MANASTIRLI MEHMET RIFAT’IN MECÂMİ’Ü’L-EDEB İSİMLİ ESERİNDEKİ İLM-İ ARUZ KİTABINA DAİR

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 3, 1906 - 1930, 31.07.2022

Özgür Kazcı

https://doi.org/10.20322/littera.1081819

Öz

Arap edebiyatında doğup dil ve musiki âlimi El-Halil tarafından sistemleştirilen aruz vezni İran ve Türk edebiyatlarında kendi dil ihtiyaçlarına göre şekillenerek kullanılmıştır. Hecelerin kısalık ve uzunlukları esasına dayanan nazım ölçüsdü olan aruz vezni Türk şiirinde önceleri hece vezni ile paralelik gösterirken daha sonra ki dönemlerde dildeki değişikliklerle kendi kurallarını tesis etmiş ve gelişerek azımsanmayacak bir başarı göstermiştir. Aruz veznine dair gerek Arap edebiyatında gerekse İran ve Türk edebiyatında birçok eser ya da risale kaleme alınmıştır. Osmanlı Edebiyatında son dönemde özellikle aruz vezni üzerine inceleme ve tenkit yazıları da kaleme alınmıştır. Kaleme alınan bu çalışmalardan makalemize mevzu olan İlm-i Aruz kitabı ise aruz veznini tetkik mahiyetinde bir kitaptır. Eserde aruz vezni klasik usluba nazaran tanıtılmış ve dönemin merkteplerinde okutulması amacı ile kaleme alındığı için açıklayıcı ve öğretici bir gaye güdülmüştür. Bu sebeple ederde ayrıntılara yer verilerek örnekler bolca tutulmıuştur. Bu eser, Manastırlı Mehmet Rıfat’ın Mecâmi’ü’l-Edeb isimli kitabının içinde bir bölümdür. Mecâmi’ü’l-Edeb isimli üç ciltlik kitabın ikinci cildinin birinci kitabı olan İlm-i Aruz kitabında aruz vezni tarif edilerek aruza dair ıstılahat hakkında bilgiler verilmiştir. Bu malumatlara ilaveten aruz daireleri ve bahirleri hakkında örneklerle izahatlar yapılmıştır. Makalede evvela Mecâmi’ü’l-Edeb isimli eserin İlm-i Aruz kitabı ve içeriği anlatılmış ve sonrasında da eserin sadeleştirilmiş şekli verilmiştir. Bu çalışma vesilesiyle, adı geçen eser ve muhtevasına dair aruz ilmi sahasında bir katkı sunmak esas gaye olarak görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Aruz Vezni, Manastırlı Mehmet Rıfat, Mecâmi’ü’l-Edeb, İlm-i Aruz.

Kaynakça

• Bozdoğan, Ahmet. (2001). Manastırlı Mehmet Rıfat ve Eserleri Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, s.12-258.
• Çetin, N.M. (1991). Aruz. TDV DİA. c. 3, 424-437.
• Doğan, A. (2013). Açıklamalı ve Örnekli Aruz Bilgisi. (2. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Dursunoğlu, H. (2019). Aruz Öğretimi. (3. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• El-Cezâirî, T. (1886). Temhîdü’l-‘arûz ve kezâlik itmâmü’l-üns fî ‘arûzi’l-fürs. Şam: Suriye Vilâyet Matbaası.
• El-Hatîb. A.Ö. (2009). Hadîkatü’l-Ezhân fî Hakîkatü’l-Beyân. Dımaşk: Matbû’âtu Mecma’ü’l-lugatü’l-Arabiyye
• Kesik, B. ve Şenödeyici, Ö. (2015). Aruz Teori ve Uygulama. (1. Baskı). İstanbul: Kesit Yayınları.
• İpektek, H. (2007). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. (9. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Onay, A.T. (1996). Türk Şiirlerinin Vezni. (1. Baskı). C. Kurnaz (Hazırlayan), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özdemir, S. (2001). Necm El-Dîn Sa’îd b. Muhammed El-Sa’îdî’nin Şerh Arûz El-Savî İsimli El Yazma Eserinin Metin Tenkidi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tahir, Bursalı Mehmet, (1333). Osmanlı Müellifleri. c. II, Matbaa-i Amire, İstanbul.
• Tural, H. (2011). Arap Edebiyâtında Arûz. (1. Baskı). İstanbul: Ensar Yayınları.
• Rıfat, M. (1308). Mecâmi’ü’l-Edeb. İstanbul, Kasbar Matbaası.
• Yanık, N.H. (2007). Edebi Bilgiler ve Aruz. (1. Baskı). Kayseri: Fenomen Yayınları.