ÖLMEK VE ÖLÜM ÜZERİNE BİR ÇEŞİTLEME

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 4 - PROF. DR. İ. ÇETİN DERDİYOK ARMAĞAN SAYISI, 1546 - 1560, 31.10.2021

Gülseren Tor

https://doi.org/10.20322/littera.982108

Öz

Türk toplumu için, ölümün rengi kara, tadı acı, ölünün yüzü soğuktur. Ölüm dönüşü olmayan bir yolculuk, sonsuz uykudur. Acı gerçek ölmek, Türkçede genellikle örtmeceyle dile getirilirken, bu sözcüğün türevleri ve yan anlamlarında ölümün istenmeyen çağrışımları, ürkütücülüğü, korkutuculuğu yok olmaktadır. Böylece öl- sözcüğü her tür kavramlaştırmada rahatça kullanılabilmektedir.
Bu çalışmada, Türkiye Türkçesinde öl- eylemini karşılayan sözlere yer verilecek, öl- eyleminin türevleri, birleşik eylemlerde ve kalıp sözlerde kullanımı üzerinde durulacak, kavramlaştırmadaki yeri açıklanmaya çalışılacaktır. Öl-, ölü, ölüm kavram alanına giren sözcükler ve Türk kültüründe önemli bir yer tutan kalıp sözlerden örnekler sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

öl- eyleminin kavram alanı, öl- eyleminin türevleri, öl- eylemiyle kurulan deyimler, ilişki sözleri, kalıp sözler

Kaynakça

• Atalay, Besim (1999). Divanü Lugat-it-Türk Dizini (Cilt IV, 4. bs). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ayverdi, İlhan ve arkadaşları (2010). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayını.
• Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler I-II (1996). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Çınar, Abbas (2004). Muğla İli Ağzı Sözlüğü (Muğla Mermerciler Derneği’nin bir kültür hizmetidir), Muğla.
• Dilçin, Cem (1991). Süheyl ü Nev-bahār (İnceleme-Metin-Sözlük). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Gökçeoğlu, Mustafa (1997). Kıbrıs Türk Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü (Genişletilmiş 3. bs.) Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları.
• Gökçeoğlu, Mustafa (2008). Kıbrıs Türk Ağızları Sözlüğü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gökçeoğlu, Mustafa (2009). Kıbrıs Türk Küme Sözler (Formeller) Sözlüğü 1, 2. Kıbrıs Türk Kültürü Dil Değerlerimiz 5. Lefkoşa: Gökçeoğlu Yayınları.
• Sağol Yüksekkaya, Gülden (2010). Türklerde Ölümün Algılanışı ‘Ölmek’ Karşılığı Kullanılan Kelimelerden Hareketle, Uçmağa Varmak Kitabı. ed.: Emine Gürsoy Naskali, Gülden Sağol Yüksekkaya. İstanbul: Kitabevi.
• Saraçbaşı, Ertuğrul (2010). Örnekleriyle Büyük Deyimler Sözlüğü I, II. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tarama Sözlüğü II, V (1996). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, Talat (1988). Orhon Yazıtları. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tor, Gülseren (2004). Mersin Ağzı Sözlüğü. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Türkçe Sözlük (1988). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü IX, XII (1993). II. bs. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.