BURSALI HAYLÎ AHMED ÇELEBİ VE ŞİİRLERİ

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 3, 356 - 390, 31.08.2020

Ramazan Ekinci

https://doi.org/10.20322/littera.734777

Öz

Orhan Gazi zamanında fethedilen ve henüz kuruluş aşamasındaki Osmanlı Devleti’nin ikinci başkenti olan Bursa’nın çehresi, fethin akabinde kısa sürede değişmiş; yapılan imar ve inşâ faaliyetleriyle şehir siyasi ve ticari açıdan önem kazanmakla birlikte ilim, kültür ve sanat merkezi olarak da ön plana çıkmaya başlamıştır. Şehrin başkentliği kısa sürse de Bursa, asırlar boyunca Osmanlı Devleti’nin çeşitli coğrafyalarından gelen ilim ve sanat erbabının uğrak yeri olmuştur. Osmanlılar döneminde yetiştirdiği önemli devlet adamlarıyla siyasi tarihimizde; musikî, hüsn-i hat, minyatür, ebru, nakış vb. birçok klasik sanatta söz sahibi olmuş sanatçılarla da kültür ve sanat tarihimizde ayrı bir yere sahip olan Bursa, edebiyat tarihimizde önde gelen birçok şair ve yazarın memleketi olması hasebiyle de dikkat çekmektedir.
Bu çalışmanın konusunu klasik edebiyat döneminde yetiştirdiği şair sayısı itibarıyla İstanbul’dan sonra ikinci sırada yer alan Bursa’nın önde gelen şairlerinden Haylî Ahmed Çelebi ve şiirleri teşkil etmektedir. Asker şairlerimizden olan Haylî XVII. asırda yaşamış, ömrü cenk meydanlarında geçmiş ve Bağdat seferi esnasında şehit olmuştur. Kaynaklarda şairin dîvânı olduğu bilgisi kayıtlıysa da eser günümüze ulaşamamıştır. Bu makalede hayatı hakkında eski kaynaklarda çok fazla bilgi bulunmasına rağmen biyografisi ansiklopedilerde sathî şekilde verilen Haylî’nin biyografisi yeniden yazılmaya çalışılacak ve şiir mecmuaları ile biyografik eserlerden derlenen şiirlerinin çevriyazılı metinleri verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Bursa, Haylî Ahmed

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Belîğ, Nuhbetü’l-Asâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş‘âr, Ankara: AKMB Yay.
• Açıkgöz, Namık (hzl.) (2017). Riyâzî, Riyâzü’ş-Şu‘arâ, Kültür Bakanlığı, e-kitap https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54137,540229-riyazu39s-suarapdfpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 07.01.2020]
• Akbayar Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., C. II.
• Aksoyak, İsmail Hakkı (2014). “Âsımî, Mehmed Âsımî Efendi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/asimi-mehmed-asimi-efendi [erişim tarihi: 01.03.2020]
• Altun, Kudret (hzl.) (1997). Tezkire-i Mucîb, Ankara: AKMB Yay.
• And, Metin (2018). Osmanlı Tasvir Sanatları 2: Çarşı Ressamları, İstanbul: YK Yay.
• Atlansoy, Kadir (1998). Bursa Şairleri: Bursa Vefeyatnamelerindeki Şair Biyografileri, Bursa: Asa Kitabevi.
• Bursalı Mehmed Tâhir (1333). Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Matbaa-i Âmire, C. II.
• Çapan, Pervin (hzl.) (2005). Mustafa Safâyî Efendi, Tezkire-i Safâyî, Ankara: AKMB Yay.
• Değirmenci, Tülün (2015). “Söz Bir Nesnedir ki Zâil Olmaz: Osmanlı İstanbul’unda Hamzanâme Geleneğine Göre Kamusal Okuma (Hikâye-Resim-Kitap)”, Antikçağ’dan XXI: Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, C. 7, ed. Hatice Aynur, İstanbul: İSAM Yay.
• Donuk, Suat (hzl.) (2016). Türk Edebiyatında Vefeyât-nâme ve İsmail Beliğ’in Güldeste-i Riyâz-ı İrfân’ı, Ankara: Gece Kitaplığı Yay. Ekinci, Ramazan (hzl.) (2018). Şeyhî Mehmed Efendi, Vekâyi’u’l-Fuzalâ, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.
• Ekinci, Ramazan (hzl.) (2019). Fâik Reşâd, Eslâf-Terâcim-i Ahvâl-Terâcim-i Ahvâl-i Meşâhîr, İstanbul: DBY Yay.
• Gültaş, Serhat (2020). “Bir Biyografik Kaynak Olması Bakımından Bahâr-ı Şemsî”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, C. 7, Sayı 17, s. 87-118.
• Güzel, Bilal (2012). Kemiksizzâde Mustafa Safvet ve Nuhbetü’l-Âsâr Min Ferâi’di’l-Eşâr İsimli Şair Tezkiresi, Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Hızlı, Mefail-Yurtsever, Murat (hzl.) (2000). Ravza-i Evliya, Bursa: Arasta Yay.
• İnalcık, Halil (1992).“Bursa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 445-449.
• İpşirli, Mehmet (hzl.) (2007). Târîh-i Na‘îmâ, Ankara: TTK Yay.
• İpekten, Haluk vd. (1988). Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Ankara: Kültür ve Turizm Bak. Yay.
• İsen, Mustafa (2010). “Osmanlı Kültür Coğrafyasına Bakış”, Tezkireden Biyografiye, İstanbul: Kapı Yay.
• Kaplan, Yunus (2013a). “Haylî Ahmed Çelebi (Bursalı)”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hayli-ahmed-celebi-mdbir [erişim tarihi: 01.03.2020]
• Kaplan, Yunus (2013b). “Haylî Ahmed Çelebi (Kırkkiliseli)”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hayli-ahmed-celebi [erişim tarihi: 01.03.2020]
• Kara, Mustafa-Atlansoy, Kadir (hzl.) (1997). Mehmed Şemseddin,Yâdigâr-ı Şemsî, Bursa Dergâhları, Bursa: Uludağ Yay.
• Kayabaşı, Bekir (1997). Kaf-zâde Fâ’izî’nin Zübdetü’l-Eşârı, Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi
• Koç, Hamza (2020). “XVII. Yüzyıl Divan Şairi Haylî ve Yayımlanmamış Gazelleri”, Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi, S. 12, Bahar 2020, s. 37-48.
• Kutlu, Mustafa (1981). “Haylî Ahmed Çelebi”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul: Dergâh Yay., C. IV.
• Mecmua-i Eş‘âr, Ankara Milli Kütüphane 06 Hk 1204/1 vr. 43b-44b.
• Mecmua-i Eş‘âr, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Hazine 1127, vr. 7b-9a.
• Mecmua-i Eş‘âr, Ankara Milli Kütüphane 06 Mil Yz A 1793 vr. 19a-20b.
• Mecmua-i Eş‘âr, Ankara Milli Kütüphane 06 Mil Yz A 7180/5 vr. 81b-83a.
• Mecmua-i Eş‘âr, Ankara Milli Kütüphane 06 Mil Yz A 7076 vr. 21a.
• Mecmua-i Eş‘âr ve Mûsikî, Ankara Milli Kütüphane 06 Mil Yz A 3877 vr. 26b.
• Mecmua-i Eş‘âr, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Ali Nihat Tarlan 80, vr. 180a;
• Oğuz Kutlar, Fatma Sabiha-Koncu, Hanife- Çakır, Müjgan (hzl.) (2017). Mehmed Tevfîk, Kâfile-i Şu‘arâ, Kültür Bak., e-kitap. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56163,mehmed-tevfik-kafile-i-su39arapdf.pdf?0 [erişim tarihi: 07.01.2020]
• Olcay Kocatürk (2019). “Mehmed Şemseddin’in Ezhâr-ı Şemsî Adlı Bursalı Şairler Tezkiresi”, The Journal of Turkic Language and Literature Surveys (TULLIS), C. 4, Sayı 2, s. 93-114.
• Öztürk, Erdem Can (2019). “Bir Gazel İki Şair: Nev‘î-zâde Atâyî ve Nevâlîzâde Atâyî Divanlarındaki Aynı Gazel Üzerine Notlar”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi S. 22, s. 643-668.
• Öztürk, Furkan (hzl.) (2020). Nef‘î, Sihâm-ı Kazâ, İstanbul: DBY Yay.
• Taştan, Erdoğan (2017). “17. Yüzyıl Şairi Hayli Çelebi ve Divanı”, Al-Farabi 1. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, Gaziantep: Bildiriler Kitabı, s. 746-755.
• Tuman, Mehmed Nâil (2001). Tuhfe-i Nâilî, (tıpkıbasım: Cemal Kurnaz-Mustafa Tatcı) Ankara: Bizim Büro Yay.
• Yılmaz, Kaşif (hzl.) (2001). Güftî ve Teşrîfâtü’ş-Şu‘arâsı, Ankara: AKMB Yay.
• Zavotcu, Gencay (hzl.) (2017). Rızâ Tezkiresi, Kültür Bak. e-kitap, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/60735,riza-tezkiresipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 07.01.2020]