NÛŞÎ’NİN TEVŞÎHU’L-LETÂİF ADLI MESNEVİSİNDE YER ALAN BESMELENÂME

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 3, 615 - 635, 31.08.2020

Enes Yıldız

https://doi.org/10.20322/littera.754324

Cited By: 2

Öz

İslam’da her hayrın başı olarak görülen besmele, ilahiyatın yanında edebî eserlere de konu olmuştur. Mesnevi ve divanlarda edebî bir tür teşkil edecek sayıda besmele manzumesi bulunmaktadır. Müstakil veya bir bölüm olarak karşımıza çıkan besmele manzumelerinde şairler besmeleyi teşbih ve mecazlarla tasvir etmişler, besmelenin faydalarını ve gerekliliğini vurgulamışlar ve besmeleyi oluşturan harfler üzerinden çeşitli benzetmeler yapmışlardır.

Bu çalışma XVII. yüzyıl divan şairlerinden Şeyh Nûşî’nin Tevşîhu’l-Letâif adlı nasihatnâme türündeki mesnevisinin girişinde bulunan besmelenâme üzerinedir. Yazıda öncelikle besmele ve edebî bir tür olarak besmele manzumeleri hakkında bilgi verilecek ardından bugüne kadar üzerinde hiçbir çalışma yapılmamış mesnevi kısaca tanıtılacaktır. Makalenin asıl bölümünde Şeyh Nûşî’nin besmelenâmesi şekil ve muhteva özellikleri yönünden incelenecek ve manzumenin transkripsiyonlu metni verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, mesnevi, Nûşî

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (1999). İsmail Belîg Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti’l-Eş’ar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay. Altuner Üzer, Nuran (1989). Safâî ve Tezkiresi (İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks). Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi. Ataç, Mehmet Beşir (2007). Ayıntablı Hafız Abdülmecidzade Divanı İnceleme-Metin. Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi. Bedir, Fatma Zehra (2004). Caferî Baba ve Divânı. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi. Çavuşoğlu, Mehmet (1977). Yahya Bey Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay. Çetin, İsmail (1993). Derzi-zâde Ulvî (Hayatı, Edebi Şahsiyeti ve Divanının Tenkitli Metni). Yüksek Lisans Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi. Çiftoğlu Çabuk, Arzu (2014). Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Tercümelerinde Besmele. Turkish Studies 9/12: 125-141. Deniz, Sabahat (2005). Tecellî ve Dîvânı. İstanbul: Veli Yay. Dilçin, Cem (1983). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: TDK. Yay. Erdem, Sadık (2005). Neylî ve Dîvân’ı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay. Erdoğan, Mustafa (2008). Kabûlî İbrahim Efendi, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi. Genç, İlhan (2000). Esrar Dede Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviye. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay. Gökalp, Haluk (2012). Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi. Aça, M., Kocakaplan, İ., Ceylan, Ö. (Ed.), Eski Türk Edebiyatında Nazım Şekilleri Edebi Türler (s. 188-467). İstanbul: Kesit Yay. Gürgendereli, Müberra (2010). Türkçe Mesnevilerde Besmele Şiirleri. İstanbul: Acar Bilgi Merkezi Yay. İpekten vd. (2017). Sehî Beg Heşt Bihişt. Kültür ve Turizm Bakanlığı Web site: http//ekitap.kulturturizm.gov.tr., Erişim tarihi, 22.03.2019 Kaplan, Mahmut (1990). Hayriyye-Nâbî (İnceleme-Metin). Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi. Karayazı, Nurgül (2012). 17. Yüzyıl Şâiri Ahmed Yârî ve Dîvân’ı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi. Kartal, Ahmet (2014). Doğu’nun Uzun Hikayesi Türk Edebiyatında Mesnevi. İstanbul: Doğu Kütüphanesi. Kavruk, Hasan & Selçuk, Bahir (2009). Filibeli Vecdî ve Dîvân’ı (Metin-Dizin). Kültür ve Turizm Bakanlığı Web site: http//ekitap.kulturturizm.gov.tr., Erişim tarihi, 22.03.2016. Levend, Agah Sırrı (1963). Ümmet Çağında Ahlâk Kitaplarımız. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 89-115. Levend, Agah Sırrı (2008). Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: TDK. Macit, Muhsin (2001). Erzurumlu Zihni Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. Okuyan, Mehmet (2012). Kısa Sûrelerin Tefsiri. İstanbul: Düşün Yay. Özcan, Abdülkadir (1989). Nev’î-zâde Atâî Hadaiku’l-Hakaik Fi Tekmileti’ş Şakaik, Ankara: Çağrı Yay. Pakalın, Mehmet Zeki (2004). “Âmin Alayı” Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. 1. İstanbul MEB Yay. 58-59. Sevgi, Ahmet (1999). Molla Cami'nin Besmele Şerhi ve Türk Edebiyatına Tesirleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 5: 1-50. Tarlan, Ali Nihat (1992). Ahmed Paşa Divanı. Ankara: Akçağ Yay. Tuman, Mehmed Nâil (2001). Tuhfe-i Nâilî-Dîvân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri II, (Haz: Cemal Kurnaz, Mustafa Tatcı), Ankara: Bizim Büro Yay. Uzun, Mustafa (1992). “Besmele”, İslâm Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 538-540. Ünver, İsmail (1986). Mesnevî. Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri). 415-416- 417/ Temmuz-Ağustos-Eylül, 430-563. Üstüner, Kaplan (2016). Erzurumlu Zihnî’nin Besmele Konulu Mesnevisi. Mavi Atlas 6:18-48. Yavuz, Fikri & Özen İsmail. (1972). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Meral Yay. Yekbaş, Hakan (2010). Divan Şiirinde Kur’ân. İstem 8/16: 199- 232. Yıldırım, Suat (1992). “Besmele”, İslâm Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 529-532. Yıldız, Enes (2019). Divanlarda Küçük Mesneviler. Doktora Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi.