BİTLİS EFSANELERİNİN “SELF (BEN/KENDİLİK)” ve “GÖLGE” ARKETİPİ AÇISINDAN TAHLİLİ

Yıl 2020, , 715 - 730, 13.11.2020

Ebru Şenocak , Oğuz Doğan

https://doi.org/10.20322/littera.798896

Öz

Mit, masal, efsane ve destan gibi türler, kolektif bilinç dışından kaynağını alan arketiplerin kişiler, kavramlar ve semboller düzleminde açığa çıkmasını sağlayan halk anlatılardır. Söz konusu anlatılar, arketipsel tahlil yöntemiyle ele alınarak incelenmelidir. Arketipler, evrensel anlamda insanlığın ebedî hafızası olup önemli kodlar içermektedir. Arketipler açısından zengin metinler olan efsaneler belirli şahıs, olay ve yer hakkında anlatılan, dinî, inandırıcı ve olağanüstü özelliklere sahip kısa anlatılardır. Efsaneler kaos kozmos çatışmasında, kozmosun sağlanması için gerekli olan ülkü değer davranış kodlarını, insanlara arketipsel semboller üzerinden ulaştırırlar. Bitlis’ten derlenen efsaneler, pek çok konuyu ele almakta olup kendilik ve gölge arketipi açısından tahlil edildiğinde ayrıca önem kazanmaktadır. Bitlis efsaneleri üzerinde yapılan inceleme, kişinin bireyleşme yolculuğunu tamamlanmasında efsanelerin psiko-sosyal açıdan eğitici ve öğretici bir öneme sahip olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

arketip, tahlil, bitlis, efsane

Kaynakça

• AND, Metin (2009); Oyun ve Bügü / Türk Kültüründe Oyun Kavramı, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
• BAKIRCIOĞLU, Rasim (2012); Ansiklopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü, Ankara, Anı Yayıncılık.
• ELIADE, Mircea (1994); Ebedi Dönüş Mitosu, (çev. Ümit Altuğ), Ankara, İmge Yayınevi.
• ERSOY, Necmettin (2000); Semboller ve Yorumları, İstanbul, Zafer Matbaası
• FORDHAM, Frieda (1997); Jung Psikolojisinin Ana Hatları (çev. Aslan Yalçıner), İstanbul, Say Yayınları.
• GÖKERİ, A. İpek (1979); Arketiplere Dayanan Yeni Bir İnceleme Yönteminin Tanıtılarak İngiliz ve Türk Edebiyatında Bazı Romans ve Epik Niteliğinde Yapıtlara Uygulanması, (Ankara Üniversitesi DTCF Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• JUNG, Carl Gustav (2001); Doğu Metinleri’ne Psikolojik Yaklaşım, (çev. Ahmet Demirhan), İstanbul, İnsan Yayınları.
• JUNG, Carl Gustav (2009); Dört Arketip (çev. Zehra Aksu Yılmazer), İstanbul, Metis Yayınları.
• PEARSON, Carol S. (2003); İçimizdeki Kahraman, (çev. Semra Ayanbaşı), İstanbul, Akaşa Yayınları.
• SAMBUR, Bilal (2005); Bireyselleşme Yolu: Jung’un Psikoloji Teorisi, Elis Yayınları, İstanbul.
• ŞENOCAK, Ebru (2016); “Basat’ın Tepegöz’ü Öldürdüğü Destan’a Arketipsel Bir Yaklaşım”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” Bildiriler Kitabı I-II-III Cilt, C. III, Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, İzmir, s. 1312-1328.