17. YÜZYIL DİVAN ŞAİRLERİNDE KİMLİK OLARAK “BİZ”

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 4, 999 - 1024, 13.11.2020

Yusuf Can Tıraş

https://doi.org/10.20322/littera.796583

Öz

Kimlik, insanın nasıl bir kimse olduğunu ifade eden niteliklerdir. Özellikle, Batı’da başlayan Aydınlanma Çağı ile birlikte, on dokuzuncu yüzyıldan itibaren insan kim olduğunun peşine düşmüştür. Dönemin siyasi, kültürel ve ekonomik özellikleri bireylerin farklı kimlik kazanma sürecine yol açmıştır. Bu sürecin oluşumu insanın “ben kimim” sorusuna vermiş olduğu cevapla başlamıştır, denilebilir. Ben kimliğinin farkına varan ve onu tanımlamaya çalışan insan, bir süre sonra ait olduğu sosyal çevrenin etkisiyle “biz” kimliğini de inşa etmiştir. Bu sayede insan, tek başına ifade ettiğinde etkisiz kalan düşüncelerinin çoğulcu bir ifadeyle söylediğinde etkisinin daha fazla olduğunu fark etmiştir. Bu ifadeleri ortaya çıkaran dildir. Bu bağlamda, düşüncelerin ifade edilmesini sağlayan dil, şair ve yazarların en önemli aracı olmuştur. Bu makalede, Osmanlı Devleti’nin duraklama dönemi sayılan 17. yüzyılda yaşayan divan şairlerinin “biz” kimliğini nasıl kullandıkları incelenecektir. Bu sebeple, 17. yüzyılın önde gelen şairlerinden Nef’î, Nâbî, Sâbit, Nâilî-i Kadîm, Fehîm-i Kadîm ve Şeyhülislâm Yahyâ’nın divanları örneklem olarak seçilmiştir. Bu şairlerin divanlarında bulunan ve “biz” kimliğini ele alan şiirlerinde şairlerin daha cesur olduklarını görmek mümkündür. Öte yandan, şairin “kim” olduğu veya hangi düşünce yapısına sahip olduğu daha kolay anlaşılacaktır. Bu çalışmada amaç, divan şairleri özelinde, sanatçıların yaşadığı döneme kayıtsız kalamamalarını ve mutlaka söyleyecek sözleri olduğunu ortaya koymaktır. 

Anahtar Kelimeler

divan edebiyatı, şair, şiir, kimlik, biz

Kaynakça

• Akkuş, M. (2018). Nef’î Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. E-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57741,nefi-divanipdf.pdf?0
• Bayram, A. Kaya (2013). Yahyâ Efendi, Zekeriyyâzâde md. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde. (C. 43, s. 245-246). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Bilkan, A. Fuat (1997). Nâbî Dîvânı I-II. İstanbul. Milli Eğitim Basımevi.
• Bozatay, Ş. Anbarlı & Demir, K. Alp (2014). Osmanlı Adli ve İdari Sisteminde Kadılık: Kurumsal Bir Değerlendirme. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. C.:6. S.: 19. S. 71-89.
• İpekten, H. (2019). Nâ’ilî-i Kadîm Divân’ı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. E-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67155,naili-i-kadim-divanipdf.pdf?0
• Kara, M. [Çev.](2013). Necmüddin Kübra TASAVVUFÎ HAYAT. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karacan, T. (1991). Bosnalı Alaeddin SABİT Divan. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Karaman, H. & Özek, A. & Dönmez, İ. Kâfi & Çağrıcı, M. & Gümüş, S. & Turgut, A. (Haz.) (2014). Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kavruk, H. (t.y). Şeyhülislam Yahyâ Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. E-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10655,seyhulislamyahyadivanihasankavrukpdf.pdf?0
• Okçu, N. (tarih yok). Şeyh Gâlib Dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10654,metinpdf.pdf?0
• Onay, A. Talat (2009). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü. (Haz.: Cemal Kurnaz). İstanbul: H Yayınları.
• Şenödeyici, Ö. (2015). Nâilî Divanı Sözlüğü [Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük]. İstanbul: Kitap & Cafe Serüven.
• Şentürk, A. Atilla & Kartal, A. (2017). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Şentürk, A. Atilla (2017). Osmanlı Şiiri Kılavuzu 2. İstanbul: OSEDAM.
• Tarih ve Edebiyat Metinleri Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü (TEBDİZ): http://tebdiz.com/
• Tıraş, Y. Can (2019). Fehîm-i Kadîm Divânı Sözlüğü [Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük]. Uşak: Uşak Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstititüsü. Türk Dili ve Edebiyatı ABD. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]
• Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü: http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/
• Uludağ, S. (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı (2011). Osmanlı Tarihi XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna Kadar. C.: 3/2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Üzgör, T. (1991). Fehîm-i Kadîm Hayatı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.