MU’ÎNÜ’L-MÜRÎD’DE DİNȊ TERİMLER

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 4, 1094 - 1123, 31.10.2022

Çimen Sanaç Özçam Sunay Deniz

https://doi.org/10.20322/littera.1131307

Cited By: 1

Öz

Mu’inü’l-mürîd Harezm, Türkçesiyle yazılmış önemli eserlerden biridir. İslam adlı biri tarafından 1313 yılında kaleme alınmıştır. Dinî – tasavvufî konuları öğretmek amacıyla dörtlükler halinde yazılmış manzum bir eserdir. Eser temel bazı dini bilgileri vermek düşüncesiyle sade ve yalın bir dille yazılmıştır. Eserde dinî açıdan imanın önemi, namaz, oruç, hac, zekât gibi temel bazı ibadetler hakkında bilgi verilir. Dinî bir eser olduğu için eserde dinî terimler çokça yer alır. Bu çalışmada Mu’inü’l-mürid’de yer alan dinî terimler tespit edilmiş ve bu terimler çeşitli yönleriyle incelenmiştir. Terimler, kökenlerine ve yapılarına göre değerlendirilmiş ve terimlerin sayısal oranları belirlenmiştir. İslamiyetin Türkler arasında yaygın olarak benimsendiği ilk zamanlarda dinî terimler için daha çok Türkçe karşılıklar kullanılmış olmasına rağmen zamanla bunların yerine genellikle Arapça terimlerin tercih edildiği anlaşılmaktadır. Bir kısım terimlerin hem Türkçe kökenli ve hem de Arapça kökenli karşılıklarının bir arada kullanıldığı görülmektedir. Eserde toplam 293 dinî terim bulunmaktadır. Bu terimlerden 32 tanesi Türkçe kökenlidir ve tek kelimeden meydana gelmiştir. Tek kelimeden oluşan bu terimler yüzde 12.5’ini oluşturur. Birden fazla kelimenin bir araya gelerek oluşturduğu terimlerin sayısı ise 35’tir. Kelime grupları şeklinde oluşan bu terimler 293 terimin yüzde 12’sini kapsar. Eserde kullanılan tek kelimeden oluşan dinî terimlerin yüzde 79.5’i Arapça ve yüzde 12.5’i Türkçe kökenlidir. Farsça kökenli terimlerin sayısı ise sadece yüzde 5.4 gibi düşük bir oranı teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mu’ȋnül Mürid, Harezm Türkçesi, Terimler, Dinȋ Terimler, Söz Varlığı

Kaynakça

• Ağca, Ferruh (2015). “Eski Türkçe kök teŋri ve kök kalık ikilemeleri üzerine”, Türkbilig, 2015/30, s. 201-221.
• Akay, Hasan (2005). İslami Terimler Sözlüğü. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Deniz, Sunay (2019). Karahanlı, Harezm ve Kıpçak Türkçesi Eserlerinde Dini Terimler. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• Develioğlu, Ferit (2015). Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Karagöz, İsmail (2010). Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Ölmez, Mehmet (2005). “Türkçede dini tabirler üzerine”, Türk Dilleri Araştırmaları 15. (2005), s. 213-218.
• Parlatır, İsmail (2017). Açıklamalı İslami Terimler Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Şirin, Hatice (2015). Kültigin Yazıtı Notlar. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Tokyürek, Hacer (2017). “Budist Uygur metinlerinde Teŋri sözü” Dil Araştırmaları, Güz 2017/21, s. 79 - 89.
• Toparlı, Recep; Argunşah, Mustafa (2008). Mu’inü’l-Mürid. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Toparlı, Recep (1988). Mü’inü’l-Mürid. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları no. 15.
• Uludağ, Süleyman (1995). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları.