ANADOLU SAHASINDA FARSÇANIN TÜRKÇE YAZILMIŞ MANZUM BİR GRAMERİ: TÛTÎ-İ VÂZIH

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 4 - PROF. DR. İ. ÇETİN DERDİYOK ARMAĞAN SAYISI, 925 - 936, 31.10.2021

İsrafil Babacan

https://doi.org/10.20322/littera.974025

Öz

Bu çalışma, XIX. asrın ilk yarısında Amasya’da, Mustafa Vâzıh tarafından kaleme alıan Tûtî-i Vâzıh adlı Farsçanın Türkçe manzum gramerini ele almaktadır. Eser, kısmî bir gramer kitabıdır. Çünkü asıl itibarıyla Farsça fiillerin farklı zaman ve şahıslarda çekimine dayanır. Türk Edebiyatı’nda bilinen dört manzum gramer vardır. Ancak söz konusu eserlerden biri Farsça olduğundan, Tûtî-i Vâzıh, Türkçe yazılmış olma bakımından, üç manzum gramerden ikincisidir. Dolayısıyla edebiyatımızda nadir rastlanan edebî ürünlerden sayılır. Tûtî-i Vâzıh, nitelik olarak Klâsik Türk Edebiyatı’nda öğretici metinlerdendir. Mesnevî nazım şeklinde ve 420 beyit olan eser, öğretici bir metin olmasına rağmen akıcı, sade ve nükteli bir dile ve anlatım özelliğine sahiptir. Biz Tûtî-i Vâzıh’ın bu özelliklerini dikkate alarak çalışmamızın giriş kısmında Klâsik Türk Edebiyatı’nda öğretici metinlerden kısaca bahsettik. Birinci bölümde, Mustafa Vâzıh’ın hayatı ve eserleri üzerinde durduk. İkinci bölümde ise asıl konumuz olan Tûtî-i Vâzıh’ı, şekil, içerik, plan ve anlatım usulleri gibi hususiyetleri açısından inceledik. Ayrıca eseri, kendisinden önce ve sonra yazılan benzer türdeki gramerlerle ana hatlarıyla karşılaştırmak suretiyle, Türk Edebiyatı içindeki yeri ve önemini belirlemeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Tûtî-i Vâzıh, Manzum Gramer, Öğretici Metinler, Mustafa Vâzıh, Mesnevî

Kaynakça

• Aksoy, Hasan (2010). “Şemseddin Sivâsî”. İslam Ansiklopedisi Cilt 38. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 523-526.
• Çetinkaya, Gökhan (2021). Anadolu Sahasında Yazılmış Farsça Dilbilgisi Kitapları. Doktora Tezi. Kırıkkale-Ankara: Kırıkkale- ve Ankara Üniversitesi Ortak Doktora Programı.
• Demirci, İlker (2012). Tuhfe-i Vehbî-Manzum Sözlük/Transkripsiyonlu Metin-İnceleme-Sözlük. Yüksek Lisans Tezi. Nevşehir: Nevşehir Üniversitesi.
• Elbirlik, Tolga (2006). Tuhfe-i Hüsâmî (16. Yüzyıl) Çeviriyazı ve Dil Ögelerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.
• Kartal, Ahmet (2013). Doğu’nun Uzun Hikâyesi-Türk Edebiyatı’nda Mesnevî. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yay.
• Kiremitçi, Ferdi (2015). “Klâsik Türk Edebiyatında Öğretici Eserler: Tanım, Tasnif, Örnek, Metin. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 54: 313-352.
• Levend, Agâh Sırrı (1973). Türk Edebiyatı Tarihi I. Cild-Giriş. Ankara: TTK Yay.
• Mustafa Vâzıh (tlf. 1238/1822-1823). Tûtî-i Vâzıh. Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi. No. 5332/1. Vr. 14a.
• Öz, Yusuf (2010). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Ankara: TDK Yay.
• Topal, Ahmet (hzl) (2016). Mustafa Vâzıh Efendi, Gülistân Tercümesi-Güldeste-i Gülistân Hediyyeten li’l-İhvân. Erzurum: Fenomen Yay.
• Ünver, İsmail (1986). “Mesnevî”. Türk Dili Dergisi Divan Şiiri Özel Sayısı LIII (415-416-417): 430-463.
• Yıldırım, Yusuf (hzl) (2017). Şemseddin Sivâsî, Umdetü’l-Edîb fî-Ta’lîm ve’t-Te’dîb ve Es-sefâyih fî-Tercümeti’l-Levâyih. Sivas: Sivas Belediyesi Yay.