KUTADGU BİLİG’DE “ERÜR” VE “TURUR” KULLANIMI ÜZERİNE

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 4 - PROF. DR. İ. ÇETİN DERDİYOK ARMAĞAN SAYISI, 1130 - 1154, 31.10.2021

Ayşehan Deniz Abik Melek Çubukcu

https://doi.org/10.20322/littera.997927

Öz

Çeşitli kaynaklarda "copula, predikat, ek eylem, ek fiil, koşaç, bildirme kipi, cevheri fiil, yardımcı fiil, isim fiil, salt fiil ( verbe absolu), verbe substantif" olarak adlandırılan, "er-" ve "tur-" ek fiillerinin kullanımı bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. İsimden yüklem yapan bu ek fiillerin, çalışmada yalnızca geniş zaman 3. tekil kişi çekimleri ele alınmıştır. Kutadgu Bilig'in beyitlerinin tamamı "erür" ve "turur" ile “ol” ve “ermez” kullanımı bakımından incelenmiş, ilgili yapılar beyitlerde kullanıldığı kelimelerle birlikte ele alınmış, beyit numaraları da verilerek Türkiye Türkçesine aktarımlarıyla sunulmuştur. Çalışmanın amacı "erür" ve "turur" yapılarının hangi durumlarda kullanıldığının tespit edilmesi ve aralarında var olması muhtemel sayılan farkların tespit edilmesidir. Bunun için Türkçe isim, alıntı isim, sıfat, zamir, zarf, edat, isim çekim ekleri, fiil çekim ekleri, yapım ekleri ve fiilimsiler ile birlikte kullanılan "erür" ve "turur"un genel olarak oranları da verilerek ilgili yapıların kullanımına dair bir yorum yapma imkânı doğmuştur.

Anahtar Kelimeler

erür, turur, ek fiil, bildirici

Kaynakça

• Ağca F. ( 2015). "Eski Türkçede Varlık ve Yokluk İşaretleyicilerinin (ba:r, yo:k) Gramerleşme Süreçleri", Dil Araştırmaları . 10: 83-101.
• Arat, R. R. ( 1979). Kutadgu Bilig III İndeks. (Hazırlayanlar: Eraslan, K. ; Serkaya, O. F.; Yüce N. ). İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.
• Arat, R. R. (1991). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara : Türk Dil Kurumu Yay.
• Arat, R. R. (1959). Kutadgu Bilig II: Tercüme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Brockelmann, C. (1954). Osttürkische Grammatik der Islamischen Literatursprachen Mittelasiens. Leiden: E. J. Brill.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre- Thirteenth-Century Turkish. Oxford At The Clarendon Press. Dağıstanlıoğlu, B. E. ( 2020). "Tarihî Türk Yazı Dillerinde Er- Fiilinin Kullanımı Üzerine". Esengü Bitig: Doğumunun 60. Yılında Zühal Ölmez Armağanı. Kitap. ed. Tümer Karaayak ve Uğur Uzunkaya. İstanbul: Kesit Yay. 209- 234
• Doğan , Ş.- Özalan, U. ( 2013) , “Eski Uygurcada Tetir/Titir Cevher Fiili Üzerine” TÜRÜK Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 1(1): 252-263.
• Eraslan, K. ( 2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Erdal, M. (2004). A Grammer of Old Turkic. Leiden: Brill.
• Ergin, M. (1997). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yay.
• Gabain, A. V. ( 2007). Eski Türkçenin Grameri ( Çev. : Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Karabeyoğlu, A. R. (2007). "Orhon Yazıtları’nda Bol- Ve Er- Fiilleri Üzerine". TÜBAR. 12: 87-100
• Nalbant, M. V. ( 2015) "Karahanlı Türkçesinde Farklı Bir Cümle Türü: Kim(se)siz Ol’lu Cümleler” Türkbilig, 29: 45-57.
• Öner, M. ( 2016). "Genel Türkçede Ekleşen Yardımcı Fiiller (Gramerleşme Üzerine Tarihî-Karşılaştırmalı Bir İnceleme)", XI. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri Kitabı, Budapeşte – Macaristan, 26-27 Eylül 2016: İ. D. Doğramacı Bilkent Üniversitesi: 9-14.
• Polat, Ü. (2017). "Eski Uygur Türkçesinde İsim Cümleleri". ÇÜTAD Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi.2 (2) : 198-262
• Tekin, Ş. (1992). “Eski Türkçe”. Türk Dünyası El Kitabı. Ankara: TKAE Yay. 69-119.
• Tekin, T. ( 2003). Orhon Türkçesi Grameri, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9. İstanbul.