SÖZ DİZİMSEL SANAL ÇİZGİ YAKLAŞIMIYLA NÂBÎ’NİN GELÜR GİDER REDİFLİ GAZELİ ÜZERİNE BİR OKUMA DENEMESİ

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 3, 640 - 658, 31.07.2021

Özlem Demirel Dönmez

https://doi.org/10.20322/littera.936803

Öz

Tarafımızdan öne sürülen Söz Dizimsel Sanal Çizgi Yaklaşımının çıkış noktasını, cümlenin ögelerinin kendileriyle aynı olan ögelerle sanal bir çizgi yardımıyla birleştirilmesi sonucu ortaya çıkan geometrik şekiller oluşturmaktadır. Bu geometrik şekillerin her şiirde farklılaştığının ve şiirin anlamıyla örtüştüğünün fark edilmesi konuyu çalışılmaya değer kılmıştır. Çalışmada, Söz Dizimsel Sanal Çizgi Yaklaşımı ile söz dizimi ve anlam arasında çözülmeye muhtaç, ilk bakışta fark edilmeyen, derin ve organik bağın nasıl çözümlenebileceği sorusu cevaplanmaya çalışılmıştır.
Bu çalışmada Nâbî’nin “gelür gider” redifli gazeli Söz Dizimsel Sanal Çizgi Yaklaşımı ile ele alınarak yorumlanmaya çalışılmıştır. Gazelin odağında yer alan “gelür gider” yüklemi, zıt yöne doğru gerçekleşen hareketi ifade etmektedir. Ögelerin birleşmesi sonucu “zikzak” şeklinin ortaya çıkmasının dikkate değer bir özellik olduğunu düşünmekteyiz. Şiirin tamamında zikzak şeklini çizen dolaylı tümleçlerin neredeyse tamamı “gelür gider” yüklemine bağlanmaktadır. Düz bir çizgide ilerleyen öznenin, gazelin bütününe hâkim olan sevgiliye ulaşamayan bir âşık profilinin aksine, sevgiliyi kucağına almış “âşık-ı rüsvâ” öznesinde zikzak çizmesi de ilgi çekicidir.
Ögelerin sanal bir çizgi yardımıyla birleştirilmesi sonucu ortaya çıkan geometrik şekillerin şiirin anlamıyla belli bir oranda örtüşmesi, öge dizilişi ile anlam arasındaki ilişkiye dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Söz Dizimi, Anlam, Geometrik Şekiller, Nâbî, Gazel.

Kaynakça

• ANDREWS, Walter (2006). “Şiirin Sesi Toplumun Şarkısı”, İletişim Yayınları, İstanbul.
• AYDEMİR, Yaşar (2009). Nâbî’nin İdeal Gazeli, Şair Nâbî Sempozyumu 13 ‐ 15 Kasım Şanlıurfa, s. 78 -92.
• BOYALIK, Mehmet Taha, (2014), Abdülkâhir Cürcânî’nin Söz Dizimi Teorisi ve Tefsir Geleneğine Etkisi, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Tefsir Bilim Dalı, İstanbul.
• CEYHAN, Âdem (2010). Nâbi’nin Şiir ve Diğer Edebî Konular Hakkındaki Görüşleri, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 5, İstanbul, s. 1-34.
• DEMİREL DÖNMEZ, Özlem (2014) Söz Dizimi Anlam İlişkisi Üzerine Yeni Bir Metot Denemesi, Turkish Studies, C. 9, S. 9, s. 449-454.
• DEMİREL DÖNMEZ, Özlem (2020). Söz Dizimsel Sanal Çizgi Yaklaşımıyla Nev’î’nin Üç Gazeli Üzerine Uygulamalı Bir İnceleme, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi C. 8, S. 25, s. 105 – 122.
• DOĞAN, Muhammet Nur (2009). Nâbî Divânı’nda Lafız‐Mana Münasebetleri, Şair Nâbî Sempozyumu 13 ‐ 15 Kasım, Şanlıurfa, s. 28-64.
• KARDAŞ, Sedat (2014). Nâbî’nin “Gelür Gider” Redifli Gazelinin Ontolojik Analiz Yöntemiyle Yorumlanması, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi C. 7, S. 29, s. 525-536.
• KOÇOĞLU, Turgut, (2012), “Mesnevî Şârihi Şem’î Şem’ullah’ın Şerh Yöntemi ile Walter G. Andrews'in Söz Dizimsel Metin Yorumlama Yöntemi Arasındaki Benzerlik”, Turkish Studies, C. 7, S. 4, s. 2249-2258.
• MENGİ, Mine (1987). Divan Şiirinde Hikemî Tarzın Büyük Temsilcisi Nâbî, AKM Yayınları, Ankara.
• ÖZEROL, Nazmi (2013). “Klasik Şiirde Uyku”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C. 8, S. I, s. 77-98.
• PORZIG, Walter (1995). Dil Denen Mucize, TDK Yayınları, Ankara.
• SAUSSURE, Ferdinand (1985). Genel Dilbilim Dersleri, Birey Toplum Yayınları, Ankara.
• ÜSTÜNOVA, Kerime (2014). Türkiye Türkçesinde Yapı Kavramı ve Söz Dizimi İncelemeleri, Sentez Yayınları, Bursa.
• YILDIRIM, Ali; AKDEMİR, Ayşegül (2017). “Söz Bir Ateş”, Asos Yayınları, Elazığ.