XVIII. YÜZYIL DİVAN ŞAİRİ ADLÎ VE YAYIMLANMAMIŞ KASİDELERİ

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 3, 422 - 457, 31.07.2019

Hamza Koç Ayşe Kürkçü

https://doi.org/10.20322/littera.586484

Öz

Kaynaklarda doğum tarihi ile ilgili herhangi
bir bilgi bulunmayan Adlîʼnin asıl adı Mehmedʼdir. İstanbulʼda doğan Mehmed Adlîʼnin
babası, Yeniçeri Ocağı’nda kul kethüdalığı yapan Süleyman Ağaʼdır. Bundan
dolayı şair, Süleymanzâde Mehmed Adlî Efendi olarak tanınmıştır. İyi bir medrese
tahsili gören Adlî; Hatice Sultan’ın kethüdası olduğu için Divan-ı Sultanî
hocası olmuş ve ahkâm eminliği, taşra kâğıt eminliği, küçük kale tezkireciliği,
Divan-ı Hümayun’da yeniçeri efendiliği, cizye muhasebeciliği, tersane eminliği,
sâlis defterdarlığı ve Rikab-ı Hümayun katipliği gibi önemli devlet
kademelerinde görev yapmıştır. Nakşibendî tarikatına mensup olan şair; Emir
Buharî Zaviyesi şeyhi Seyyid Feyzullah Efendi, Nakşî ve Koca Mustafa Paşa Hankâhı
şeyhi Alaeddin Efendi gibi üst düzey kişilerle tasavvufi sohbetlerde
bulunmuştur. 1156/1743-44 yılında İstanbulʼda vefat eden Adlî, Topkapı
haricinde babasının mezarının yanına defnedilmiştir. Sâlim Efendi, Tezkiretüʼş-Şu’arâʼsında
şairin mürettep bir Divanʼa sahip olduğunu kaydetmektedir. Söz konusu eser;
Kütahya ili, Tavşanlı ilçesinde, Zeytinoğlu İlçe Halk Kütüphanesi, Zeytinoğlu
Koleksiyonu’nda 43 Ze 333/6 numarada kayıtlıdır. Adlî; Sultan II. Mustafa,
Selim Giray Han, Şeyhülislam Feyzullah Efendi, Rumeli Kazaskeri Yahya Efendi,
Reisülküttap Râmî Efendi, Rikab kaymakamı Osman Paşa ve Köprülüzâde Mustafa
Paşa gibi dönemin önemli şahsiyetlerine kasideler yazmıştır. Adlîʼnin Divanʼında
en fazla kaside kaleme aldığı kişilerin başında ise Şeyhülislam Feyzullah
Efendi gelmektedir. Ancak Adlîʼnin, Şeyhülislam Feyzullah Efendi için yazdığı
kasideler Divan’ı ile sınırlı değildir. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi
Koleksiyonu 2843 numarada kayıtlı 170 varaklık bir kaside mecmuasında şairin
Divan’ında yer almayan iki kasidesi daha tespit edilmiştir. Bu çalışmada, Adlîʼnin
hayatı, edebî kişiliği ve Divanʼı hakkında bilgi verilecek ve ardından Şeyhülislam
Feyzullah Efendi için kaleme aldığı kasidelerin metni sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Adlî, Şeyhülislam Feyzullah Efendi, methiye, kaside mecmuası

Kaynakça

• KAYNAKLARAça, Mehmet, H. Gökalp, İ. Kocakaplan (2011). Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.Adlî, Divan, Zeytinoğlu İlçe Halk Kütüphanesi, 43 Ze 333/6.Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya Sicill-i Osmanî. C. 1. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.Akkuş, Metin (2015). “Feyzullah Efendiʼye Yazılan Türkçe Övgü Şiirleri”. Erzurumlu Şeyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu (31 Ekim-02 Kasım 2014 Erzurum). Tebliğler. Ed. Ömer Kara. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları. 253-272.Altaş, Rahime (2015). “Feyzullah Efendiʼnin Fetâvâ-yı Feyziyye’sindeki Fetvalarının Usul Temelleri -Nikah Akdiyle İlgili Fetvalar Örnekliğinde-”. Erzurumlu Şeyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu (31 Ekim-02 Kasım 2014 Erzurum). Tebliğler. Ed. Ömer Kara. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları. 395-416.Arkın, Mehmet (2015). Feyzullah Efendiʼnin “Lataifnâme”si (Metin-Dil İncelemesi-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.Aydemir, Yaşar (2002). “Türk Edebiyatında Kaside”. Bilig (22): 133-168.Baltalı, Seval (2016). Mehmed Adlî Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi.Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî (Nuhbetüʼl-Âsâr Min Fevâ’idiʼl- Eşʼâr) İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.Çınar, Mustafa (2006). “Kaside Nazım Şeklinin Tarihî Gelişimi”. Ekev Akademi Dergisi 10 (27): 203-222.Çögenli, Sadi, Ö. Kara (2015). Erzurumʼun Yüzleri Şeyhulislam Feyzullah Efendi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.Derin, Fahri Çetin (1959). “Şeyhülislâm Feyzullah Efendi’nin Nesebi Hakkında Bir Risâle”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 10 (14): 97-104.Dilçin, Cem (2013). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Düzenli, Pehlul (2015). “Feyzullah Efendi’nin Fetâvâ-yı Feyziyye’si ve Osmanlı Fetva Geleneğindeki Yeri”. Erzurumlu Şeyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu (31 Ekim-02 Kasım 2014 Erzurum). Tebliğler. Ed. Ömer Kara. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları. 361-394.Elmalı, Hüseyin (2001). “Kaside”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 24. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 562-564. Erdem, Sadık (hzl.) (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı İnceleme-Tenkidli Metin-İndeks-Sözlük. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.Erdem, Sadık (2001). “Adlî”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 1. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. 117-118.Erkul, Rasih (2009). “Edebî Dilekçe Olarak Kasideler”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (39): 753-762.Gündoğdu, Raşit (2015). “Uşşâkîzâde İbrahim Hasîb Efendi Gözüyle Edirne Vakası”. Erzurumlu Şeyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu (31 Ekim-02 Kasım 2014 Erzurum). Tebliğler. Ed. Ömer Kara. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları. 181-185.Hazretkulov, F. (2004). “Feyzullah”. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. C. 4. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. 70.İnce, Adnan (hzl.) (2005). Tezkiretüʼş-Şu’arâ Sâlim Efendi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.İpekten, Haluk, M. İsen, R. Toparlı, N. Okçu, T. Karabey (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.İpekten, Haluk (2015). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergâh Yayınları.İsen, Mustafa, O. Horata, M. Macit, F. Kılıç, İ. H. Aksoyak (2016). Eski Türk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.Kara, Ömer, S. Çögenli (2015). “Şeyhulislam Feyzullah Efendi: Hayatı ve Eserleri”. Erzurumlu Şeyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu (31 Ekim-02 Kasım 2014 Erzurum). Tebliğler. Ed. Ömer Kara. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları. 35-99.Katgı, İsmail (2011). Osmanlı Devleti’nde Öldürülen Şeyhülislâmlar. Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.Katgı, İsmail (2013). Maktûl Şeyhülislâmlar. İstanbul: İz Yazyıncılık.Kaya, Süleyman (2009). Fetâvâ-yı Feyziye Şeyhülislam Feyzullah Efendi. İstanbul: Klasik Yayınları.Kesik, Beyhan (2014). “ADLÎ, Süleymanzâde Mehmed Efendi”. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=2435. [erişim tarihi: 23.04.2019].Koncu, Hanife (2015). “FEYZÎ, Şeyhülislam Feyzullah Efendi”. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=6876. [erişim tarihi: 10.03.2019].Kurnaz, Cemal, M. Tatcı (hzl.) (2001). Mehmet Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî Divan Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yayınları.Kurnaz, Cemal, H. Çeltik (2013). Divan Şiiri Şekil Bilgisi. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.Mermer, Ahmet, S. Deniz, Y. Bayram, N. Koç Keskin, L. Alıcı, M. Eflatun (2016). Eski Türk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.Okumuş, Osman (2013). “Osmanlı Tarihinde Katledilen Şeyhülislamlar”. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi 5 (1): 387-396.Öğüt, Salim (2016). “Fetâvâ-yı Feyziyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 12. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 443.Özcan, Abdülkadir (1994). “Edirne Vakʼası”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 445-446.Pala, İskender (2017). Divan Edebiyatı. İstanbul: Kapı Yayınları.Sevinç, Tahir (2015). “Feyzullah Efendi ve Edirne Vakası”. Erzurumlu Şeyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu (31 Ekim-02 Kasım 2014 Erzurum). Tebliğler. Ed. Ömer Kara. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları. 151-180.Sunal, Arif (2017). “XVIII. Yüzyıl Divan Şairi Adlî (ö. 1743-44) ve Divanı”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 18: 441-466.Şemseddin Sami (2008). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.Tayşi, Mehmet Serhan (2016). “Feyzullah Efendi, Seyyid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 12. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 527-528.Türek, Ahmed, F. Ç. Derin (1969). “Feyzullah Efendi’nin Kendi Kaleminden Hal Tercümesi”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi (23): 205-218.Türk Ansiklopedisi (1968). “Feyzullah Efendi”. C. 16. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. 281.Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1977). “Adlî”. C. 1. İstanbul: Dergah Yayınları. 38.Yıldırım, Sedat (2014). Şeyhülislam Feyzullah Efendiʼnin Hayatı, Eserleri ve Arapça Şeceresi. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.