DÎVÂN ŞÂİRİNİN GÜLİSTÂN/GÜLZÂR/GÜLŞEN MEFHUMU

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 2, 69 - 85, 26.05.2017

Talip Çukurlu

Öz

Dîvân
edebiyatı, içerdiği geniş kültürel ve edebî birikimi ile yaklaşık yedi asırdır
varlığını koruyan bir edebiyattır. Asırlar boyu aynı coğrafyada yaşayan,
birbirine yakın kültürel unsurlardan beslenen Arap, Fars ve Türk şâirleri
benzer kavramlara farklı yaklaşımlar sergileyerek bu edebiyatın zenginleşmesini
sağlamıştır. Dîvân şiirinin en önemli nazım şekli “şâirin kudretini, nâzımın
şöhretini artıran” gazeldir. Bu edebiyatın hedefi güzelliği övüp tasvîr
etmektir. Güzelliğin en belirgin olduğu yerlerden biri, gülistânlar/gülzârlar/gülşenlerdir.
Dîvân şâirleri bugün bile birçok kimsenin adlarını dahi duymadığı pek çok çiçek
ve bitkiden söz etmiştir. Şiirlerde kullanılan çiçeklerin bitkisel
özelliklerinin ayrıntıları, şâirlerin bunları bilinçli olarak kullandıklarının
ve bitkileri yakından tanıdıklarının göstergesidir. Dîvân şâirleri farklı olmak
için birbirinden ilginç, daha önce kullanılmamış hayalleri kelimelere dökerler.
Kelimelerin gerçek anlamlarının yanı sıra mecaz ve yan anlamlarını da şiirlere
taşırlar. Bu makalede, “gül”den türeyen bahçe isimlerinin -çoğunlukla soyut
olanlarının- Dîvân şâirinin hayal dünyasındaki karşılıkları anlatılacaktır.
Bunun için 14. yüzyıldan başlanarak 19. yüzyıla kadar çeşitlli şâirlerin
gazellerinden örnek beyitler verilecektir. Böylece gülistân/gülşen/gülzâr
kavramlarının somut ve soyut yönleriyle Dîvân şiirine yansıması ortaya
konulacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Dîvân şiiri, gazel, gülşen, gülzâr

Kaynakça

• AKKUŞ, Metin (1993). Nef‛î Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ALTINTAŞ, Ayten (2010). Gül, Gül Suyu Tarihte, Tedavide ve Gelenekteki Yeri. İstanbul: Maestro Reklamcılık Ltd. Şirketi.
• ANDI, M. Fatih (2010). “Modern Türk Şiirinde Gül İmajı”. Gül Kitabı Gül Kültürü Üzerine İncelemeler. Edt. Bilal Kemikli-Selami Turan. Isparta: Isparta Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları. 3-19.
• ARSLAN, Mehmet (2007). Mihrî Hâtun Dîvânı. Ankara: Amasya Valiliği.
• ARSLAN, Mehmet (2002). Şeref Hanım Dîvânı. İstanbul: Kitabevi Yay.
• AYVAZOĞLU, Beşir (1996). Güller Kitabı. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• BAYRAM, Yavuz (2001). Çiçekler ve Diğer Bitkilerin Dîvân Şiirine Yansımaları ile Anlam Çerçeveleri, Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• BİLTEKİN, Halit (2003). Şeyhî Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• CEYLAN, Ömür (2003). Hânedânda Bir Âsî: Âsaf Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları,
• CEYLAN, Ömür (2010). “Külhanla Gülşen Arasında Aşkın Alev Kokulu Çiçeği Gül”. Gül Kitabı Gül Kültürü Üzerine İncelemeler. Edt. Bilal Kemikli-Selami Turan. Isparta: Isparta Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları. 267-271.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet (1977). Yahyâ Bey Dîvânı. İstanbul: İÜEF Yay.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet-TANYERİ M. Ali (1981). Hayretî Dîvânı. İstanbul:İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ÇUKURLU, Azime (2012). Şûhî Bengîzâde Dîvânı ve Tahlili. Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi. DEVELLİOĞLU, Ferit (2003). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• DOĞAN, Muhammed Nur (1997). Lâle Devri Şâiri Şeyhülislâm Es‛ad ve Dîvânı. İstanbul: MEB Yay.
• ERDOĞAN, Mehtap (2007). Fatin Dîvânı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• FAKİR, Hüseyin vd. (2012). “Süleyman Demirel Botanik Bahçesi Rosaryumunda Bulunan Doğal ve Modern Gül Taksonları”. Isparta: SDÜ Her Yönüyle Gül Sempozyumu Basılmamış Bildiri.
• GÖKYAY, Orhan Şâik (2002). Seçme Makaleler 1, Eski, Yeni ve Ötesi. İstanbul: İletişim Yay.
• İPEKTEN, Haluk (1986). Nâili, Dîvânı, Sanatı ve Şiirleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Türk Büyükleri Dizisi.
• KAPLAN, Mahmut (1996). Neşâtî Dîvânı. İzmir: Akademi Kitabevi.
• KARAHAN, Abdülkadir (1966). Figânî ve Dîvânçesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• KARTAL, Ahmet (2009). Muallim Nâcî Lügat-i Nâcî. Ankara: TDK Yay.
• KAVRUK, Hasan (2001). Şeyhülislâm Yahyâ Dîvânı. İstanbul: MEB Yay.
• KÜÇÜK, Sabahattin (1994). Bâkî Dîvânı. Ankara: TDK Yay.
• MACİT, Muhsin (2012). Nedîm Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. MERMER, Ahmet (1994). Mezâkî: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânının Tenkidli Metni. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi.
• ÖZGÜL, M. Kayahan (1987). Leskofçalı Gâlib Hayâtı ve Eserleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bak.
• ŞENTÜRK, A. Atilla (2006). Osmanlı Şiiri Antolojisi. İstanbul: YKY.
• TARLAN, Ali Nihat (1970). Zâtî Dîvânı (2 cilt). İÜEF Yay. İstanbul.
• TARLAN, Ali Nihat (1992h). Hayâlî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yay.
• TARLAN, Ali Nihat (1992n). Necâtî Beg Dîvânı. Ankara: Akçağ Yay.
• TARLAN, Ali Nihat (2005). Fuzûlî Dîvânı Şerhi. Ankara: Akçağ Yay.
• TOPARLI, Recep (2000). Ahmet Vefik Paşa Lehçe-i Osmânî. Ankara: TDK Yayınları.
• YILDIZ, Ahmet Hamit (2003). Leskofçalı Galib Hayatı, Dönemi, Sanatı, Dîvânı ve Metnin Bugünkü Türkçesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.