KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE “LALE” İLE İLGİLİ KAVRAMSAL METAFORLAR

Yıl 2021, , 659 - 671, 31.07.2021

Nagehan Uçan Eke

https://doi.org/10.20322/littera.936350

Cited By: 2

Öz

Selçuklu tezyinatındaki sert karakterli geçme şekiller ve arabesk yerine Osmanlı kültürünün hemen her alanında bitkileşme temayülü kendisini belli eder. Bu doğrultuda, Klasik Türk şiiri malzemesinin de büyük bir kısmını çiçeklerin teşkil ettiği bilinmektedir. Kullandıkları her bir estetik nesnenin aynı zamanda bir işlevinin olmasına özen gösteren Klasik Türk şairleri, “icazlı söz söyleme” hedefine ulaşmak maksadıyla eserlerinde çiçeklere bilhassa yer verirler. Çiçekler arasında “lale” Osmanlı’da bilhassa on altıncı ve on sekizinci yüzyıllar arasında süsleme motifi ve süs bitkisi olarak çok büyük önem kazanmış ve taşranın utangaç, usul erkân bilmez bu yaban çiçeği, “gül” ile rekabet eder hâle gelmiştir. Öyle ki on sekizinci yüzyıl Osmanlı Tarihi içerisinde bir devre dahi adını vermiştir. Klasik Türk şairleri de gerek rengi, gerek şekli itibariyle “lale” üzerinde pek çok metafor oluşturmuşlardır. G. Lakoff ve M. Johnson tarafından 1980 yılında yayınlanan Metaphors We with Live by isimli eserle ortaya koydukları ve “Çağdaş Metafor Teorisi” olarak anılan teoriye göre metafor, bir kelimenin başka bir kelimeden hareketle anlaşılması değil, bir kavram alanının başka bir kavram alanına göre anlaşılmasıdır. Kavramsal metaforlar, insanların temel tecrübelerinin zihinde biçimlenmiş hâli olduğuna göre “kaynak kavram alanı” ile “hedef kavram alanı” arasında sistematik bir ilişki mevcuttur. Başka bir deyişle kaynak kavram alanına ait bilgiler hedef kavram alanına aktarılır. Z. Kövecses de şairin gündelik dildeki kavramsal metaforları yeniden işleyerek şiirini oluşturduğunu iddia eder. Bu çalışmada G. Lakoff, M. Johnson ve Z. Kövecses’in metafor teorileri ışığında, örneğin “İNSAN ÇİÇEKTİR” kavramsal metaforunun aşk bağlamında düşünüldüğünde “SEVGİLİ LALEDİR” şiirsel metaforu ile ortaya çıkması gibi, Klasik Türk şiirinde pek çok örneği bulunan “lale” ile ilgili kavramsal metaforlar değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, lale, kavramsal metafor, dilbilim

Kaynakça

• AÇIL, Berat (2015). “Klasik Türk Şiirinde Estetik Bir Unsur Olarak Çiçekler”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. 5 (Bahar): 1-28.
• AHMET PAŞA (1992). Dîvân. haz. Ali Nihad Tarlan. Ankara: Akçağ Yay.
• AYVAZOĞLU, Beşir (2003). Ateş Çiçeği Lale. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yay.
• AYVERDİ, Ekrem Hakkı (2006). 18. Asırda Lâle. haz. M. Uğur Derman. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• BÂKÎ (1994). Dîvân. haz. Sabahattin Küçük. Ankara: TDK Yay.
• BAYRAM, Yavuz (2007). “Klasik Türk Şiirinde Duyguların Dili: Çiçekler”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 2 (4): 209-210.
• BAYTOP, Turhan (2015). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
• _______ (1992). İstanbul Lalesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları/1415. Kültür Eserleri Dizisi/180.
• _______ ve Cemal Kurnaz “Lâle”. İslâm Ansiklopedisi (Erişim: 04.04.2020) https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/27/C27023975.pdf
• BİLKAN, Ali Fuat (2011). Nabi Divanı C. 1-2. Ankara: Akçağ Yay.
• DAĞLI, Yücel (2014). Historical Dictionary of Ottoman Turkish Terms for Gardens and Gardening Washington D.C.: Dumbarton Oaks. distributed by Harvard University Press. 470-471.
• FUZÛLÎ (2012). Türkçe Dîvân. haz. İsmail Parlatır. Ankara: Akçağ Yay.
• GÖKALP ALPASLAN, G. Gonca (2005). “Çağdaş Türk Şiirinde Lale İmgesi”. Türkbilig. 9: 15-39.
• HAYÂLÎ (1992). Dîvan. haz. Ali Nihad Tarlan. Ankara: Akçağ Yay.
• KARTAL, Ahmet (1997). “Klasik Türk Edebiyatında Lâle”. Bilig. 4: 108-122.
• ________ (1998). Klâsik Türk Şiirinde Lâle. Ankara: Akçağ Yay.
• KÖVECSES, Zoltán (1991). “A Linguist’s Quest for Love”, Journal of Social and Personal Relationships, 8 (1): 77-97.
• __________ (2003). “Edebiyatta Metafor”, Kitap-lık. İstanbul: YKY. 65: 79-84.
• KUFACI, Osman (2006). Adni Divanı ve Adni Divanında Benzetmeler. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Ü. Sos. Bil. Ens.
• LAKOFF, George ve Mark Johnson (1980). Metaphors We Live By. Chicago: University of Chicago Press.
• ______ and Mark Turner (1989). More Than Cool Reason: A Field Guide to Poetic Metaphor. The Chicago and London: University of Chicago Press.
• ______ (1992). “The Contemporary Theory of Metaphor” (Erişim: 19.03.2020) http://terpconnect.umd.edu/~israel/lakoff-ConTheorMetaphor.pdf
• ______ ve Mark Johnson (2005). Metaforlar (Hayat, Anlam ve Dil). çev. Gökhan Yavuz Demir. İstanbul: Paradigma Yay.
• LÜLECİ, Murat (2016). “Bir Gül ile Üç Bülbül: Açımlanmış Şiirsel Metaforlar ve Modern Türk Şiirinde Gül Metaforuna Bilişsel Bir Yaklaşım”. Hacettepe Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi / Journal of Faculty of Letters, 33 (2): 179-197.
• NEDÎM (1997). Dîvân. haz. Muhsin Macit. Ankara: Akçağ Yay.
• ÖNAL, Sevda (2009). “Klasik Türk Edebiyatında Lâle ve Edebi Bir Tür Örneği Olarak Lâle Şiirleri”. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 4 (2): 911-927.
• ÖZCAN, Abdülkadir. “Lale Devri”. İslâm Ansiklopedisi (Erişim: 04.04.2020) https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/27/C27023977.pdf
• PALA, İskender. “Lale Devri: Edebiyat”. İslâm Ansiklopedisi (Erişim: 04.04.2020) https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/27/C27023978.pdf
• POYRAZ, Yakup (2014). “Blossoming of the Love: Flowers and Love in the Ottoman Poetry”. IIB International Refereed Academic Social Sciences Journal. 15: 329.
• SEFERCİOĞLU, M. Nejat (2001). Nev’î Divanı’nın Tahlili. Ankara: Akçağ Yay.
• SÜNBÜLZADE VEHBÎ (2017). Dîvân. haz. Ahmet Yenikale (Erişim: 04.04.2020) https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56212,sunbulzade-vehbi-divanipdf.pdf?0
• ŞEYHÜLİSLAM YAHYÂ. Dîvân. haz. Hasan Kavruk, (Erişim: 04.04.2020) https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10655,seyhulislamyahyadivanihasankavrukpdf.pdf?0