KIBRISLI HİLMÎ’NİN KAHVENAMESİ

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 3, 484 - 492, 31.08.2020

Beyhan Kesik

https://doi.org/10.20322/littera.767001

Öz

Kıbrıs, II. Selim’in saltanat yıllarında, 1571’de Osmanlı Devleti’ne katılmıştır. Osmanlı’nın iskân faaliyetleri doğrultusunda Ada’ya Anadolu’nun çeşitli bölgelerinden Türklerin yerleştirilmesiyle Ada, çok geçmeden bir Türk yurdu hâline dönüşmüştür. Anadolu’dan adaya giden Türklerin kendi maddî ve manevî değerlerini de beraberinde getirmesiyle kültür ve sanat alanında çeşitli gelişmeler meydana gelmiştir. Bu gelişmeler dil, edebiyat ve folklor ürünlerine de yansımıştır. İlk dönemde özellikle klasik Türk edebiyatı geleneğine bağlı şairler boy göstermiştir. Kaynaklarca Osmanlı Dönemi Kıbrıs Türk Edebiyatı (1571-1878) olarak adlandırılan bu dönemde Misâlî (1607), Zekâî (1648), Siyâhî (1710), Naîb (1717), Ârif Efendi (1725), Hızır Dede (1727), Musîb veya Musîb Mehmet Efendi (1754), Müftü Hasan Hilmî Efendi (1847), Hacı Hasan Tahsin Bey (1861), Yusuf Ziya (1869) gibi şairler yetişmiştir. 19. yüzyılda ise bu halkaya Eski Zağralı Handî, Şemʻî, Sezâyî, Hakkı, Hâtif, Nâdirî, Sâlim, İffet, Kerîmî, Tekî, Müftü Râci Efendi gibi isimler dâhil olmuştur.
Osmanlı döneminde Kıbrıs’ın en önemli şairi hiç şüphesiz Hilmî’dir. Sultan II. Mahmut devrinde sultanü’ş-şuʻara unvanı ile taltif edilen şair, kasideleri ve Nâbî tarzında yazdığı manzumeleri ile tanınmıştır. Şair, Şeyh Gâlib, hatta Nedîm tesirinde şiirler de kaleme almıştır. Hilmî, II. Mahmut devrindeki yeniliklere de kayıtsız kalmamış, dönemin önemli gelişmelerinden biri olan “fes”i şiirlerine konu etmiştir. Bunun yanı sıra toplumda oldukça ilgi gören kahveyi de şiirine malzeme yapmıştır.
Kahve, edebiyatımızda çeşitli vesilelerle kendine yer bulmuştur. Bazen bir beyitte, bazen atasözü ve deyimlerimizde, bazen türkü, mâni ve tekerlemelerde çeşitli benzetmeler içinde yer almış, bazen müstakil bir mesnevi konusu ve bazen de bir gazelin öznesi olmuştur. Bazen de Hilmî’nin gazelinde olduğu üzere bir manzumenin redifi olarak kendini göstermiştir.
Bu çalışmayla Hilmî’nin “kahve” redifli yedi beyitten oluşan yek-ahenk gazeli şekil ve muhteva yönünden tanıtılacaktır.

Anahtar Kelimeler

kıbrıs, klasik Türk edebiyatı, kahve, Hilmi

Kaynakça

• Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). “Hilmî Hasan Efendi”. Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî, C. 2. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Bostan, İdris (2001). “Kahve”. İslâm Ansiklopedisi C. 24. İstanbul: TDV Yay. 202-205.
• Demiryürek, Mehmet (2009). “XIX. Yüzyıl Kıbrıs Esnaf Teşkilatı Üzerine Bazı Tespitler”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi XXVIII (45): 13-42.
• Demiryürek, Mehmet (2013). “Şeyh-i Seb‘alık Kurumu ve Osmanlı Esnaf Teşkilatı İçindeki Yeri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi (66): 17-42.
• Eren, M. Selim (2013). Kıbrıs ve Balkanlarda Türk Şiiri. Eskişehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı Yay.
• Fedai, Harid (1987). Kıbrıs Müftüsü Hilmi Efendi -Şiirler-. Lefkoşa: KKTC MEB ve KB Yay.
• Fedai, Harid (1997). “Kıbrıs Türk Edebiyatı”. Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi. C. 9. Ankara: T.C. KB Yay. 182-464.
• Fedai, Harid (2000). Kıbrıs Müftüsü Hilmi Efendi -Şiirler-. Lefkoşa: Eren Yay.
• Gökçe Yükselen, Abdurrazak Peler (2014). “HİLMÎ EFENDİ, Hasan” http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1307 (erişim tarihi: 27.09.2017).
• Güleç, İsmail, Ömer Said Güler (2017). Bir Demet Reyhan Ümmi Harâm’ın (Hala Sultan) Hâl Tercümesi (Deste-bend-i Reyhân der Terceme-i ÜmmüHarâmbintiMilhân). Lefkoşa: Kısbu Yay.
• Kaplan, Yunus (2018). “Son Dönem Kıbrıs Divan Şairi Hasan Hilmî Efendi ve Bilinmeyen Şiirleri”. Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi. 1 (2): 33-48
• Kesik, Beyhan, H. Koç, K. Kaçar (2018). Kıbrıslı Hilmî Hayatı, Edebî Kişiliği, Dîvânçesi ve Diğer Şiirleri. İstanbul: Kesit Yay.
• Kömeçoğlu, Uğur (2010). “Homo Ludens ve Homo Sapiens Arasında Kamusallık ve Toplumsallık: Osmanlı Kahvehaneleri”. Osmanlı Kahvehaneleri: Mekân, Sosyalleşme, İktidar. Hazırlayan: Ahmet Yaşar. İstanbul: Kitap Yayınevi. 49-84.
• Oberling, Pierre (2007). The Heart of a Nation. A History of Turkish Cypriot Culture 1571-2001. Lefkoşa: Rüstem.
• Pala, İskender (2004). Kahve Molası. İstanbul: LM Yayıncılık Yay.
• Taştan, Yahya Kemal (2009). “Sufi Şarabından Kapitalist Metaya Kahvenin Öyküsü”. Gazi Akademik Bakış. 2 (4): 53-86.
• Türk Kahvesi Kitabı (2014). Editör: Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Kitabevi Yayınları
• Yalap, Hakan (2017). “Klasik Türk Edebiyatı Işığında Edebiyat ve Kültür Tarihimizde Kahve ve Kahvehaneler”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi. 6 (3): 1907-1930.