DİVÂNÜ LÜGÂTİ’T-TÜRK’TEN AHISKA TÜRKLERİ YAZILI VE SÖZLÜ DİLİNE GEÇEN ATASÖZLERİ

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 3, 95 - 112, 28.07.2016

Serdar Bulut

https://doi.org/10.20322/lt.72738

Cited By: 2

Öz

Her dilde atasözleri vardır. Atasözleri bir milletin, bir toplumun atalarından kalan en büyük mirasıdır. Atasözleri üstün anlatım gücü, kavram zenginliği ve kültür taşıyıcılığıyla bir ulusun en önemli dil yadigârları olarak gösterilmektedir. Halkın ortak geçmişinden doğan atasözleri, uzun zaman süzgecinden geçerek günümüze kadar ulaşmışlardır. Toplumun otak aklında hazır şekilde duran atasözleri yeri geldiği zaman gün yüzüne çıkmakta ve anlatımı renkli hâle getirmektedir. Kaşgârlı Mahmut’un 1072-1077 yılları arasında kaleme aldığı “DivânüLügâti’tTürk”le ilk defa karşımıza çıkan atasözleri, geçen sürede bazı değişikliklere uğrayarak günümüze kadar serüvenini devam ettirmiştir. Kaşgârlı Mahmut’un oba oba tüm Türk diyarlarını gezerek topladığı atasözleri, değişik coğrafyalara dağılan Türk nüfusuyla farklı memleketlere göç etmiştir. Bu göç sırasında bazı dilsel değişikliklere de uğrayan Türk atasözleri, günümüzde benzer anlamlarla varlıklarını devam ettirmektedir. Özellikle Türkiye Türkçesi ağızlarında DivânüLügâti’t Türk’te yer alan birçok atasözü mevcuttur.

Osmanlı İmparatorluğu zamanında Rusya’ya verilmek zorunda kalan Ahıska Bölgesinde yaşayan Ahıska Türkleri, 1944 yılında Sovyetler Birliği lideri Stalin tarafından topraklarından sürgüne zorlanmıştır. Tren vagonlarına doldurulan Ahıska Türkleri topraklarından koparılarak Orta Asya, Kırgızistan, Kazakistan, Azerbaycan, Özbekistan ve Amerika’ya gönderilmiştir. Günümüzde önemli bir nüfus da Türkiye’nin Bursa şehrinde yaşamaktadır. Eski Sovyetler Birliği’nin farklı bölgelerinde yaşamaya zorlanan bu Türk grup, benliklerini, inançlarını, dilini, örf ve âdetlerini kaybetmeyerek, kültürünü günümüze kadar korumuştur.

Yazılı ve sözlü kültürüyle Ahıska Türkleri, önemli bir zenginliğe sahiptir. Tüm Türk toplulukları için önemli olan Atasözleri, Ahıska Türkleri için de aynı öneme sahiptir. Ahıska ağzında birbirinden farklı çok güzel atasözleri bulunmaktadır. Birçoğu sonraki yıllarda üretilen atasözlerinin bazılarının ise bazı değişiklere uğrayarak veya uğramayarak “DivânüLügâti’t-Türk” ten Ahıska Türklerinin ağzına geldiği görülmektedir. Bu çalışmamızda “DivânüLügâti’t-Türk” ‘ten Ahıska Türklerinin yazılı veya sözlü diline ulaşan atasözleri üzerinde durulacaktır. Ayrıca bu atasözlerinin Türkiye Türkçesindeki kullanımları da gösterilecektir.

Anahtar Kelimeler: DivânüLügati’t-Türk, Ahıska Ağzı, Atasözleri, Ahıska Türkleri, Kaşgarlı Mahmut, Türk Ağızları

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Akar, Ali (2012). Türk Dili Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Aksoy, Ömer Asım (2009). Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 4. Baskı.
• Aksoy, Ömer Asım (2015). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1.İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Aliyeva, Minara (2011). Ahıska Türklerinin Ağzında Atasözleri, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı:12, ss. 585-590.
• Alkayış, M. Fatih (2009). Dini İçerikli Atasözleri Üzerine, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:8, Sayı:27, Kış, s. 287-292.
• Alkayış, M. Fatih (2012). Adıyaman Ağzında Atasözleri ve Deyimler.Ankara: Öncü Kitap.
• Alkayış, M. Fatih (2013). Adıyaman Yöresi Atasözleri ve Deyimlerinde Gelin-Kaynana İlişkisi ve Evlilik Konusu,TurkishStudies - International PeriodicalForTheLanguages, LiteratureandHistory of TurkishorTurkic, Volume 8/9 Summer, p. 579-594, ANKARA-TURKEY.
• Atalay, Besim (1998). DivanüLûgat-it-Türk Tercümesi I-IV.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bulut, Serdar (2013). Türkiye Türkçesi Ağızları Üzerine Çalışma Yapılmayan İl ve İlçeler,TurkishStudies - International PeriodicalForTheLanguages, LiteratureandHistory of TurkishorTurkic, Volume 8/1 Winter, p.1129-1149, ANKARA-TURKEY.
• Demiray, Erdinç (2012). Anavatanlarından Sekiz Ülkeye Dağıtılmış Bir Halk: Ahıska Türkleri,TurkishStudies - International PeriodicalForTheLanguages, LiteratureandHistory of TurkishorTurkic, Volume 7/3, Summer, p. 877-885, ANKARA-TURKEY.
• Erdem, Mehmet Dursun – Bölük, Ramazan (2011). Kaş (Antalya) Ağzı Özellikleri Üzerine, TurkishStudies - International PeriodicalForTheLanguages, LiteratureandHistory of TurkishorTurkic Volume 6/1 Winter, p. 406-447, ANKARA-TURKEY.
• Erdem, Mehmet Dursun vd. (2009). Türkoğlu Ağzı (Kahramanmaraş Ağızları-1),TurkishStudies - International PeriodicalForTheLanguages, LiteratureandHistory of TurkishorTurkic, Volume 4/8 Fall, p. 2522-2565, ANKARA-TURKEY.
• Erdem, Mehmet Dursun (2013). Ağız Sözlükçülüğü Üzerine, TurkishStudies - International PeriodicalForTheLanguages, LiteratureandHistory of TurkishorTurkic, Volume 8/95 Fall, p. 95-102, ANKARA-TURKEY.
• Gülensoy, Tuncer ve Ercan Alkaya (2011).Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası.Ankara: Akçağ Yayınları.
• Günşen, Ahmet (2006). DîvânuLûgati't-Türk'teki Savların Cümle Yapısı, I. Uluslararası Türk Dünyası Kurultayı (9-15 Nisan 2006, Çeşme-İzmir) -Bildiriler-, (Editörler: Fikret Türkmen-Gürer Gülsevin), C. III, Ankara: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Yay.,ss. 1041-1054.
• Hacılar, Valeh (2009). Gürcü Kaynaklarında Türk Atasözü ve Deyimleri,Bizim Ahıska Dergisi, ss. 18-19.
• Hacılı, Asif ve Aydın Poladoğlu (2001). Ahıska Türk Folkloru.Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• İlhan, Nadir (2008). DivanuLugati’t-Türk’ten Gaziantep Ağzına Atasözleri,Akpınar Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, Cilt Yıl: 3, Sayı: 18, ss. 4-9, Kasım-Aralık.
• Karahan, Leyla (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mahmud, Kaşgarlı (2012). Divânü Lügat-it – Türk, Türk Dili Divanı, (Hazırlayan: Fuat Bozkurt), Eğitim Yayınevi, Konya.
• Püsküllüoğlu, Ali (2012). Türk Atasözleri Sözlüğü, Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Saraçbaşı, M. Ertuğrul ve İbrahim Minnetoğlu (2002). Örnekli ve Açıklamalı Türk Atasözleri Sözlüğü.İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Yavuz, Serdar (2013). DîvânüLügâti’t-Türk’teki Akrabalık Adları ve Bu Adların Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Karşılıkları,EKEV Akademi Dergisi, Yıl:17, Sayı:56, Yaz, s. 345-360.
• Yavuz, Serdar (2013). Adıyaman İli ve Yöresi Ağızları.Ankara: TurkishStudies Yayınları.
• Yavuz, Serdar ve Burak Telli (2013). İç Anadolu Bölgesi Ağızlarında Geçen İkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:15, 6/3, ss. 376-402.
• Zeyrek, Yunus (2001). Ahıska Bölgesi ve Ahıska Türkleri, Ankara.
• http://www.dersimiz.com/bilimsel/Atasozu-Nedir-Ozellikleri-Nelerdir-17469.html