DÎVÂN ŞİİRİNDE TİCÂRÎ UNSUR VE MADDÎ DEĞER OLARAK PARA BİRİMLERİ

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 3, 556 - 582, 31.07.2019

Yahya Yüksel

https://doi.org/10.20322/littera.541173

Öz

Ticaretin en önemli unsurlarından biri
olan para ortaya çıktığı ilk dönemlerde takas şeklinde yapılan ticari
faaliyetlerde bir ödeme ve mübadele aracı olarak kullanılmış, zamanla serveti
muhafaza etme aracı gibi fonksiyonlara da sahip olmuştur. Halkın refah
seviyesini yükseltmek ve dünya siyasetinde her türlü konuda söz sahibi olmak
isteyen tüm devletlerde olduğu gibi Osmanlı da ticaretle yakından ilgilenmiş,
gerek ülke içinde gerekse uluslararası ölçekte yapılan ticari faaliyetlerde çeşitli
para birimleri kullanmıştır. Hammaddesi altın, gümüş ve bakır olan para
birimleri Osmanlı devletinde yüzyıllar içerisinde değişik adlarla anılmıştır. Yaşadığı
toplumun nabzını tutan divan şairleri tarafından para birimleri şiirlerinde
gerek ticari anlamıyla gerekse mecaz anlamıyla malzeme olarak kullanılmıştır.
Bu çalışmada önce paranın ortaya çıkışı, tarihi gelişimi, Osmanlı’daki -kağıt
para kaimenin ortaya çıkışına kadar- tarihi seyri hakkında bilgi verilecek;
daha sonra Osmanlı’nın kullandığı madeni para birimlerinin hangi devletlerden
esinlenilerek üretildiği ve para basımında hangi madenlerin kullanıldığı
anlatılacaktır. Son olarak da incelemesi yapılan eserlerde karşılaşılan para
birimlerinin şiirlerde gerçek anlamıyla kullanımı üzerinde durulacaktır.    

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, para birimleri

Kaynakça

• Ahmedî, İskender-Nâme. Haz. Yaşar Akdoğan. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Ahmed-i Rıdvân, Rıdvâniyye (2006). Haz. Nebi Yılmaz. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Akdağ, Mustafa (2014). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi. İstanbul: YKY.
• Akyıldız, Ali (2003). Para Pul Oldu Osmanlı’da Kağıt Para Maliye ve Toplum. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akyıldız, Ali (2007). Para. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi cilt:34. S. 163-166.
• Artuk, İbrahim (1995). “Fels”. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi cilt:12. S. 309-311.
• Âşık Paşa, Garib-Nâme (2000). Haz. Kemal Yavuz. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Azmizâde Hâletî Dîvânı (2017). Haz. Bayram Ali Kaya. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Behiştî, Heft-Peyker (2017). Haz. Şener Demirel. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Behiştî, Heşt Behişt (2017). Haz. Emine Yeniterzi. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Behiştî Dîvânı, Haz. Yaşar Aydemir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Belal Saber Mohamed Abdel-Maksoud. Leylâ ile Mecnûn Mesnevisinin Arap, Fars ve Türk Edebiyatı’nda Ele Alınış Biçimi ve Larendeli Hamdî’nin Eseri Cilt 2. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• Büngül, Nurettin Rüştü (TY). Eski Eserler Ansiklopedisi I. Kervan Kitapçılık AŞ.
• Büngül, Nurettin Rüştü (TY). Eski Eserler Ansiklopedisi II. Kervan Kitapçılık AŞ.
• Cinânî, Cilâü’l-Kulûb. Haz. Mustafa Özkan. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (02.07.2016).
• Devellioğlu, Ferit (2012). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dilçin, Cem (2009). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK.
• Diyarbakırlı Ahmedî, Yûsuf u Züleyhâ (2009). Hz. İdris Kadıoğlu. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Diyarbakırlı Hâmî Ahmed Dîvânı (2017). Haz. Kadri Hüsnü Yılmaz. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Doğan, Muhammet Nur (2011). Eski Şiirin Bahçesinde. İstanbul: Yelkenli Yayınevi.
• Duran, Bünyamin (1989). Tanzimat Sonrası Dönemde Osmanlı Para Sistemi. Yeni Forum Dergisi, cilt:10, sayı: 225, sayfa: 22-25.
• Eagleton, Catherine- Jonathan Williams (2011). Paranın Tarihi (çev. Fadime Kahya). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Edirneli Kâmî ve Dîvânı. Haz. Gülgün Erişen Yazıcı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Emrî Dîvânı. Haz. Mehmet A. Yekta Saraç. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Fuzûlî Divanı (1990). Haz. Kenan Akyüz-Süheyl Beken-Sedit Yüksel-Müjgan Cunbur, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Mihr ü Mâh (2010). Haz. Ahmet İçli. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Gelibolulu Sun‘î Dîvânı (2009). Haz. Halil İbrahim Yakar. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Gülşehri, Mantıku’t-Tayr. Haz. Kemal Yavuz. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Haşmet Külliyatı (Dîvân, Senedü’ş-şuara, Viladet-name, İntisabü’l-müluk) (ty.). Haz.: Dr. Mehmet Arslan-İ. Hakkı Aksoyak. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2014).
• Hayâlî Divanı (1992). Haz. Ali Nihat Tarlan. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İbrâhim İbn-i Bâlî, Hikmet-Nâme (2018). Haz. Ali Şeylan. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• İbrahim Tırsî ve Dîvân’ı, İnceleme-Tenkidli Metin. Haz. Kadriye Yılmaz Orak. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2014).
• İpekten, Haluk (1997). Bâkî Hayatı Sanatı Eserleri. Ankara: Akçağ.
• Keçecizâde İzzet Molla, Mihnetkeşan. Haz. Ali Emre Özyıldırım. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Kolerkılıç, Ekrem (1958). Osmanlı İmparatorluğunda Para. Ankara: Doğuş Ltd. Şirketi Matbaası.
• Kurtoğlu, Orhan (2009). Klasik Türk Şiirinde Saçı Geleneği. Milli Folklor Dergisi. Sayı 81. Sayfa: 89-99.
• Kuşoğlu, Mehmet Zeki (2006). Resimli Ansiklopedik Kuyumculuk ve Maden Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken.
• Lâzikîzâde Feyzullah Nâfiz ve Dîvânı (2017). Haz. Hiclâl Demir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Mehmed Sıdkî Dîvânı. Haz. Abdullah Eren. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (02.07.2014).
• Meşhurî Dîvânı (2009). Haz. Yaşar Aydemir-Halil Çeltik. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014). Mostarlı Hasan Ziyâ’î Divanı (ty.). Haz. Müberra Gürgendereli. http://ekitap. kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Mostarlı Ziyâ’î, Şeyh-i San'ân Mesnevisi. Haz. Müberra Gürgendereli. http://ekitap. kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Nâbî Dîvânı I-II (1997). Haz. Ali Fuat Bilkan. İstanbul: MEB Yayınları.
• Nâilî Dîvânı (1990). Haz. Haluk İpekten. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Nâlî Mehmed Efendi, Tuhfetü'l-Emsâl (2017). Haz. Bahir Selçuk. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Nâşid Dîvânı (1998). Haz. Ömer ZÜLFE. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (02.07.2014).
• Necâtî Bey Dîvânı (1992). Haz. Ali Nihat Tarlan. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Nedîm Dîvânı (2012). Haz. Muhsin Macit. http://ekitap. kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Nev’izade Atayi, Sohbetü’l-Ebkar. Haz. Muhammet Yelten. http://ekitap. kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Nigârî Dîvânı. Haz. Azmi Bilgin. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (02.07.2014).
• Onay, Ahmet Talat (1996). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar. Haz. Cemal Kurnaz. İstanbul: MEB.
• Ölçer, Cüneyt (1984). Cumhuriyet Dönemi Türk Kağıt Paraları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ölçer, Cüneyt (1984). Paralarla Tarih I. Tarih ve Toplum Dergisi. Sayı: 3, s. 44-45.
• Örnekleriyle Türkçe Sözlük 3 (1996). Ankara: MEB.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I. İstanbul: Milli Eğitim Yayınevi.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1993a). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II. İstanbul: Milli Eğitim Yayınevi.
• Pakalın, Mehmet Zeki (1993b). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III. İstanbul: Milli Eğitim Yayınevi.
• Pala, İskender (1999). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Pamuk, Şevket (2012). Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Pamuk, Şevket (2013). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Pamuk, Şevket (2014). Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ravzî Divanı (2009). Haz. Yaşar Aydemir. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Sahillioğlu, Halil (1989). Altın. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi cilt:2. S. 532-536.
• Sahillioğlu, Halil (1994). Dinar. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi cilt: 9. S. 352-355.
• Sahillioğlu, Halil (1994). Dirhem. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi cilt: 9. S. 368-371.
• Şahin, Esma (2011). Bâkî Dîvanı’na Göre 16. Yüzyıl Osmanlı Toplum Hayatı. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• Şem’î’nin Divanı’nın Edisyon Kritiği ve İncelenmesi (ty.). Haz. Murat Ali Karavelioğlu. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Şentürk, Ahmet Atilla (2016a). Osmanlı Şiiri Klavuzu I. İstanbul: OSEDAM.
• Şentürk, Ahmet Atilla (2016b). Osmanlı Şiiri Antolojisi. İstanbul: YKY.
• Şentürk, Ahmet Atilla (2017). Osmanlı Şiiri Klavuzu II. İstanbul: OSEDAM.
• Şeyh Gâlib Dîvânı (ty.). Haz. Naci Okçu. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Şeyyâd Hamza, Yûsuf ve Zelîhâ (2010). Haz. İbrahim Taş. http://ekitap. kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Tabakoğlu, Ahmet (2014). Türkiye İktisat Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tekin, Oğuz (2003). Mangır. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi cilt: 27. S. 568.
• Ünal, Mehmet Ali (2011). Osmanlı Tarih Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Üsküdarlı Sırrî, Hikâye-i Garîbü’l-Âsâr (2017). İ. Hakkı Aksoyak. http://ekitap. kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Üsküplü Atâ, Tuhfetü’l-Uşşâk (2006). Haz. İ. Hakkı Aksoyak. http://ekitap. kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Vecdî ve Dîvân’ı (2009). Haz. Hasan Kavruk-Bahir Selçuk. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Vücûdî, Hayâl u Yâr (2017). Haz. Yaşar Aydemir. http://ekitap. kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 07.07.2016).
• Vusûlî Dîvânı (2010). Haz. Hakan TAŞ. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (erişim tarihi: 02.07.2014).
• Zavotçu, Gencay (2013). Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü. İstanbul: Kesit Yayınları.