal Yayınlar. Gagauz Türkçesinin Sözlüğü (1991). Ankara: Kültür Bakanlığı. Gülensoy, Tuncer (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözlüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: TDK. Gülsevin, Gürer (2016). “Eski Türk Yazıtlarında Kelime Başında /h-/ Sesi Gösterilmiş miydi?”, Türk Dünyası (42): 127-136. Gürsoy, Emine Naskali-Duranlı, Muvaffak (1999). Altayca-Türkçe Sözlük, Ankara: TDK. Güzeldir, Muharrem (2002), Abuşḳa Lüġati (Giriş-Metin-İndeks), Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi. Hakasça-Türkçe Sözlük (2007). Ankara: TDK. Johansen, Ulla (2013). “Alačyq”, çev. Alper Keleş, Gazi Türkiyat (12): 195-207. Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I (1991). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Koç, Kenan-Bayniyazov, Ayabek-Başkan, Vehbi (2003). Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları. Küçük, Salim (2010). “Tarihî Türk Lehçelerinde Renk Adlandırmaları”, Turkish Studies 5 (1): 185-210. Lessing, Ferdinand D. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük 1 A-N, çev. Günay Karaağaç, Ankara: TDK. Mahmud, Kâşgarlı (2013). Divanü Lûgat-it Türk, çev: Besim Atalay, Birleştirilmiş Birinci Baskı, C. I-II, Ankara: TDK. Necip, Emir Necipoviç (2008). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, çev: İklil Kurban, Ankara: TDK. Nevayi, Ali Şir (2011). Muhakemetü’l-Lugateyn (İki Dilin Muhakemesi), hzl. Sema Barutçu Özönder, Ankara: TDK. Nişanyan, Sevan (2012), Sözlerin Soyağacı Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul: Everest Yayınları. Ölmez, Mehmet (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 18. Ölmez, Mehmet (2001). “Sibirya Tanıtmaları I”, Türk Dilleri Araştırmaları (11): 191-236. Öner, Mustafa (2009). Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK. Öztuncer, Özlem (2006). Uygur Şiveleri Sözlüğü A’dan Z’ye Kadar Transkripsiyonlu Metin), Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale: Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi. Paasonen, H. (1950). Çuvaş Sözlüğü, İstanbul: İbrahim Horoz Basım Evi. Paçacıoğlu, Burhan (2004). “Sözlerin Soyağacı Üzerine Bazı Notlar”, TÜBAR (15): 279-289. Pekacar, Çetin (2011). Kumuk Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK. Poppe Jr., Nicolas (1984). “Russian lačuga ‘hut’: A Turkic Loan Word”, SEEJ 28 (2). Rassadin, V.İ. (2010). “Moğolların Gizli Tarihinde Türkçe Unsurlar”, çev. Emine Atmaca-Reshide Adzhumerova, Dil Araştırmaları (6): 211-216. Räsänen, Martti (1969). Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki. Röhrborn, Klaus (1977). Uigurisches Wörterbuch: Sprachmaterial Der Vorıslamischen Türkischen Texte Aus Zentralasien I. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GMBH. Sevortyan, E.V. (1974-1980). Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurkskih Yazıkov, I-III, Moskova. Şeyh Suleyman Efendı's Çagatay-Osmanısches Wörterbuch (1902). Budapest. Tarama Sözlüğü I (1995). Ankara: TDK. Tatarca-Törekçe Süzlek (1997). Kazan-Moskova: İnsan Yayınevi. Tavkul, Ufuk (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK. Tekin, Talat (2013). Irk Bitig, Ankara: TDK. Toparlı, Recep-Vural, Hanifi-Karaatlı, Recep (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK. Türk, Vahit (2009). “Ocak Sözü ve Ailesi”. Gazi Türkiyat (5): 251-258. Türkçe Sözlük (1998). Ankara, TDK. Türkmence-Türkçe Sözlük (1995). Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 18. Yıldırım, Fikret (2007). Kaşgar ve Yarkend Ağzı Sözlüğü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi. Yuhadin, K.K (2011). Kırgız Sözlüğü, çev. Abdullah Taymas, Ankara: TDK.
• İnternet Kaynakları http://ctle.pau.edu.tr/kgtr/index.php (30.12.2017) http://www.nisanyansozluk.com/?k=alac%C4%B1k&lnk=1 (30.12.2017) http://www.nisanyansozluk.com/?k=od&lnk=1 (30.12.2017)