أسلوب القصر في البلاغة التركية: ماهيتها وكيفيتها ووظيفتها

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 3, 265 - 289, 31.08.2020

Osman Arpaçukuru

https://doi.org/10.20322/littera.712441

Öz

The Restriction Style in Turkish Rhetoric: Its Nature, Situation and Functioning

Öz

The restriction (qasr) style is one of the strong literary styles of Turkish rhetoric. However, the studies dealing with it are almost non-existent. This lack of information regarding of the hasr style causes important language and style problems in the translation of meanings in foreign language texts to Turkish, especially the sacred texts such as the Qur'an and Hadith.
The research broadly dealt with the restriction style in the Turkish rhetoric and eliminated the lack of information largely. The research is expected to contribute to eliminating language and style problems in translating sentences that come in the restriction style on the foreign language.
In the research, the main books of Turkish literature and rhetoric were taken as reference, especially those written in Ot-toman alphabet. The main sources of the Arab rhetoric have been used in the writing of the topics not included in these. The collected information was written down according to a certain systematic and developed with explanations, com-ments and examples.
Because of being the first in its field in terms of quality and scope, there are some issues that the research did not address and referred to the new studies. Among the most prominent are the following: Finding appropriate equivalents in Turkish instead of Arabic concepts and terms of Hasr style, revealing the differences of ways of Hasr from each other.

Anahtar Kelimeler

Turkish language and literature, Turkish rhetoric, style, restrict, qasr

TÜRK BELAGATİNDE HASR ÜSLUBU: MAHİYET, KEYFİYET VE İŞLEYİŞİ

Öz

“Kasr” ve “tahsis” isimleriyle de anılan “hasr”, belagatimizin güçlü, edebî üsluplarından biridir. Bununla beraber onu ele alan çalışmalar yok denecek kadar azdır. Bu durum, hasr üslubunun mahiyet, keyfiyet ve işleyişine dair bilgi eksikliğine yol açmıştır. Bu bilgi eksikliği, Kur’an ve Hadis gibi kutsal metinler başta olmak üzere, hasr üslubunun çokça yer aldığı yabancı dildeki metinlerin Türkçeye aktarımında önemli dil ve üslup problemlerine neden olmaktadır.
Araştırma, Türk belagatinde hasr üslubunu genişçe ele almış ve bu konudaki bilgi eksikliğini büyük ölçüde gidermiştir. Böylelikle araştırmanın, yabancı dilde hasr vurgusuyla gelmiş sözlerin Türkçeye aktarımında görülen dil ve üslup problemlerinin giderilmesine önemli katkı sağlaması beklenmektedir.
Araştırmada öncelikle Osmanlı alfabesiyle yazılmış olanlar olmak üzere Türk edebiyat ve belagatinin belli başlı kitapları referans alınmıştır. Bunlarda bulunmayan konuların yazımında Arap belagatinin temel kaynaklarından istifade edilmiştir. Toplanan bilgiler belli bir sistematiğe göre yazıya geçirilmiş ve açıklama, yorum ve örneklerle geliştirilmiştir.
Niteliği ve kapsamıyla alanında ilk olması sebebiyle araştırmanın ele almadığı, teklif olarak yeni çalışmalara havale ettiği birtakım meseleler de bulunmaktadır. Hasr üslubunun Arapça kavram ve terimlerine Türkçe uygun karşılıkların bulunması, delaletleri bakımından hasrın ifade yollarının birbirlerinden farkının mümkün mertebe ortaya konması ve konunun farklı bilimsel ve metodik yöntemlerle ele alınması ve geliştirilmesi bunlardan öne çıkan bazılarıdır.

Anahtar Kelimeler

Türk dili ve edebiyatı, Türk belagati, üslup, hasr, kasr

Kaynakça

• Abdurrahman Süreyya (1999). Mizânü’l-Belâga. Doktora Tezi, Hazırlayan: Şaban Baranoğlu. İzmir.
• Abdurrahman Süreyyâ, Mîrdûhîzâde (1303). Mîzânü’l-Belâga. İstanbul: Cerîde-i Askeriye Matbaası.
• Abdülkâhir el-Cürcânî (1992). Delâilü’l-i‘câz (3. Baskı). Kahire: Matbaatü’l-Medenî.
• Arpaçukuru, Osman (2019). Arap Belagatında Hasr üslubu ve Kur’ân Meâllerinin Hasr Üslubu Açısından Değerlendirilmesi. Doktora Tezi. Bursa.
• Ayverdi, İlhan (2016). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde (3. Baskı). İstanbul: Kubbealtı İktisâdi İşletmesi.
• Besyûnî, Abdülfettâh Feyyûd (1986). İlmu’l-me’ânî: Dirase belâgiyye ve nakdiyye li-mesâili’l-me’ânî. Kahire: Mektebetü Vehbe.
• Bilgegil, Mehmet Kaya (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri -I: Belagat (2. Baskı). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Bilgegil, Mehmet Kaya (2009). Türkçe Dilbilgisi (3. Baskı). Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi.
• Bolelli, Nusrettin (2011). Belâgat: Beyân-Me‘ânî-Bedî‘ İlimleri (6. Baskı). İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları (İFAV).
• Bozkurt, Fuat (2017). Türkiye Türkçesi (Dilbilgisi-Anlatım) (5. Baskı). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Bulut, Ali (2015). Belâgat: Meâni-Beyân-Bedî‘ (4. Baskı). İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları (İFAV).
• Cevdet Paşa, Ahmed (1299). Belâgat-ı Osmâniyye (2. Baskı). İstanbul: Matbaa-i Osmâniyye.
• Cevdet Paşa, Ahmed (2017). Belâgat-ı Osmâniye (2. Baskı). İstanbul: Akçağ Basım Yayım.
• Coşkun, Menderes (2012). Sözün Büyüsü Edebi Sanatlar (3. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Demir, Tufan (2013). Türkçe Dilbilgisi (3. Baskı). Ankara: Kurmay Kitap.
• Devellioğlu, Ferit (2017). Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lûgat (33. Baskı). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Ebû Mûsâ, Muhammed Muhammed (1987). Delâlâtü’t-terâkîb (2. Baskı). Kahire: Mektebetü Vehbe.
• ed-Derrâz, Sabbâh Abîd (1986). Esâlîbü’l-kasr fi’l-Ḳur’âni’l-kerîm ve esrâruha’l-belâgiyye. Mısır: Matbaatü’l-Emâne.
• ed-Desûkî, Muhammed b. Ahmed (2013). Hâşiyetü’d-Desûkî alâ Muhtasari’s-Sa’d: Şerhu Telhîsi’l-Miftâh (2. Baskı). Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• el-Cürcânî, Seyyid Şerîf (1997). Arapça-Türkçe Terimler Sözlüğü. İstanbul: Bahar Yayınları.
• el-Cürcânî, Seyyid Şerîf (2009). el-Misbâh fî şerhi’l-Miftâh. Doktora Tezi, Haz. Yüksel Çelik. İstanbul.
• el-Hâc İbrâhîm (1305). Edebiyyât-i Osmâniyye: (Birinci Cüz). İstanbul: Dersaadet.
• el-Halhâlî, Muhammed b. Muzaffer (2007). Miftâhu Telhîsi’l-Miftâh. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-türâs.
• el-Humeydî, Abdünnûr (2006). Üslûbul-kasri beyne Sîbeveyhi ve Abdilkâhir el-Cürcânî. Yüksek Lisans Tezi. Cezayir.
• el-Meydânî, Abdurrahman H. Habenneke (2013). el-Belâgatü’l-Arabiyye: Üsüsühâ ve Ulûmühâ ve Fünûnühâ. Dımaşk: Dârü’l-Kalem.
• es-Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb Yûsuf (2011). Miftâhu’l-ʿulûm (2. Baskı). Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• et-Teftâzânî, Sa‘düddin Mes‘ûd b. Ömer (2013). el-Mutavvel Şerhu Telhîsi Miftâhi’l-ʿulûm (3. Baskı). Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Fâzılî, Muhammed (1986). Dirâse ve nakd fî mesâile belâgiyye hâmme. Tahran: Müessese-i mütâle‘ât ve tahkîkât Ferhengî.
• Fazlıoğlu, Şükran (2012). "Vaz’". TDV İslâm Ansiklopedisi: Cilt. 42. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/vaz--dilbilim.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah (1988). "Belâğat Ekolleri ve Anadolu Belâğat Çalışmaları". Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0 (8), 126–157.
• Hatîb el-Kazvînî, Muhammed b. Abdurrahmân (2010). el-Îzâh fî ʿulûmi’l-belâga: el-Me‘ânî ve’l-beyân ve’l-bedî‘ (4. Baskı). Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Hüseyin Remzî, Doktor (1305). Lügat-i Remzî. İstanbul: Hüseyin Remzî Matbaası.
• İbn Ya‘kûb el-Mağribî, Ahmed b. Muhammed (2002). Mevâhibü’l-fettâh fî şerhi Telhîsi’l-Miftâh. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye.
• İbnülkâmil, Mehmed Abdurrahman (2017). Belâgat-ı Osmâniyye. Kayseri: Kimlik Yayınları.
• Kaçar, Mücahit (2007). "Cumhuriyet Dönemi (1923-2007) Türk Edebiyatında “Belagat” Çalışmaları". Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5 (10), 315–330.
• Kartal, Ahmet (2007). "Türk Edebiyatında Belagat Çalışmaları ve “Tezâd” ve “Telmîh” Sanatlarına Eleştirel Bir Bakış". Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(1), 413–428.
• Kocakaplan, İsa (2009). Ahmet Haşim. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı.
• Korkmaz, Zeynep (2009). Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi (3. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mehmed Âkif (1912). Tefsîr-i Şerîf. Sebîlürreşâd Mecmuası, 8 (201), s. 354 (Bağcılar Belediyesi, 2016).
• Mehmed Rifat, Manastırlı (1308). Mecâmi‘ü’l-edeb -I (İlm-i Belâgat): İlm-i Me’ânî. İstanbul: Dersaadet.
• Mehmet Abdurrahman (2012). Belâgat-ı Osmâniyye. Yüksek Lisans Tezi, Haz. Mustafa Tekdemir. Kahramanmaraş.
• Mücahit, Mustafa (1997). Arap Dilinde Hasr Belagatı ve Kur’an’da Manaya Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Sivas.
• Ömer Seyfeddin (2013). Seçme Hikayeler -2. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Refik Halid Karay (2009). Yezidin Kızı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Said Paşa, Diyarbekirli (1305). Mîzânü’l-edeb. İstanbul.
• Saraç, M. A. Yekta (2013). “Eski Türk Edebiyatına Giriş”. Söz Sanatları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Saraç, M. A. Yekta (2014). Klâsik Edebiyat Bilgisi: Belagat (12. Baskı). İstanbul: Gökkubbe (Bilimevi Basın Yayın Ltd. Şti).
• Şemseddin Sami (2017). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat: Kâmûs-ı Türkî (5. Baskı). İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Şener, H. İbrahim, & Yıldız, Âlim (2018). Türk İslâm Edebiyatı (9. Baskı). İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Tâhir-ül Mevlevî (1973). Edebiyat Lügatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük (11. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hasan Aksoy (2013). "Türk İslam Edebiyatı". Türk-İslâm Edebiyatında Belâgat: Başlıca Edebî Sanatlar. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Yazar, Tuncay (2018). Kasr Üslubu. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.