DİVAN ŞAİRİNİN ZİHİN DÜNYASINDA KOMŞULUK BİÇİMLERİ

Yıl 2022, Cilt 8, Sayı 2, 1692 - 1712, 30.04.2022

Merve MENTEŞE

https://doi.org/10.20322/littera.1089520

Öz

Türk-İslam geleneği içinde Osmanlı toplumunda yaşayan divan şairinin zihin dünyası
yaşadığı toplumdaki pek çok gelenekten, âdetten, sosyal ilişki biçimlerinden, sohbet ettiği,
arkadaşlık kurduğu insanlardan, bu insanlarla arasında oluşan yakın ilişkiden etkilenmiş ve
bu durum klasik Türk şiirine yansımıştır. Sosyal bir varlık olan insan hayatını devam
ettirebilmek için gerek psikolojik gerekse maddî ihtiyaçlarını karşılama anlamında insan
ilişkisine ihtiyaç duymuştur. İnsanoğlunun dünya hayatında kurduğu en yakın ilişki
biçimlerinden biri de komşuluktur. Aynı mahalle içinde birbirine yakın evlerde oturan
insanlar arasında gelişen ilişki biçimi komşuluğu ifade etmektedir. Türk, İslam ve Osmanlı
kültüründe de komşuluk önemli bir değere sahiptir. Divan şairinin içine doğup yetiştiği
Osmanlı toplumunda komşuluk, toplumun kıymet verdiği, belirli kurallara bağladığı,
kanunlarla haklarını koruduğu bir sosyal ilişki şeklidir. Dolayısıyla divan şairi için de
komşuluk kavramı, önemli bir değere sahiptir. Divan şairinin zihin dünyasında komşuluk,
sosyal ve yakın bir ilişki biçimini ifade etmekle beraber, yalnızca bir sosyal ilişkinin de
ötesinde bir ayrıcalık, bir yakınlık yani bir mertebenin ifadesi olarak şiirlere yansımıştır.
Divan şairi insanın insanla olan yakınlığı için bu kavramı kullanabildiği gibi bir duyguya, bir
semte yakınlık için dahi komşuluk kavramını şiirlerinde kullanabilmiştir. Bu çalışmada
divan şairinin zihin dünyasında komşuluk kavramı içinde kullandığı on dört farklı biçim,
taranan çeşitli divanlardan elde edilen örnek beyitler eşliğinde açıklanmaya çalışılmıştır.
Bu çalışmayla klasik Türk şiiri metinlerini kaleme alan divan şairinin zihin dünyasının
yaşadığı sosyal çevreden, kültürden, gelenekten ve inançtan etkilendiği bir kez daha ortaya
konulması amaçlanmıştır

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, divan şairi, hayal dünyası, komşuluk

Kaynakça

• Akkaya, Hüseyin (hzl) (1995). Nevres-i Kadîm ve Türkçe Divanı. Cambridge: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü Yay.
• Al-Owais, Türki. (2009). Kâil Divanı. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• Arslan, Mehmet (hzl) (2003). Leylâ Hanım Dîvânı. İstanbul: Kitabevi Yay.
• Ayan, Hüseyin (hzl.) (1990). Nesîmî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yay.
• Ayhan, Emrah. (2000). Nakşî Divanı. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Balbaba, Sefa. (2009). Kemal Ümmî Divanı Tenkitli Metin İndeks. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş.
• Baştürk, Şevket. (2006). Mesîhî-i Tebrîzî Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Eserleri ve Divanının İncelenmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Afyonkarahisar.
• Bayak, Cemal. (1998). Sehâbî Divanı ve Konu İndeksi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi. İstanbul.
• Bayar, Bilal. (2010). Yâver Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Muğla.
• Bilge, Murat. (2008). Günahkâr Divanı. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. (1986). Büyük İslam İlmihali. İstanbul: Bilmen Basım ve Yay.
• Biltekin, Halit (hzl) (2018). Şeyhî Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Çağlayan, Nagihan. (2007). Nisârî Divanı. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Sivas.
• Çağrıcı, Mustafa. (2002). Komşu. DİA, 26. 157-158. İstanbul: TDV Yay.
• Çavuşoğlu, Mehmed ve Ali Tanyeri (hzl.)(1981). Hayretî, Dîvan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• Dinçer, Sedanur. (2010). Hafî Hayatı, Sanatı, Şiirleri. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Kırıkkale.
• Doğan, Güler. (2010). Edirneli Nazmî Divanı. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Doktora Tezi. İstanbul.
• El-Münziri, Hafız (2003). Hadislerle İslam Tergip ve Terhip, 5. İstanbul: Huzur Yay.
• Ergin, Muharrem (hzl) (1980). Kadı Burhaneddin Divanı. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Gider, Mahmut. (2011). Seyyid Mehmed Emîn Efendi Divanı. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Elazığ.
• Gültekin, Menekşe. (2009). Divan-ı Şekûrî. Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Gündüz, Mustafa. ve Yıldız M. Cengiz. (2008). Türk Yazılı Kültüründe Komşuluk. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, (S. 25), 123-138.
• Gürgendereli, Müberra (hzl) (2002). Hasan Ziyâî Hayatı, Eserleri, Sanatı ve Divanı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Kalkışım, Muhsin (hzl) (1994). Şeyh Gâlib Dîvânı. Ankara: Akçağ Yay.
• Karaca, Mine. (2008). Birrî Mehmed Dede Divanı’nın Muhteva İncelemesi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• Karayazı, Nurgül. (2012). 17. Yüzyıl Şairi Ahmed Yârî ve Divanı. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Doktora Tezi. İstanbul.
• Karlıtepe, Mustafa. (2007). Kelâmî Divanı. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• Kaya, Hasan. (2009). 18. Yüzyıl Şairi Âsâf ve Divanı. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Doktora Tezi. İstanbul.
• Mermer, Ahmet. (1997). Karamanlı Aynî ve Dîvânı. Ankara: Akçağ Yay.
• Mutlu, Hafsa. (2008). Bezcizâde Mehmed Muhyiddin Efendi ve Divançesi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Nirun, Nihat. (1991). Sistematik Sosyoloji Yönünden Sosyal Dinamik Bünye. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Ortaylı, İlber. (2001). Osmanlı Toplumunda Aile. İstanbul: Pan Yay.
• Öksüz, Yılmaz. (2010). Eğrikapılı Mehmed Râsim ve Divançesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. İzmir.
• Pezük, Zehra. (2015). Üsküplü İshak Çelebi Divanı’nın Tahlili. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Ordu.
• Sarıkaya, Erdem. (2008). Ebûbekir Celâlî Divanı: Karşılaştırmalı Metin İnceleme. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Şimşek, Mehmet. (2007). Yahyâ Nazîm Divanı. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Kayseri.
• Timurtaş, Faruk Kadri (hzl) (2018). Yunus Emre Divanı. İstanbul: Kapı Yay.
• Topşir, Veli. (2015). Helâkî Divanı’nın Tahlili. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Ordu.
• Türkmen, Sabri. (1996). Hadislerde Komşuluk. Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Şanlıurfa.
• Ünal, Hacer. (2003). XVIII.yy. Divan Şairi Hafîd: Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkitli Metni. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• Yağcı, Ömer Gökhan. (2006). Mehmed Şerif Efendi Divanı. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Kırıkkale.
• Yakar, Halil İbrahim. (2002). Gelibolulu Sun’î Divanı ve Tahlili. İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Doktora Tezi. İstanbul.
• Yapa, Bıyık, Melek. (2007). Aşkî Mustafa Divanı. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Doktora Tezi. İstanbul.
• Yazar, İlyas. (2006). Tokatlı Kânî Divanı. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi. İzmir.
• Tarlan, Ali Nihat (hzl.) (1970). Zatî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon.) C. II. İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yay.