KLASİK TÜRK ŞAİRLERİNİN DİVANLARINDA FESAHAT VE BELAGAT KAVRAMLARI

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 4, 975 - 995, 31.10.2022

Murat Keklik , Yusuf Vuran

https://doi.org/10.20322/littera.1131303

Öz

Klasik Türk edebiyatı estetik, biçim ve ifade açısından birtakım usul ve kurallara sıkı sıkıya bağlıdır. Bu usul ve kuralların başında belagat ve fesahat kuralları gelmektedir. Belagat, lafız ile mananın en güzel şekilde uyumudur. Tek tek lafızlarla değil metin ve cümlelerdeki lafızların birlikteliği ve ifade ettikleri mana ile ilgilenir. Belagat için öncelikli şart olan fesahat ise sözün doğru, açık ve kolay anlaşılır olmasını konu alır. Klasik Türk şiiri, belagat ilminin konusu olan pek çok sanat ve üslup özelliğini, tekniğini barındırır. Bununla birlikte klasik Türk şairleri genellikle şiir sanatı hakkındaki görüşlerini belirtirken veya şiirlerine ve şairliklerine övgüde bulunurken doğrudan ve dolaylı olarak belagat ve dâhilindeki kavram ve terimlere ilişkin görüş ve düşüncelerini de ifade etmiş, konuyla ilgili değerlendirmelerde bulunmuşlardır. Şairlerin belagate ilişkin kavram ve terimlere yaklaşımları klasik Türk şiiri estetiğinin anlaşılması ve şiirlerin incelenmesi açısından önem arz etmektedir. Çalışmada fesahat ve belagat disiplinlerine ait başlıca kavram ve terimler divanlardan taranarak şairlerin bu kavram ve terimleri algılayış biçimleri hakkında ipuçlarına ulaşılmaya çalışılmıştır. Şairlerin belagat kavram ve terimlerine yaklaşımları genelde belagat kitaplarında belirtilen kurallara paralel olmakla birlikte bazen de genel yaklaşımdan farklılıklar teşkil ettiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, kavram, terim, belagat, fesahat

Kaynakça

• Ak, Coşkun (1977). Muhibbi Divanı, Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi İslamî İlimler Fakültesi.
• Ak, Coşkun (hzl.) (2001). Bağdatlı Rûhî Dîvânı, Karşılaştırmalı Metin, I-II. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yay.
• Akdoğan, Yaşar (hzl.) (t.y.). Ahmedî Divanı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR-78354/divanlar.html [erişim tarihi: 06.05.2022]
• Akkuş, Metin (hzl.) (2018). Nef’î Divanı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57741,nefi-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 06.05.2022]
• Aksoyak, İ. Hakkı (hzl.) (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 06.05.2022]
• Arı, Ahmet (hzl.) (2018). Sâkıb Dede Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59860,sakib-dede-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 06.05.2022]
• Atalay, Veli (hzl.) (2017). Vechî Dîvânı. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Aydemir, Yaşar (hzl.) (2018). Ramazan Behiştî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0
• Bayram, Yavuz (2004). “16. Yüzyıl Divan Şiirinde “Şiir, Söz ve Şair”le İlgili Anlam Alanları (Kelimeler ve Terkipler)”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (15): 53-64.
• Bilgegil, M. Kaya (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgat). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Bilkan, Ali Fuat (1986). “Divan Edebiyatında Tenkit”, Millî Kültür, (54): 10-13.
• Bilkan, Ali Fuat (hzl.). (1997). Nâbî Divanı. Ankara: MEB Yay. Burmaoğlu, Hamit Bilen (1983). Lâmi’î Çelebi Divanı (Hayatı, edebi kişiliği, eserleri ve divanının tenkitli metni). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Çavdurel, Gülay (hzl.). (1996). Çakeri Divanı İnceleme-Metin. Doktora tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Çelebioğlu, Âmil (hzl.). (1988). Erzurumlu İbrahim Hakkı Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Çelik, Büşra; Muzaffer Kılıç (hzl.) (2018). Derzi-zâde ‘Ulvî Dîvân. İstanbul: DBY Yay.
• Çuhadar, Mustafa (1995). “Fesahat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 12. İstanbul: TDV Yay. 423-424.
• Dikmen, Hamit (1991). Seyyid Vehbî ve Divanının Karşılaştırmalı Metni. Basılmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Ercan, Özlem (hzl.). (2008). Peşteli Hisâlî Dîvânı. Bursa: Gaye Kitabevi.
• Erdoğan, Mustafa (hzl.). (2017). Bursalı Rahmî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55910,bursali-rahmi-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 06.05.2022]
• Güler, Zülfi (2014). “Divan Şiirinde Papağan”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 2 (1): 61-71.
• Güneş, Bahadır (2016). “Belagat Terimlerinin Türkçe Karşılıkları: Fesahat ve İlgili Terimlere Önerilen Karşılıkları”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (56): 793-806.
• Güneş, Halit (2009). Mehmet Rifat, Mecamiü'l-Edeb (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah (1992). “Bedi’”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.5: İstanbul: TDV Yay. 320-322.
• Hidayetoğlu, A. Selahattin (1992). Nesib Dede Hayatı, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Horata, Osman (hzl.). (2019). Esrâr Dede Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64058,esrar-dede-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 04.05.2022]
• İpekten, Haluk (hzl.). (2019). Nâ'ilî Divanı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67155,naili-i-kadim-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 04.05.2022]
• İsen, Mustafa (1985). “Anadolu Sahası Türk Tezkireciliğinde Şeklî Gelişim”. Milli Kültür, 49: 60-62. Kaplan, Mahmut (2019). Hayriye-i Nâbî . https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67684,nabi-hayriyyepdf.pdf?0 [erişim tarihi: 04.05.2022]
• Kaplan, Hasan (hzl.) (2019) Zîver ve Dîvânı. İstanbul: DBY Yay.
• Karacan, Turgut (hzl.). (1981). XVII. yy. Şairlerimizden Sabit ve Edisiyon Kritikli Divan Metni, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Karaköse, Saadet (hzl.) (2017). Sa’id Giray Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55754,said-giray-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 06.05.2022]
• Karayazı, Nurgül (hzl.). (2013). Yârî Dîvânı. (Ed. Nihat Öztoprak). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.
• Kavruk, Hasan (hzl.). (2001). Şeyhülislâm Yahyâ Divânı Tenkitli Metin. Ankara: MEB Yay.
• Kaya, Bayram Ali (hzl.) (2017). Azmizâde Hâletî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 06.05.2022]
• Kırbıyık, Mehmet (hzl.). (1994). Ferrî Mehmed Hayatı, Eserleri ve Dîvânının Tenkîdli Metni. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Kurnaz, Cemal (2007). Osmanlı Şair Okulu. Ankara: Birleşik Yay.
• Kurtoğlu, Orhan (hzl.) (2017). Lebîb Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55756,lebib-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 06.05.2022]
• Kurtoğlu, Orhan (hzl.) (2017). Zâtî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56164,zati-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 06.05.2022]
• Küçük, Sabahattin (hzl.) (t.y). Baki Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10596,bakidivanisabahattinkucukpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 06.05.2022]
• Mütercim Âsım Efendi, (hzl.) (1834). el-Ukyânûs el-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît, Mısır: Bulak Matbaası.
• Macit, Muhsin (hzl.). (2017). Nedîm Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56214,nedim-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 11.05.2022]
• Macit, Muhsin (1993). “Tezkire Türünün Teşekkülünde Herat Tezkirelerinin Rolü”, Yedi İklim, (4): 5-8.
• Manastırlı Mehmet Rıfat (1308). Mecâmiü’l-Edeb. İstanbul: Dersaadet, Kasbar Matbaası.
• Mermer, Ahmet (hzl.) (1991). Mezâkî: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkidli Metni. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Kurumu.
• Mermer, Ahmet (hzl.). (2020). Karamanlı Aynî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/78478,karamanli-ayni-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 06.05.2022]
• Oğuz, F. Sabiha Kutlar (hzl.) (2017). Arpaemîni-zâde Mustafâ Sâmî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56084,arpaeminizade-mustafa-sami-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 06.05.2022]
• Okçu, Naci (hzl.) (t.y.). Şeyh Gâlib Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10654,metinpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 06.05.2022]
• Özkat, Mustafa (hzl.) (2005). Kara Fazlî’nin Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Divanı:(İnceleme-Tenkitli Metin). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Özyıldırım, Ali Emre (hzl.) (t.y.). Hamdullah Hamdî Divanı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10616,metinpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 06.05.2022]
• Saraç, M. A. Yekta (2019). Klâsik Edebiyat Bilgisi: Belâgat. İstanbul: Gökkubbe Yay.
• Saraç, M. A. Yekta (hzl.) (2021). Kemâl Paşazâde Dîvân ve Diğer Şiirler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Shareef, Mohammed Ali (2015). el-Hatîb el-Kazvînî’nin Telhîsu’l-Miftâh Eseri Işığında Klâsik Türk Edebiyatı Belâgat Terimlerinin Tasnîfi. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Şahin, Kürşat Şamil (2017). “18. Yüzyıl Şairlerinden Nedret ve Divançesi”. Journal of International Social Research, 10(52): 230-260.
• Şensoy, Sedat (2007). “Hatîb el-Kazvînî’de Fesâhat ve Belâgat Kavramları”. İslâm Araştırmaları Dergisi. (17): 25-47.
• Tanyıldız, Ahmet (2007). “Kelimenin Fesâhati ve Fasîh Dîvânı Örneği”, Turkish Studies, 2(4):731-739.
• Tarlan, Ali Nihat (hzl.). (1992). Hayâli Divanı. Akçağ Yay.
• Tarlan, Ali Nihat (hzl.) (1992). Necatî Beg Divanı. Ankara: Akçağ Yay.
• Taş, Hakan (hzl.) (2017). Vahyî Dîvanı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55745,vahyi-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 06.05.2022]
• Tökel, Dursun Ali (2003). “Divan Edebiyatında Eleştiri”. Hece, Aylık Edebiyat Dergisi, Eleştiri Özel Sayısı. 14-47.
• Tulum, Mertol; Mehmet Ali Tanyeri (1977). Nev’î Dîvânı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Üstüner, Kaplan (hzl.) (2017). Yâver Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55748,yaver-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 06.05.2022].
• Yazıcı, Gülgün Erişen (hzl.) (2017). Kâmî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55977,kami-divani-pdf.pdf?0 [erişim tarihi: 06.05.2022]
• Yekbaş, Hakan (2005) Hüdâyî-i Kadîm Dîvânı (Edisyon Kritik-Metin-İnceleme), Yüksek Lisans Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
• Yenikale, Ahmet (hzl.) (2017). Sünbülzâde Vehbî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56212,sunbulzade-vehbi-divanipdf.pdf?0 [erişim tarihi: 05.05.2022]