An Analysis Of The Isosephic Poems in Enderunlu Fazıl’s Divan

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 266 - 287, 30.04.2021

Talip Çukurlu , Mesut Bayram Düzenli

https://doi.org/10.20322/littera.894193

Cited By: 1

Öz

“Abjad numerals” calculation is a system whose numbers consist of letters, usually used to date an event. The word “ab-jad” is the first of eight meaningless words produced by Arabs in order to memorize the letters of their alphabet more easily. In classical Turkish poetry; It has become a tradition to use abjad numerals to reveal the history of many important events such as birth, death, weddings, war, building construction. At the basis of the art of "isopsephy" in our classical poetry is the abjad numerals.
Isopsephy; it is a literary art made by adding the numerical values of the letters in words, verses, couplets or clauses indi-cating the time of an event. Usually the desired date is specified in the last verse. The isopsephy are written for almost every event that could be considered important to its author. There are multiple ways to isopsephy. Among the classical Turkish poets, such poets as Hızır Bey, Adem Baba, Bursalı Haşimi, Süruri and Antepli Ayni are the poets that come to the fore in terms of isosephy.
Enderunlu Fazıl, one of the important poets of the eighteenth century, has 164 isosephim poems in his Divan. Nine of these poems were written using four different methods that were not used before. In this study, the isosephic poems found in Enderunlu Fazıl's Divan; subject, genre, method and time will be examined in various aspects and the information obtained will be supported with numerical data to contribute to the world of science.

Anahtar Kelimeler

Enderunlu Fazıl, isopsephy, isopsephic poems, abjad numerals

ENDERUNLU FÂZIL DİVANI’NDAKİ TARİH MANZUMELERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Öz

Ebced hesabı, genellikle bir olayı tarihlendirmek için kullanılan ve rakamları harflerden ibaret olan bir sistemdir. Ebced kelimesi, Arapların kendi alfabelerindeki harfleri daha kolay ezberlemek için ürettikleri anlamsız sekiz kelimeden ilkidir. Klasik Türk şiirinde; doğum, ölüm, düğün, savaş, bina yapımı gibi birçok önemli olayın tarihini ortaya koymak için ebced hesabının kullanılması bir gelenek halini almıştır. Klasik şiirimizdeki “tarih düşürme” sanatının temelinde ebced hesabı bulunmaktadır.
Tarih düşürme; bir hadisenin meydana geldiği zamanı gösteren kelime, mısra, beyit ya da bentlerdeki harflerin sayısal değerlerinin toplanmasıyla yapılan bir edebi sanattır. Genellikle istenilen tarih son mısrada belirtilir. Tarihler, yazarı için önemli sayılabilecek hemen her olay için yazılmıştır. Tarih düşürmenin birden çok yöntemi bulunmaktadır. Klasik Türk şair-leri içinde Hızır Bey, Âdem Baba, Bursalı Hâşimî, Sürûrî, Antepli Aynî gibi şairler, tarih düşürme hususunda ön plana çıkan şairlerdir.
XVIII. yüzyılın önemli şairlerinden olan Enderunlu Fâzıl’ın Divan’ında 164 adet tarih manzumesi bulunmaktadır. Bu tarihler-den dokuz tanesi daha önce kullanılmamış dört farklı yöntemle kaleme alınmıştır. Bu çalışmada Enderunlu Fâzıl Divanı’nda bulunan tarih manzumeleri; konu, tür, yöntem ve zaman gibi çeşitli yönlerden incelenecek ve elde edilen bilgiler sayısal verilerle desteklenerek ilim alemine katkıda bulunmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Enderunlu Fazıl, Tarih Düşürme, Tarih Manzumeleri, Ebced Hesabı

Kaynakça

• Ayverdi, İlhan (2011). Kubbealtı Lügati. İstanbul: Kubbealtı Yay.
• Çetin, Atilla (2015). “Osmanlı Döneminde Kocaeli Sancağı ve Civarının Ünlü Şahsiyetleri”. Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri Kitabı. Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yay.
• Çukurlu, Talip - Düzenli Mesut Bayram (2020). “Enderunlu Fâzıl Divanı’nın Nüshalarının Tanıtımı”. 7. Uluslararası Kültür ve Medeniyet Kongresi Kongre Tam Metin Kitabı. ed. Dr. Hasan Çiftçi-Nurlan Akhmedov, İKSAD Yayınevi. 287-299.
• Demirel, Şener (2008). “Antepli Aynî Divanı’ndaki Tarih Manzumeleri Üzerine Bir İnceleme” Turkish Studies. 2008 3/4: 372-398.
• Düzenli, Mesut Bayram - Çukurlu, Talip (2020). “Enderunlu Fâzıl Divanı’nda Yer Alan Nazım Şekillerinin Değerlen-dirilmesi”, 7. Uluslararası Kültür ve Medeniyet Kongresi Kongre Tam Metin Kitabı. ed. Dr. Hasan Çiftçi-Nurlan Akhmedov, İKSAD Yayınevi. 103-107.
• Düzenli, Mesut Bayram (2018). “Enderunlu Fâzıl’ın III. Selim Mersiyesi (İnceleme-Metin)”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi C. 21. 39: 19-37. Enderunlu Fâzıl (1990). Büyük Türk Klasikleri. Ankara: Ötüken Neşriyat. 124-125.
• Enderunlu Fâzıl. Dîvân-ı Fâzıl Beg Enderûnî. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi. NEKTY02819.
• Fatin Davud Efendi (2017). Hâtimetü’l-Eş‘âr. Süleymaniye Kütüphanesi. Rauf Yekta Bölümü No. 310, (hzl. Ömer Çiftçi, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55976,fatin-tezkiresi-pdf.pdf?0 ) [Erişim Tarihi: 27.12.2020]. 384-385.
• Hakverdioğlu, Metin (2019). Ebced Çözümlemeleri ile Faiz Efendi-Şakir Bey Mecmuasından Lale Devri Tarih Man-zumeleri. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Kesik, Beyhan (2014). “Enderunlu Fâzıl (Hüseyin) Bey”. TEİS, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fazil-enderunlu-fazil-huseyin-bey [Erişim Tarihi: 10.12.2020].
• Koç Keskin, Neslihan (2010). “I. Abdülhamit’in Şehzadelerinin Bed’-i Besmele Törenini Anlatan Enderunlu Fâzıl’ın Surname-i Şehriyar’ı Üzerine”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 27: 149-186.
• Koç, Mustafa (2008). “Fâzıl (Enderunlu)”. Yaşam ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi. C. 1. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 438-439.
• Koçu, Reşat Ekrem (1971). “Fâzıl Bey, Fâzıl Divanı”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. C. 11. İstanbul: Koçu Yayınları. 5589-5592.
• Küçük, Sabahattin (1995). “Enderunlu Fâzıl”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 188-189.
• Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmânî. C. 2. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. 510-511.
• Mercanlıgil, Muharrem (1960). Ebced Hesabı. Ankara: Doğuş Matbaası.
• Pakalın, Mehmet Zeki (2004). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. 1-3. Ankara: MEB Yayınları.
• Pala, İskender (2005). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yay.
• Şemseddin Sami (1889). Kâmûsu’l-A’lâm. C. 6. Ankara: Kaşgar Neşriyat. 3331.
• Tahirül Mevlevî (1994). Edebiyat Lügati. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Uğurlu, Ayşe Hilal (2012). III. Selim’in İstanbul’u: Siyasi ve Askeri Dönüşümler Işığında İmar Faaliyetleri, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık ABD Mimarlık Tarihi Bölümü Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi. 143.
• Unat, Faik Reşit (1974). Hicrî Tarihleri Milâdî Tarihe Çevirme Kılavuzu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Yakıt, İsmail (2017). Türk-İslam Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme. İstanbul: Ötüken Yay.
• Yöntem, Ali Canib (1977). “Fâzıl”, MEB İslam Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: MEB Yayınları. 529-531.