KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE İZLERİ GÖRÜLEN YILAN EFSUNU (ARBAĞ)

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 4, 742 - 751, 31.10.2019

Metin Samancı

https://doi.org/10.20322/littera.611693

Cited By: 1

Öz

Yılan ve
sihir klasik şiir geleneğinde sıkça kullanılan kelimelerdir. Yılan, sevgilinin
saçından dünya hayatına kadar bir çok kavram için, sihir ise sevgilinin
gözleri, şiir vb. kavramlar için teşbih unsuru olarak kullanılmıştır. Yılan
sihirle beraber geçtiğinde sihirbazların göz boyama ile ipleri yılan şeklinde
gösterdikleri Hz. Musa ve sihirbazlar kıssasına telmihte bulunulur. Fakat yılan
ve efsunun bir arada geçtiği bazı beyitlerde kamların yılanları deliğinden
çıkarmak veyahut yılan ısırıklarını tedavi etmek amacıyla uyguladıkları,
Çağataycada arbağ adı verilen ve Orta Asya’dan Anadolu’ya kadar taşınan yılan
efsunundan söz edilir.

                Bu yazıda yılan efsunu hakkında
bilgi verilmiş, ardından tespit edilen ilgili beyitler bu bilgiler etrafında
değerlendirilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

yılan, efsun, arbağ, klasik türk şiiri

Kaynakça

• ¤Aynì: Dìvān: Mermer, Ahmet (1997), Karamanlı Ayni ve Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları, Akçağ: 212, Klasik Kaynaklar: 1. ¤Azmì-Zāde Ģāletì: Dìvān: Kaya, Bayram Ali (2003), Azmizade Haleti Divanı: Hayatı Edebi Kişiliği Eserleri Ve Divanının Tenkidli Metni, editörler: Şinasi Tekin, Gönül Alpay Tekin, Cambridge: Harvard Üniversitesi, Doğu dilleri ve edebiyatlarının kaynakları: 57. Türkçe kaynaklar: XLIX.Bayat, Fuzuli (2006), Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, İstanbul: Ötüken Neşriyat, Yayın No: 648, Kültür Serisi: 307. Çelebi, İlyas (2008), “Rukye” DİA, İstanbul, C. XXXV, ss. 219-222.Çetin, İsmet (1991), “Orta Asya Türk Kültüründe Efsun ve Efsun Törenleri”, Milli Folklor Dergisi, C. II, S. 11, ss. 24-28.Elçin, Şükrü (1986), Halk Edebiyatına Giriş, (Gözden Geçirilmiş İlaveli Yeni Baskı), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.Erdentuğ, Nermin (1956), Hal Köyünün Etnolojik Tetkiki, Ankara, Türk Tarihi Kurumu Basımevi.Fużūlì: Dìvān: AKYÜZ, Kenan vd. (1958), Fuzūlì Türkçe Divan, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi. Güleç, İsmail (2014) “İslam’da Şiir ve Şair Algısına Dair Kimi Tespitler”, Divan EdebiyatıAraştırmaları Dergisi, S. 13, s. 1-22.Huart, Cl. (1964) “Efsun”, İslam Ansiklopedisi: İslam Alemi Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lugati, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 4. c. (847 s.), 4. c; Eb-Gwalior.İnan, Abdulkadir (1954), Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: Türk Tarih Kurumu.Kaçalin, Mustafa S. (2011), Nevayi’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar = El-Lugatu’n-Neva’iyye Ve’l-İstişhadatu’l-Cağata’iyye : Giriş-Metin-Dizinler-Tıpkıbaskı / Niyazi, Ankara : Türk Dil Kurumu, Türk Dil Kurumu yayınları: 1027. Ķaēı Burhāneddìn: Dìvān: ERGİN, Muharrem (1980), Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.Karaağaç, Günay (1989) “Birkaç Kelime Hakkında”, Türk Dili Ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, İzmir, S. V, ss. 91-96.Karaman, Gülay (2015). Klasik Türk Edebiyatında Sihir, Yayımlanmamış Doktora Tezi.Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.Kardaş, Sedat (2013), “Divan Şiirinde Sihir ve Büyünün Kaynağı: Hârût ve Mârût”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, s. 50, Erzurum (ss. 29-46).Lebìb: Dìvān: KURTOĞLU, Orhan (2017), Lebib Divanı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ana Yayın Numarası: 3369, Kültür Eserleri Dizisi: 569.Nevāyì: Bedāyi’u’l-vaŝaš: Kaya Türkay (2002), Bedāyi’u’l-vasat - Üçünci Divan, Ankara: Türk Dil Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları: 807.Şibān Ĥān: Dívān: Karasoy, Yakup, (1998) Şiban Han divanı: (inceleme-metin-dizin-tıpkıbasım), Türk Dil Kurumu, Türk Dil Kurumu yayınları: 614.Şu¤Ūrì, Ģasan (1314), Ferheng-i Şuûrî [-Nevâl-i Fuzalâ] Ferheng-i Şuûrî Kitâbu Lisâni’l-Acemi’l-müsennâ bi-ferheng-i Şuûrî Nevâlü’l-fuzalâ ve lisânü’l-Acem, İstanbul: Cemal Efendi Matbaası.Olgun, Mehmet Tahir (1966), Mesnevi: Terceme ve Şerheden: Tāhir-ul-Mevlevì, C. IV, (953-1312 s.) İstanbul, Selâm Yayınları.Onay, Ahmet Talat (2009), Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Haz. Cemal Kurnaz, İstanbul: H Yayınları. Örnek, Sedat Veyis (1991), Türk Halkbilimi, 2. Baskı, Ankara: Kültür Bakanlığı, Kültür Bakanlığı Yayınları: 1629.Öztürk, Mürsel; Örs, Derya (2000), Burhân-ı katı’. / Muhammed Hüseyin b. Halef Tebrizi, çev. Mütercim Asım Efendi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.Tācì-zāde Ca’fer Çelebì: Dìvān: Erünsal, İsmail E. (1983) The Life and Works of Tācì-zāde Ca'fer Çelebi, with a Critical Edition of His Dìvān, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. Tekin, Gönül Alpay (2009) ‚ “Divan Edebiyatındaki Bazı Motiflerin Mitolojik Kökenleri”, Journal of Turkish Studies: Cem Dilçin Armağanı II (Türklük Bilgisi Araştırmaları 33/II), Harward University.