LİSÂN-I PEPEGÎ (KEKEME DİLİ) İLE YAZILMIŞ BİR ELİFNÂME ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 4 - PROF. DR. İ. ÇETİN DERDİYOK ARMAĞAN SAYISI, 964 - 976, 31.10.2021

Hanife Dilek Batislam

https://doi.org/10.20322/littera.960796

Cited By: 3

Öz

Lisân-ı Pepegî (Kekeme dili) ile yazılan şiirler kekemelerin konuşmalarının yani hece tekrarlarının taklit edilerek yazıldığı şiirlerdir. Tekrarlar genellikle kelimelerin ilk hecelerinde olmakla birlikte kimi örneklerde orta veya son hecelerde de görülebilir. Bu tür şiirlerde çoğunlukla gazel nazım şekli kullanıldığı için “Lisân-ı Pepegî Gazel” vb. başlıklara yer verilmiştir.
Elifnâmelere gelince; dize ya da beyitlerinin ilk harfleri alt alta getirildiğinde Arap alfabesindeki elif’ten başlayıp ye’ye kadar sıralı şekilde devam eden şiirler elifnâme olarak isimlendirilmiştir. Çeşitli nazım şekilleriyle ve değişik konularda yazılabilen elifnâmelerin aruz ya da hece vezniyle yazılmış örnekleri vardır. En önemli özelliği dize ya da beyitlerin ilk harflerinin alfabetik sıralanması olan elifnâmeler bu yönleriyle akrostiş ya da muvaşşah niteliği taşıyan şiirlere benzer. Muvaşşahlarda dize başlarındaki harfler alt alta getirildiğinde bir isim ortaya çıkar.
Yazımızda ele alacağımız Benderli Cesârî’ye ait şiir, kekeme dili ile elifnâmeyi bir araya getirmesi bakımından ilgi çekici bir örnektir. Her iki şiir çeşidinin de farklı şekilde yazılanları olmakla birlikte, incelediğimiz bu metin benzerlerine çok rastlanmaması dolayısıyla dikkate değerdir.

Anahtar Kelimeler

Kekeme Dili, Elifnâme, Benderli Cesârî

Kaynakça

• Akkuş, Yasemin (2010). Benderli Cesârî’nin (Ölüm: 1829) Dîvânı ve Dîvânçesi (İnceleme-Tenkitli Metin). Basılmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Batislam, H. Dilek (2017). “Mihrî Hatun’un Elifnâmeleri”. Uluslar Arası Türk Dili ve Edebiyatında Kadın Sempozyumu (4-6 Mayıs 2017 Amasya), Bildiriler Kitabı. ed. M. Fatih Köksal, Mücahit Kaçar ve Mevlüt İlhan. Ankara: KIBATEK Yay. 185-196.
• Batislam, H. Dilek (2018). “Kıbrıslı Âşık Kenzî’nin Elif-Nâmeleri”. KKTC Kıbrıs Sosyal Bilimler Üniversitesi Adalarda Türk-İslâm Kültürü Sempozyumu (16-17 Kasım 2017-Lefkoşa), Kıbrıs Sosyal Bilimler Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi Ocak, S.2: 7-16.
• Candan, Gülşen (2012). “Senî Ali’nin Elifnâmesi”. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 7/1 Winter: 631-641.
• Ciğa, Özkan (2020). “Deneysel Edebiyat Yönüyle Müstakil Bir Şiir Risâlesi: Cemâlî’nin (Bâyezîd) Er-Risâletü’l-‘Acîbe Fi’s-Sanâyi’ Ve’l-Bedâyi’ Adlı Eseri”. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8 (16): 431-480.
• Çelebioğlu, Âmil (1998a). “Kekeme Dili (Lisan-ı Pepegî) İle Şiirler”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yay. 497-502.
• Çelebioğlu, Âmil (1998b)., “Elif Harfiyle İlgili Bazı Edebî Hususiyetler”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yay. 607-624.
• Çelebioğlu, Âmil (1998c). “Harflere Dair”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yay. 599-606.
• Çelebioğlu, Âmil (1998d). “Çocuk Dili (Lisan-ı Sıbyan) İle Yazılmış Şiirler”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yay. 489-496.
• Çetin, Rıdvan (2020). “Seyyid Süleyman Mahvî Divanı’ndaki İki Elif-name”. İlahiyat Araştırmaları Dergisi / Journal of Divinity Studies 13, Haziran / June: 1-23.
• Demirel, Mustafa (1996). “Âşık Paşa’nın Elifnâmesi ve Dil Özellikleri”. Bilig 3. Ankara: 202-246.
• Demirel, Mustafa (2017). “Eski Türk Edebiyatında Harflerin Dili”. Kültür Tarihimizde Gizli Diller. ed. Emine Gürsoy Naskali ve Erdal Şahin. İstanbul: Ka Kitap. 289-303.
• Dilçin, Cem (1983). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: TDK Yay.
• Eflatun, Muvaffak (2017). “Hoca Saadettin Efendi’nin Elifnâmesi”, Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 12/30, Ankara: 125-136.
• Erdoğan, Hilal (2015). http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nehri [erişim tarihi: 19.05.2021]
• Gökçimen, Ahmet (2010). “Türkmen Edebiyatında Elifnâme”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 43, Erzurum: 105-120.
• Güvenç, Ahmet Özgür (2013). “Latin Alfabesine Göre Ortaya Konan Elifnameler Üzerine”. Turkish Studies 8/13: 1003-1016.
• Kaplan, Hasan (2018). “Münîrî’nin Şiirlerinde Harf Simgeciliği ve Şairin Elif-nâmesi”. Uluslararası Amasya Şairleri Bilim Şöleni, Amasya Üniversitesi, (4-6 Ekim 2018). Ankara: KIBATEK Yay. 177-208.
• Kayaokay, İlyas (2015). “Rus Biçimciliği Kuramı İle Divan Şiirine Bakmak”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal of International Social Research 8/39, August: 162-178.
• Kınay, Nilay (2013). “Bir Edebî Tarz Örneği Olarak Sâdık Kemâlî’nin Elif-Nâmeleri”. Turkish Studies 8/13: 1205-1213.
• Koçoğlu, Turgut (2016). “Deneysel Edebiyat Yönüyle Dîvân Şiirinde Bir Tarz: Gazel-i Musanna’ Yahut ‘Gazel Ender Gazel’”. Hikmet, Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature], Prof. Dr. Mine Mengi Özel Sayısı 2/5: 336-342.
• Köksal, M. Fatih (2012). “Deneysel Edebiyatın Zirvesi: Ses Âteş, Sûret Âteş, Anlam Âteş”. Eski Türk Edebiyatında Tenkit ve Teori. İstanbul: Kesit Yay. 135-143.
• Köksal, M. Fatih (2016). “Eski Şiirimizin Kuş Dilli Şairleri”. Yâ Kebîkeç Mecmualar Arasında. İstanbul: Kesit Yay. 223-232.
• Kurnaz, Cemal (1990). “Lüknet”, Halk ve Divan Şiirinin Müşterekleri Üzerine Denemeler. Ankara: Akçağ Yay. 117-123.
• Kurnaz, Cemal (1997). “Lüknet”, Türküden Gazele Halk ve Divan Şiirinin Müşterekleri Üzerine Bir Deneme. Ankara: Akçağ Yay. 471- 479.
• Kurtoğlu, Orhan (2021). “Türk Edebiyatında Elifnâme ve Hüsnî’nin Elifnâme’si”, Doğan Kaya Armağanı, 70. Yaş Hatırası, C.II. Sivas: Vilayet Yayınevi. 867-881.
• Özcan, Hüseyin (2015). “Hataî’nin Elifnâme Şeklinde Yazdığı Düvazdeh”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 76: 191-204.
• Özgül, M. Kayahan (2006). Divan Yolu’ndan Pera’ya Selâmetle, Modern Türk Şiirine Doğru. Ankara: Hece Yay.
• Özgül, M. Kayahan (2018). Osmanlı’nın Hazânında Gazel Dökümü, Modern Türk Şiirini Ararken. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Özkan, Ferudun Hakan (2012). “Kaygusuz Abdal’ın Elifnâmesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırmaları Dergisi 64: 185-198.
• Öztoprak, Nihat (2006a). “Bursalı Feyzi Efendi’nin Elifnâmeleri”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 35, İstanbul: 135-167.
• Öztoprak, Nihat (2006b). “Elifnâme Yazma Geleneğine Göre Fuzûlî’nin Elifnâmesi Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Uluslararası V. Dil, Yazın, Deyişbilim Sempozyumu Edebiyat, Edebiyat Öğretimi ve Deyişbilim Yazıları. İstanbul: Pegem A Yay. 327-336.
• Öztoprak, Nihat (2009). “ Elifnâmelerin Tertip Hususiyetleri ve Metin Tesisindeki Yeri”. Atatürk Üniversitesi Uluslar Arası Türklük Bilgisi Sempozyumu, Bildiriler 2 (K-Z), (25-27 Nisan 2007), Erzurum: 817-829.
• Öztürk, Nuran (2012). “Elifnâme ve Nidâi’nin Elifnâmesi”. Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu, Bildiriler, (20-22 Ekim 2011), Adana: 173-183. Pala, İskender (1989). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, C. I-II. Ankara: Akçağ Yay.
• Taş, Hakan (2008). “Deli Birader Gazali’nin Elifnâmesi”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 3/2, Spring: 642-652.
• Taşkesenlioğlu, Lokman (2017). “Divan Edebiyatında Elifnâmeler ve Bilinmeyen İki Elifnâme Örneği: Memi Can Saruhânî ve Ömer Karîbî Elifnâmeleri”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (TAED) 58, Erzurum: 159-202.
• Tavukçu, Orhan Kemal (2017). “Akrostiş (Muvaşşah)”. Kültür Tarihimizde Gizli Diller. Ed. Emine Gürsoy Naskali ve Erdal Şahin. İstanbul: Ka Kitap. 257-273.
• Tökel, Dursun Ali (2000). Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar Şahıslar Mitolojisi. Ankara: Akçağ Yay.
• Tökel, Dursun Ali (2003). Divan Şiirinde Harf Simgeciliği. Ankara: Hece Yay.
• Tökel, Dursun Ali (2009). “Nâbî’den Cüce Diliyle Yazılmış Bir Şiir”. Beden Kitabı. İstanbul: Kitabevi Yay. 267-276.
• Tökel, Dursun Ali (2010). Deneysel Edebiyat Yönüyle Divan Şiiri. Ankara: Hece Yay.
• Turan, Selami (2004). “Hatâyî’nin Elifnâme Tarzında Yazılmış Şiirleri”. Arayışlar, İnsan Bilimleri Araştırmaları 11, Isparta: 107-125.
• Turan, Selami (2007). “Sultan da Elif-Ba Yazar: Muhibbî’nin Elifnâmesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü 1. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri. Isparta: 627-633.
• Turan, Selami ve Çetin, Kamile (2012). “Elifnâmelerde Dil ve Üslup Özellikleri Mihrî ve Nesîmî Örneği”. 2. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu (Dil ve Üslûp İncelemeleri), (19-21 Ekim 2011). Isparta: 1099-1020.
• Uz, Özkan ve Yıldız Enes (2019). “Muhyî’nin Elifnâme Tarzıyla Yazdığı ‘Arz-ı Hâli”. Turkish Studies Language and Literature 14/3, Skopje/Macedonıa-Ankara/Turkey: 1587-1601. Yıldırım, Nimet (2008). Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yay.