SÂKÎNÂMELERE GÖRE ŞARABIN VASIFLARI VE ETKİLERİ

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 2, 145 - 178, 29.04.2019

Gülnevil Aşcı

https://doi.org/10.20322/littera.523499

Cited By: 1

Öz

Eski kültürde, insanların bir araya gelip beraberce yiyip
içtikleri, sohbet ettikleri eğlence meclislerinin (bezmlerin) önemli bir yeri
vardır. Sosyal hayatın bir parçası olan bu eğlenceler divan şairleri tarafından
şiirlerde ya da başka edebî eserlerde anlatılmış hatta sadece eğlence
meclislerini konu edinen eserler yazılmıştır.

İçki, eğlence meclisi ve meclisle ilgili unsurların sâkîye
seslenmelerle anlatıldığı eserlere sâkînâme denir. Arap ve Fars edebiyatında da
örnekleri görülen sâkînâmeler, Türk edebiyatında yüzyıllarca varlığını
sürdürmüştür. Sâkînâmeler işret meclislerinin her unsurunu (sâkî, içki, içki
çeşitleri, kadeh, sürahi, yemekler, mum, musiki vb.) içinde barındıran eserler
olduğundan şarap ve şarapla ilgili ögeleri sıkça işlemektedir. Ayrıca bezmdeki
bazı unsurlar sâkînâmelerde tasavvufi nitelikte yeni anlamlar kazanmaktadır.

Makalemizde sâkînâme ve
şarabın tanımları yapılıp Arap, Fars ve Türk edebiyatlarındaki gelişiminden
kısaca bahsedildikten sonra mesnevi nazım şekliyle yazılmış yirmi iki sâkînâme
metninin taranmasıyla elde edilen örnekler doğrultusunda şarabın nitelikleri ve
insan vücudu üzerindeki etkileri açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sâkînâme, şarap, şarabın vasıfları, şarabın etkileri

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdülkerim (1997). “Sakî-nâme-i Belîğ”. Kültürümüzden Esintiler. Ankara. 136-150.Aça, Mehmet, Halûk Gökalp, İsa Kocakaplan (2009). Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kriter Yayınları.Açıkgöz, Namık (2002). Riyâzî, Hayatı, Eserleri ve Edebî Kişiliği: Dîvân, Sâkînâme ve Düstûru’l-Amel’in Tenkitli Metni. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.Akgül, Alphan (2008). “Bir Mit Olarak ‘Şarabın İcadı’ ve Anlamı”. Millî Folklor. Yıl: 20. (80): 13-20. http://www.millifolklor.com/tr/sayfalar/80/02_.pdf [erişim tarihi: 25.11.2013].Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi (2004). “Şarap” maddesi. C 20. İstanbul: Ana Yayıncılık. 270-271. Arslan, Mehmet (2000). “Süleyman Celâleddin ve Üç Eseri: Sâkî-nâme, Mevlid-i Cenâb-ı Alî, Devir-nâme”. Osmanlı Edebiyat-Tarih-Kültür Makaleleri. İstanbul: Kitabevi Yayınları.Arslan, Mehmet (2003). Aynî Sâkînâme. İstanbul: Kitabevi Yayınları.Arslan, Mehmet (2008). Türk Edebiyatında Hamseler ve Subhizâde Feyzî’nin Hamsesi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.Arslan, Mehmet (2012). Osmanlı Edebiyat-Tarih-Kültür Araştırmaları-1 Sâkî-nâmeler. İstanbul: Kitabevi Yayınları.Artun, Erman (2014). Ansiklopedik Halkbilimi/ Halk Edebiyatı Sözlüğü Terimler-Motifler-Kavramlar. Adana: Karahan Kitabevi.Aşcı, Gülnevil (2014). Sâkînâmelerde Şarap. Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi.Aydın, Abdullah (2011). “Hanyalı Nûrî Osman’ın Sâkî-nâmesi”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Bahar. Yıl: 1. 1(1): 167-191. http://www.bingol.edu.tr/media/22754/sayi1.pdf [erişim tarihi: 25.11.2013].Aziz b. Erdeşir-i Esterâbâdî (1990). Bezm u Rezm. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.Bahadır, Savaşkan Cem (2013). Divan Edebiyatında Şarap ve Şarapla İlgili Unsurlar. İstanbul: Kitabevi Yayınları.Baş, Mehmet Şamil (2012). “Aşkî Mustafa Efendi’nin Hayatı Eserleri ve Sâkînâme Mesnevîsi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. 1(35): 249-280. http://www.turkislamedebiyati.com/dosyalar/File/aski_mustafa_efendinin_hayati_eserleri_ve_sakiname_mesnevisi_DE%C3%9C%C4%B0FD_XXXV_2012.pdf [erişim tarihi: 25.11.2013].Başpınar, Fatih (2018). “17. yy. Şairi Beyânî’nin Tasavvufi Sâkînâme’si”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. Ağustos. Özel Sayı 4: 222-230. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/525263 [erişim tarihi: 05.10.2018].Beyzâdeoğlu, Süreyyâ (1992). “Aşık Çelebi Tezkiresi’nde Şair ve Şarap”. Dergâh. Haziran. 3(28): 10-11.Bozkurt, Nebi, Kürşat Demirci, Mustafa Baktır, Musa Tosun (2000). “İçki” maddesi. DİA. C 21. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 455-464.Büyükyıldırım, Ayşe (2009). “Kâşif ve Sâkî-nâme’si”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. Prof. Dr. Hüseyin Ayan Özel Sayısı. (39): 763-776. http://www.turkiyatjournal.com/Makaleler/266568716_Ay%C5%9Fe%20B%C3%9CY%C3%9CKYILDIRIM.pdf [erişim tarihi: 27.10.2013].Canım, Rıdvan (1990). “Sâkînâme” maddesi. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. C 7. İstanbul: Dergâh Yayınları. 433-437.Canım, Rıdvan (1998). Türk Edebiyatında Sâkînâmeler ve İşretnâme. Ankara: Akçağ Yayınları.Canım, Rıdvan (2009). “Sâkînâme” maddesi. DİA. C 36. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 13-14.Canım, Rıdvan (2011). Divan Edebiyatında Türler. Ankara: Grafiker Yayınları.Cebecioğlu, Ethem (2009). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi.Coşkun, Osman Ali (1994). “Sakinameler ve Kafzade Faizi’nin Sakinamesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. Aralık. (9): 52-64. Çayıldak, Özlem (2018). Klasik Türk Edebiyatında Saki-Nameler “Şekil ve Muhteva İncelemesi”. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.Çayıldak, Özlem ve Hasan Kavruk (2018). “Sâkî-nâmelerde Şarap Tasvirleri”. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Winter. 13(5): 79-109. http://www.turkishstudies.net/Makaleler/217016257_6%C3%87ay%C4%B1ldak%C3%96zlem-vd-tde-79-109.pdf [erişim tarihi: 17.05.2018].Çeneli, İlhan (1972). “Türk Edebiyatında Sâkînâmeler”. Türk Kültürü. Mayıs. 10(115): 427-429.Çınar, Bekir (2002). “Tıflî Ahmed Çelebi ve Sâkinâme’si”. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi. Güz. (12): 111-154. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/156747 [erişim tarihi: 05.10.2018].Çınarcı, Mehmet Nuri (2016). “Seyyid Ebulkâsım Nebâtî ve Sâkînâmesi”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. (55): 93-126. http://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunitaed/article/viewFile/5000171323/5000154567 [erişim tarihi: 05.10.2018].Devellioğlu, Ferit (2004). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.Doğan, Muhammet Nur (2008). “Divan Şiirinde Şarap Metaforları”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 38(38): 63-98.Durgunay, Banu (2013). Seküler Hayatla Tasavvuf Arasındaki İlişkide Köprü Metinler: Sâkînâmeler. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi.Eliaçık, Muhittin (2015). “Tayyar Mahmud Paşa-yı Samsunî’nin Sâkînâmesi”. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Spring. 10(8): 23-34. http://www.turkishstudies.net/Makaleler/373469858_3Elia%C3%A7ikMuhittin-tde_S-23-34.pdf [erişim tarihi: 05.10.2018].Gürgendereli, Müberra (2002). “Hasan Dâniş Beğ’in Sâkînâmesi”. Türk Kültürü. Haziran. 40(470): 335-340.Harmancı, M. Esat (2011). “Bir Eskatoloji Miti Olan Tufandan Klasik Türk Şiirinde Şarap Metaforuna”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. (7): 57-68. http://www.devdergisi.com/Makaleler/1355229036_4.pdf [erişim tarihi: 13.05.2014].http://tbm.org.tr/media/1168/TBM_yetiskin_alkol_br.pdf [erişim tarihi: 10.01.2019].http://www.uroturk.org.tr/5/halk-icin-bilgiler/1118/idrar-kacirma-nedir [erişim tarihi: 17.01.2019].http://www.uroturk.org.tr/urolojihemsireligi/pdf/kars/g_a.pdf [erişim tarihi: 17.01.2019].Kanar, Mehmet (2010). Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.Karaağaç, Canan (2014). 14-45 Yaş Arası Çalışanlarda Alkol ve Sigara Kullanımı Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ufuk Üniversitesi.Karahan, Abdülkadir (1980). “Sâkînâme” maddesi. Türk Ansiklopedisi. C 28. Ankara: Millî Eğitim Basımevi. 66-68.Karaismailoğlu, Adnan (1992). “İran Edebiyatında Sâkînâmeler”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (1): 1-9. http://dergisosyalbil.selcuk.edu.tr/susbed/article/view/1043/985 [erişim tarihi: 13.11.2011].Karaismailoğlu, Adnan (2009). “Sâkînâme (Fars Edebiyatı)” maddesi. DİA. C 36. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 14-15.Karazindiyanoğlu, Sinan (2008). Sigara Alışkanlığı ve Kronik Alkol Kullanımı ile Alt Üriner Sistem Yakınmaları ve Klinik Benign Prostat Hiperplazisi Arasındaki İlişki. Tıpta Uzmanlık Tezi. Mersin: Mersin Üniversitesi.Kaya, Bayram Ali (2000). “Azmî-zâde Hâletî’nin Sâkî-nâmesi”. Journal of Turkish Studies. Agâh Sırrı Levend Hâtıra Sayısı II. Harvard University. 59-106.Kesik, Beyhan ve Şermin Baka (2013). “Bağdatlı Zihnî’nin Sâkî-nâmesi”. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Spring. 8(4): 957-968. http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1020232698_56KesikBeyhan-edb-957-968.pdf [erişim tarihi: 21.01.2014].Koç, Hamza (2017). “İskeçeli Mîr-i ‘Alem-zâde Rif’at ve Sâkî-Nâmesi”. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature. Autumn. 3(4): 109-126. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/355061 [erişim tarihi: 06.10.2018].Kolkıran, Mustafa (2018). Birinci Basamakta Takip Edilen Yaşlı Hastaların Üriner İnkontinans ile İlgili Yaşadığı Güçlükler ve Üriner İnkontinansın Yaşam Kalitesi Üzerine Etkilerinin İncelenmesi. Tıpta Uzmanlık Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi. Kortantamer, Tunca (2004). “Sâkinâmelerin Ortaya Çıkışı ve Gelişimine Genel Bir Bakış”. Eski Türk Edebiyatı Makaleler. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. 190-198.Kumbasar, Hakan (1990). Alkol Bağımlılarında Beyinde ve Karaciğerde Meydana Gelen Değişmelerin Noninvaziv Diagnostik Yöntemlerle İncelenmesi ve Karşılaştırılması. Tıpta Uzmanlık Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.Kuyumcu, Mehmet Emin, Yusuf Yeşil, Mustafa Cankurtaran (2011). “İç Hastalıkları Pratiğinde Önemsenmeyen Bir Hastalık: Üriner İnkontinans”. İç Hastalıkları Dergisi. 18(2): 91-99. http://ichastaliklaridergisi.org/managete/fu_folder/2011-02/html/2011-18-2-091-099.htm [erişim tarihi: 17.01.2019].Kuzubaş, Muhammet (2007). Atâî’nin Âlemnümâ (Sâkînâme) Mesnevisinin Karşılaştırmalı Metni ve Konu Bakımından İncelenmesi. Doktora Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.Kuzubaş, Muhammet (2009). Sâkînâme Nev’i-zâde Atâyî. Samsun: Etüt Yayınları.Levend, Agâh Sırrı (1984). Türk Edebiyatı Tarihi. C 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. 160-161.Mengi, Mine (1985). Divan Şiirinde Rindlik. Ankara.Mengi, Mine (1990). “İşret-name-i Mesihi Üzerine”. Erdem Dergisi. Mayıs. 6(17): 419-436. Mütercim Âsım Efendi (2014). el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. haz. Mustafa Koç ve Eyyüp Tanrıverdi. C 6. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları. 5802. http://www.ekitap.yek.gov.tr/Home/Show2?BOOK_NO=1&CILT_NO=6 [erişim tarihi: 02.10.2018].Okumuş, Sait (2009). “Benlizâde İzzet Mehmed Bey’in Sâkînâmesi”. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Winter. 4(2): 867-877. http://www.turkishstudies.net/sayilar/sayi15/33okumu%C5%9Fsait.pdf [erişim tarihi: 01.11.2011].Onay, A. Talât (2000). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. haz. Cemal Kurnaz. Ankara: Akçağ Yayınları.Özdemir, Hasan (1993). “Şarabın İcadı ve Dört Vasfı”. Türkoloji Dergisi. 11: 135-160.Pala, İskender (2002). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Leyla ile Mecnun Yayıncılık.Pala, İskender (2003). “Şarap ve Esrar”. E Aylık Kültür ve Edebiyat Dergisi. Ocak. (46): 66-67. Parlatır, İsmail (2014). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. 6. Baskı. Ankara: Yargı Yayınevi.Saraç, M. A. Yekta (2000). “Tasavvuf Edebiyatında İçki Kavramına Giriş ve Yunus Emre Örneği”. İlmî Araştırmalar Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri. (10): 135-154. Şemseddin Sami (2004). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Kapı Yayınları.Toprak, M. Faruk (2000). “Arap Şiirinde Adı Geçen Şarap Adları ve Bazı Hamriyyât Terimleri”. Ekev Akademi Dergisi. Kasım. 2(3): 169-194. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (TDEA) (1998). “Şarap” maddesi. C 8. İstanbul: Dergâh Yayınları. 105-106.Türkçe Sözlük (TS) (2005). (Komisyon). 10. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Uludağ, Erdoğan (1998). “Dîvân Edebiyatı Türlerinden Sâkînâmeler ve Şeyhülislâm Bahâyî’nin Sâkînâmesi”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. (9): 49-64. http://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunitaed/article/view/1020001911/1020001909 [erişim tarihi: 08.04.2012].Uludağ, Süleyman (2001). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.Uludağ, Süleyman (2010). “Şürb” maddesi. DİA. C 39. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 269-270.Üstüner, Kaplan (2013). “Na’îm’in Sâkînâmesi”. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Prof. Dr. Âmil Çelebioğlu Armağanı. Winter. 8(1): 2719-2785. http://www.turkishstudies.net/Makaleler/523817819_130_%c3%9cst%c3%bcner%20Kaplan-edb_S.pdf [erişim tarihi: 16.04.2013].Wensinck, Arent J. (1979). “Şarab” maddesi. İslâm Ansiklopedisi. C 11. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi. 343-344.Yağcı, Şerife (2002). “Klâsik Şiirimizdeki İçki Terimleri Üzerine”. Türk Kültürü. Şubat. (466): 96-104.